ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ- ΕΘΝΟΛΟΓΟΥ ΔΙΚΗΓΟΡΟΥ ΠΑΡ’ ΑΡΕΙΩ ΠΑΓΩ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΝ. ΜΑΡΙΟΛΗ «ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ» ΟΠΩΣ ΕΚΦΩΝΗΘΗΚΕ ΣΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ «ΠΑΝΩΡΑΙΑ ΜΠΟΖΙΚΗ-ΜΑΝΗ 1821» ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΕΛΕΝΗΣ ΚΟΥΚΟΥΡΑ

Έχουμε την τιμή να δημοσιοποιήσουμε την εμπνευσμένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη ομιλία του εξαίρετου ιστορικού-εθνολόγου, δικηγόρου παρ΄Αρείω Πάγω Δημητρίου Παν. Μαριόλη, η οποία βασίζεται σε επιστημονική μελέτη και περιλαμβάνει σπάνιο αρχειακό υλικό, καρπός της άοκνης, επίπονης και πολυετούς επιστημονικής έρευνάς του. Η ομιλία του εκλεκτού συμπατριώτη μας, είναι πρωτότυπη, δημοσιοποιείται για πρώτη φορά και αποτελεί ιστορική παρακαταθήκη για όλο τον Κούνο, το Κατωπάγκι και τη Μάνη.

Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Μαριόλη για την τιμή να εκφωνήσει την εξαιρετική αυτή ομιλία στα πλαίσια των εγκαινίων της συλλογής «Πανωραία Μποζίκη-Μάνη 1821» της ζωγράφου Ελένης Κούκουρα.

έκθεση – συλλογή Ζωγράφου Ελένης Κούκουρα «Πανωραία Μποζίκη 1821»

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

Δημητρίου Π. Μαριόλη

Δικηγόρου, Ιστορικού – Εθνολόγου

Αύγουστος 2023

Αγαπητές συμπατριώτισσες και συμπατριώτες,

Η σημερινή ομιλία αποτελεί έναν οφειλόμενο φόρο τιμής, μία μνημόνευση, σε εκείνους όσους ξεκίνησαν από την ελεύθερη Μάνη και αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση της Πατρίδας μας πριν από 200 χρόνια. Πραγματοποιείται σήμερα, σε έναν ιστορικό τόπο, τον Κούνο Μέσα Μάνης, σε έναν σπουδαίο πύργο και γενέτειρα της σημαντικής οικογένειας Ταγαρούλια, που τόσα πολλά έχει προσφέρει – και αυτή – διαχρονικά στους αγώνες για την ελευθερία.

Γίνεται στα πλαίσια των εγκαινίων της έκθεσης ζωγραφικής της εκλεκτής ζωγράφου και φίλης κ. Ελένης Κούκουρα, με θέμα «Πανωραία Μποζίκη – Μάνη 1821», την οποία και ευχαριστώ θερμά για την πρόσκληση της.

Προτού μιλήσουμε για τη συμμετοχή των Μανιατών της περιοχής μας, δηλαδή του Κατωπαγκιού, στην Επανάσταση του 1821, ως οπλαρχηγών και ως στρατιωτών, χρήσιμο είναι να δώσουμε εν συντομία τη διαχρονική ιστορική εικόνα, σχετικά με το ρόλο της περιοχής αυτής της Μάνης, στα επαναστατικά κινήματα κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σχεδόν αμέσως μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης και μέχρι προ του 1821.

Αρκεί να αναφέρουμε, ότι ο απεσταλμένος του Βενετού Προβλεπτή (Διοικητή) Κυθήρων, Καγκελλάριος Φαβιανός Βάρβο, στις 23-2-1571, αυτόν εδώ τον τόπο κατ’ αρχήν προσέγγισε με πλοίο και επισκέφθηκε, το Δρυ δηλαδή και τον Κούνο, κομίζοντας επιστολές του Βενετού Πρίγκηπα, με σκοπό την περαιτέρω συνεννόηση και προετοιμασία κοινών στρατιωτικών επιχειρήσεων κατά των Τούρκων.

Από το δημοσιευμένο ημερολόγιο του παραπάνω Βενετού αξιωματούχου, διαβάζουμε μεταξύ άλλων :

«… Όμως ημείς ανεχωρήσαμεν πεζή (εν. από το Δρυ) και μετέβημεν εις άλλο χωριό ονόματι Κούνο, όπου ο κυρ Γιώργης Γερακάρης μας εδέχθη με ευγένειαν εις το σπίτι του. Ούτος είναι πρόκριτος του χωριού και μόλις έμαθε τον σκοπόν της αφίξεως μας, επέδειξε ακόμα μεγαλυτέραν ευγένειαν και προσεφέρθη να υπηρετήσει υπό τας σημαίας μας με 80 γενναίους άνδρας της γενεάς του, της οποίας είναι αρχηγός. Εις τας συνομιλίας τας οποίας είχομεν εις το μέρος τούτο, όλοι ηυχαρίστουν τον Θεόν διότι έφθασεν ο καιρός να δείξουν τα δόντια τους εις τον σκύλον τον Τούρκον. Μας διηγήθησαν πολλάς επιχειρήσεις που έκαμαν το περασμένο καλοκαίρι κατά του Τούρκου και μας έλεγον ότι οι Μανιάτες, ζηλωταί της Χριστιανικής πίστεως, εις την αρχήν του πολέμου (πρόκειται για τον Γ΄ Βενετοτουρκικό Πόλεμο, 1537 – 1540) που ενίκησεν ο Τούρκος κατά της Γαληνοτάτης Αυθεντίας, εξηγέρθησαν και αυτοί εναντίον του, ηνωμένοι, και αφού επήραν το οχυρόν της Μάνης, είχον εισβάλει εις τον Μορέαν, βλάπτοντες και καταστρέφοντες μεγάλως τους εχθρούς …».

Ακολούθησαν συνεννοήσεις τότε και αποφάσεις των δημογερόντων της Μάνης, στη Νόμια, το Οίτυλο και σε άλλα χωριά, με σκοπό την αποστολή πρεσβευτών τους στη Βενετία για περαιτέρω συντονισμό του αγώνα, όπως και έγινε. Στα έγγραφα της εποχής, τα οποία σώζονται και έχουν ήδη δημοσιευτεί, υπογράφει και ο άνω Γεώργιος Γερακάρης Κοντόσταυλος από τον Κούνο, μαζί με προκρίτους άλλων χωριών, όπως τους : Δημήτριο Κληροδέτη, Θεόδωρο Αλευρά, Σολωμό Κοσμά.

Αποτελεί συνεπώς ιστορική διαπίστωση και είναι κοινά αποδεκτό, ότι η συμμετοχή των Μανιατών και η επαναστατική τους διέγερση το 1821, δεν ήταν για αυτούς ένα γεγονός αποκομμένο από το παρελθόν τους ή κάτι ιστορικά πρωτόγνωρο, αλλά η συνέχεια ενός διαρκούς αγώνα διατήρησης της ελευθερίας τους έναντι του Οθωμανού δυνάστη, που ενισχύθηκε επιπλέον από το φρόνημα τους για την απελευθέρωση, ολόκληρης της Ελλάδας πλέον.

Γι’ αυτό το λόγο, όπως θα δούμε στη συνέχεια από τα ιστορικά τεκμήρια της εποχής εκείνης και τα πιστοποιητικά των αγώνων των προγόνων μας, το βασικό πεδίο της δράσης τους, με εξαίρεση τις μεγάλες μάχες που δόθηκαν το 1826 για την άμυνα της ίδιας της Μάνης κατά του Ιμβραήμ, ήταν έξω από τα όρια της Μάνης, δηλαδή στα Μεσσηνιακά Φρούρια, την Καλαμάτα, τη Μονεμβασία, την Τρίπολη, το Άργος, τη Στερεά Ελλάδα και όπου αλλού το πατριωτικό καθήκον τους καλούσε.

Η συμμετοχή των Μανιατών Αγωνιστών από το Κατωπάγκι, δηλαδή από τα χωριά που ανήκαν στον παλαιό δήμο Θυρίδων κατά την πρώτη διοικητική διαίρεση του κράτους το 1835 (Αγία Κυριακή, Δρυ, Έλια, Εξοχαί, Καραβάς, Κέρια, Κιππούλα, Κολόπυργος – Καλόπυργος, Κούνος, Οχιά ή Νοχιά, Παγγιά, Σμαηλιάνικα, Σταυρί, Τροχάλακας), ήταν καθολική.

Όλες οι οικογένειες της περιοχής μας, από τα χωριά που αναφέραμε και τους μικρότερους οικισμούς γύρω τους, ανάλογα με την αριθμητική δύναμη των μελών της η καθεμία, συμμετείχαν στην Επανάσταση.

Άλλωστε πριν την έναρξη του Αγώνα, οι στρατιωτικές δυνάμεις όλων των Μανιατών, είχαν εκτιμηθεί ότι ανέρχονταν περίπου έως 7.750 άνδρες.

Όταν μάλιστα το επέβαλαν οι ανάγκες, όπως για παράδειγμα στη μάχη του Διρού, τα όπλα σήκωσαν και πολέμησαν και οι ηρωίδες γυναίκες.

Από το Σπ. Τρικούπη, μαθαίνουμε για το ψυχικό σθένος των Μανιατισσών στη μάχη του Διρού : «...Άνδρες εφάνησαν την ημέραν ταύτην και αυταί αι δρεπανηφορούσαι Μανιάτιδες και άξιον μνήμης το εξής ανδραγάθημα μιάς αυτών. Θερίζων ο γέρων Βοζίκης τον επί της παραλίας αγρόν του συνελήφθη αίφνης υπό δύο Αιγυπτίων. Καταγινομένων δε εις δέσμευσίν του επέπεσεν η συνθερίζουσα θυγάτηρ του Πανώρηα, έκοψε διά του δρεπάνου της τον λάρυγγα του ενός και βοηθουμένη υπό του πατρός της εφόνευσε και τον άλλον…».

Στους σκοπούς της παρούσας ομιλίας, δεν είναι η αναλυτική και εξαντλητική παράθεση όλων των ονομάτων των αγωνιστών προγόνων μας, κάτι το οποίο άλλωστε θα απαιτούσε πολύωρη και εξαντλητική ανάπτυξη ονομάτων, οικογενειών και στοιχείων.

Για όσες και όσους επιθυμούν να έχουν μία αναλυτική εικόνα των ονομάτων των αγωνιστών προγόνων τους, προτείνουμε να ανατρέξουν στην εκτενή βιβλιογραφία, με θέμα την προσφορά των Μανιατών το 1821.

Θα μνημονεύουμε όμως, αμέσως παρακάτω, κατ’ αλφαβητική σειρά τους 12 αξιωματικούς του Αγώνα από το Κατωπάγκι (όσους δηλαδή έλαβαν δίπλωμα αξιωματικού κατά την Επανάσταση ή αναγνωρίστηκαν ως οπλαρχηγοί μετά την απελευθέρωση), παρουσιάζοντας τα ανάλογα ιστορικά έγγραφα τους, καθώς και θα αναφέρουμε ενδεικτικά, με τα αντίστοιχα αποδεικτικά τους υπογεγραμμένα από τους Μανιάτες αρχηγούς, 22 υπαξιωματικούς και στρατιώτες, με βάση τα σωζόμενα στοιχεία από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ως εξής :

Αξιωματικοί – Οπλαρχηγοί :

1)Αναγνώστης Αυγουλέας, από Τροχάλακα, στις 6-8-1824 έλαβε δίπλωμα υποχιλιάρχου. Στις 12-3-1844 ο δημαρχιακός πάρεδρος του δήμου Μέσσης Δρακούλης Μιχαλόπουλος βεβαίωσε ότι εφονεύθη υπέρ πατρίδος. Μετά θάνατον χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως υπολοχαγός (οπλαρχηγός 6ης τάξεως) με αριθμό μητρώου 01667 (Α.Χ.Ε.Β.Ε.) (βλ. και το από 6-8-1824 διάταγμα προαγωγής του).

2)Δημήτριος Γιαννιτσαράκος, από Έλια, στις 19-2-1825 έλαβε δίπλωμα χιλιάρχου (βλ. το από 19-2-1825 διάταγμα προαγωγής του).

3)Πέτρος Κανακάκης, από Κιππούλα, στις 30-7-1824 έλαβε δίπλωμα πεντηκοντάρχου. Από την έναρξη του Αγώνα το 1821, μέχρι και το 1826, έλαβε μέρος στην πολιορκία της Κορώνης, έπειτα στην πολιορκία της Τριπολιτσάς, όπου παρέμεινε έως την άλωσή της, κατόπιν πολέμησε στην Κάρυστο Ευβοίας, όπως επίσης στις μάχες του Άργους επί Δράμαλη και στις μάχες του Ναυπλίου. Στη συνέχεια πολέμησε στην πολιορκία του φρουρίου της Κορώνης και Μεθώνης και επί Ιμβραήμ Πασά στα Μεσσηνιακά Φρούρια, συμμετείχε δε εξαιρέτως και στη μάχη στο Μανιάκι, όπου (όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο από 8-12-1841 πιστοποιητικό) μόλις έσωσε τη ζωή του. Τέλος ο αγωνιστής πολέμησε στις μάχες του Αλμυρού και του Πολυαράβου το έτος 1826. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Υπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας (βλ. το από 30-7-1824 διάταγμα προαγωγής του σε πεντηκόνταρχο καθώς και την από 4-12-1841 αίτηση του για λήψη του αργυρού αριστείου ως υπολοχαγού της φάλαγγας).

4)Παναγιώτης Κριαλής ή Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε : Βαλτέτσι, Τρίπολη, Μεσσηνιακά Φρούρια, Μεσολόγγι, Άργος, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (βλ. πιστοποιητικά από 6-12-1841 και από 13-12-1843). Αναφέρεται ως πεντηκόνταρχος από το 1824 και χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως ανθυπολοχαγός (οπλαρχηγός 7ης τάξεως) με αριθμό μητρώου 02788 (Α.Χ.Ε.Β.Ε.).

5)Λάζαρος Κυρίμης – Τζουλάκης, από Παγγιά, πολέμησε ως οπλαρχηγός στην Επανάσταση και διετέλεσε χωρικός δημογέροντας Παγγίων επί Καποδιστρίου. Αναφέρεται από τον Αμβρόσιο Φραντζή ως ένας από τους πρώτους οπλαρχηγούς που εισήλθαν και απελευθέρωσαν την Καλαμάτα το Μάρτιο του 1821. Με την υπ’ αριθμό 94/1830 διαταγή του Κυβερνήτη διορίστηκε μέλος της Πολιτικής Φρουράς β΄ τάξεως, ενώ αργότερα στις 27-5-1836 ονομάσθηκε ανθυπολοχαγός στο 4ο Ελαφρό Τάγμα της Μάνης. Περαιτέρω με το από 1-11-1837 β. διάταγμα προβλέφθηκε ότι επί μεταβάσεώς του στην Φάλαγγα θα ελάμβανε το βαθμό του υπολοχαγού. Απεβίωσε στις 14-6-1839, ως εν ενεργεία ανθυπολοχαγός του πεζικού, αφήνοντας ως εγγύτερους συγγενείς του τα τέκνα του Δικαίο, Πέτρο, Πανάγο, Παρασκευή συζ. Κυριακούλη Πουλογιαννάκου και Χρυσάφω συζ. Νικ. Σάσσαρη (βλ. το από 27-6-1856 πιστοποιητικό του δημάρχου Μέσσης Νικ. Σάσσαρη).

6)Πανάγος Κυρίμης, από Παγγιά, ανθυπολοχαγός Φάλαγγας.

7)Πέτρος Μαριόλης, από Κέρια, πολέμησε ως αξιωματικός : Πολιορκίες Νεοκάστρου, Τριπόλεως, Ναυπλίου, Άργος και Κόρινθο επί Δράμαλη, Μεσσηνιακά φρούρια επί Ιμβραήμ, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 3-12-1841). Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Ανθυπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας.

8)Δρακούλης Δικαιάκος – Παπαδόγγονας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός και μετά την απελευθέρωση χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως ανθυπολοχαγός με αριθμό μητρώου 02106 (οπλαρχηγός 7ης τάξεως) (Α.Χ.Ε.Β.Ε.). Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Ανθυπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας.

9)Σωτήριος Σουκαράς, από Σταυρί, στις 30-7-1824 έλαβε δίπλωμα πεντηκοντάρχου (βλ. το από 30-7-1824 διάταγμα προαγωγής του σε πεντηκόνταρχο).

10)Λογοθέτης Μιχ. Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 ανθυπολοχαγός επίτιμος της Λακωνικής Φάλαγγας. Με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα έλαβε γραμμάτιο προικοδότησης ως ανθυπολοχαγός της Φάλαγγας (βλ. το από 18-12-1843 β. διάταγμα).

11)Μιχαήλ Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 ανθυπολοχαγός πρεσβύτης της Λακωνικής Φάλαγγας.

12)Μιχαήλ Χαραμής – Μπεκάκος, από Δρυ, πολέμησε ως αξιωματικός. Λόγω τραυματισμού στο πεδίο της μάχης, αναγνωρίστηκε το 1837 ως δικαιούχος πολεμικής συντάξεως. Ονομάστηκε επίσης ανθυπολοχαγός της Φάλαγγας το 1848 (βλ. την από 15-6-1839 αίτηση του για λήψη αριστείου).

Υπαξιωματικοί και στρατιώτες :

1)Παναγιώτης Ανδρεάκος, από Έλια, πολέμησε : Τρίπολη, Άργος επί Δράμαλη, Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιμβραήμ, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 14-12-1841).

2)Γιάννος Αντωνινάκος, από Δρυ, πολέμησε επικεφαλής συγγενών του και άλλων ομοχωρίων του : Ναύπλιο, Μονεμβασία, Τρίπολη, Μεσσηνιακά Φρούρια (πιστοποιητικό από 18-6-1865).

3)Δημήτριος Βασιλάκος, από Σταυρί, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 25-10-1841).

4)Νικόλαος Γιαννάκος Σμαϊλης, από Οχιά, πολέμησε επικεφαλής 10 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Άργος, Βέργα, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 20-8-1841).

5)Θεόδωρος Γιαννίτζαρης, από Έλια, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης, Τριπόλεως, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 24-7-1841).

6)Βασίλειος Γιαννόπουλος, από Κούνο, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια, Μονεμβασία, Τρίπολη, Άργος (πιστοποιητικό από 6-12-1841).

7)Παναγιώτης Δημαρόγγονας, από Κούνο, επικεφαλής στρατιωτών πολέμησε : Βαλτέτσι, Τρίκορφα, Τρίπολη, Άργος, Ναύπλιο, Μεσσηνιακά Φρούρια – πολιορκία Κορώνης (όπου φονεύθηκαν δύο υπό την οδηγία του συγγενείς του : Παναγιώτης [δυσανάγνωστο επώνυμο] και Δημήτριος Καπέρης), Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 5-6-1865).

8)Νικόλαος Δικαιάκος, από Κιππούλα, πολέμησε : Βέρβενα, Βαλτέτσι, Τρίκορφα, Τρίπολη, Άργος, Κορώνη επί Ιβραήμ, Νεόκαστρο πολιορκούμενος εντός του κάστρου, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 15-11-1841).

9)Δημήτριος Καπαράκος, από Κούνο, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης, Νεοκάστρου επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 24-7-1841).

10)Νικήτας Καραμούζης, από Κούνο, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 25-9-1841)

11)Γερακάρης Κατραμπασάς, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 25 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Καρύταινα, Τρίπολη, Άργος, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 7-12-1841).

12)Βρετός Κούκουρας, από Κούνο, έλαβε το 1844 το αργυρό αριστείο του Αγώνος (ονομαστικός κατάλογος Αριστείων από 29-4-1844)

13)Κωνσταντίνος Κουρεβέσης, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 20 έως 30 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 25-10-1841).

14)Ζαχαρίας Κυρίμης, από Παγγιά, πολέμησε επικεφαλής στρατιωτών : Κορώνη, Τρίπολη, Άργος, Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 16-12-1841).

15)Βασίλειος Λυκουσάς, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 30 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιμβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 6-12-1841).

16)Ιωάννης Μαριόλης, από Δρυ, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό 12-12-1841).

17)Βρεττός Μαριόλης, από Δρυ, πολέμησε : Τρίπολη, Άργος, Μεσσηνιακά Φρούρια, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 1-11-1841).

18)Γκίτας Μιχαλόπουλος, από Κιππούλα, πολέμησε : πολιορκία Μεσσηνιακών Φρουρίων, Τρίπολης, Νεόκαστρο επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 31-10-1841).

19)Γρηγόριος Νικολάου Δικαιόπουλος, από Κούνο, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 15-12-1841).

20)Ιωάννης Ξαρχάκος, από Κούνο, πολέμησε ως υπαξιωματικός : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 12-12-1841).

21)Σερεμέτης Πετράκος, από Παγγιά, πολέμησε επικεφαλής της οικογένειας του : Τρίπολη, Μονεμβασία, Άργος, Αλμυρό, Διρό (πιστοποιητικό από 9-12-1841).

22)Ηλίας Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 30 στρατιωτών : Μονεμβασία, Τρίπολη, Άργος, Πολυάραβο, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 10-11-1841).

Επίσης οι :

Πανάγος Δικαιάκος, Ζαχαρίνης Δικαιάκος, Δικαίος Παναγάκος, Γεωργάκης Πετράκος, Παύλος Πετράκος, Πέτρος Δικαιάκος, Δικαίος Γεωργάκος, Σερεμέτης Γεωργάκος, Γιάννης Ψυρογιαννάκος, Νικόλας Ψυρογιαννάκος, Μιχάλης Ψυρογιαννάκος, Θοδωρής Ψυρογιαννάκος, από Παγγιά (δώδεκα αγωνιστές), καθώς και οι :

Λαμπρινός Τζιτζίρης, Δημήτρης Ψυχάκος, Γεωργάκης Ψυχάκος, Νικόλας Ψυχάκος (τέσσερις αγωνιστές), από Αγία Κυριακή, περιλαμβάνονται σε αδημοσίευτο έως σήμερα ονομαστικό κατάλογο στρατιωτών, από τις 20-5-1825, του στρατηγού Νικολάου Βοϊδή – Μαυρομιχάλη, στο στρατόπεδο του Μεσσηνιακού Κόλπου για την αντιμετώπιση του Ιμβραήμ, μαζί με άλλους αναγραφόμενους στρατιώτες, σύνολο 32 στον αριθμό (βλ. ονομαστικό κατάλογο από 20-5-1825).

Ας είναι αιώνια η μνήμη όλων τους και φωτεινό παράδειγμα ενότητας, αγώνα και ομοψυχίας για όλους εμάς και για τις επόμενες γενιές !

Σας ευχαριστώ !!

………. Οι Μανιάτες κάπως πρέπει να φοβηθούν …….

Αναδημοσίευση της πρώτης επιστολής προς την Πύλη από το εξαίρετο βιβλίο «η οργή του Σουλτάνου» των Η. Κολοβού και Σ. Ιλιτζάκ. Να ευχαριστήσω θερμά τον κ. Ιλιτζάκ για την άδεια αναδημοσίευσης της επιστολής αυτής καθώς και την αποστολή της πρωτότυπης επιστολής.

Portrait of Hurşit Pasha. Aikaterini Laskaridis Foundation. Adam de Friedel (1832) The Greeks, Twenty-four Portraits of the principal Leaders and Personages who have made themselves most conspicuous in the Greek Revolution, from the Commencement of the Struggle, Λονδίνο

(HAT 38866)

Υπόμνημα του Βαλή της Ρούμελης Χουρσίτ Αχμέτ Πασά προς τον μεγάλο Βεζίρη Σεγίτ Αλή Πασά

22 Φεβρουαρίου / 6 Μαρτίου 1821

«Αξιοσέβαστε, εκλαμπρότατε, μεγάθυμε, ευεργέτη, εξοχότατε κύριε μου,

Έλαβα μια επιστολή από τους {μουσουλμάνους} προεστούς (vucuh) της Τριπολιτσάς και δύο επιστολές από τον καιμακάμη του Μοριά {Μεχμέτ Σαλίχ Αγά}, που αναφέρουν ότι ο {Τεπελενλής} Αλή Πασάς, ο οποίος έχει προκαλέσει την οργή της Αυτού Μεγαλειότητας {του Σουλτάνου} έχει στείλει στασιαστές {mufsid}στον Μοριά που διαδίδουν ψευδείς φήμες και ξεσηκώνουν τους ραγιάδες. Ως αποτέλεσμα παρατηρούν ότι οι ραγιάδες προβαίνουν σε κινήσεις που δείχνουν ανταρσία {harekat-I reddiyye}, και για αυτόν τον λόγο μου ζητούν να στείλω στρατιώτες για την υπεράσπιση του Μοριά. Επιπλέον την επομένη δείχτηκα πολλές επιστολές ακόμα από τον καϊμακάμη και τους προεστούς που αναφέρουν ότι ο μπέης της Μάνης {Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης}, έλαβε 1000 πουγγιά {500.000} γρόσια για να αγοράσει στρατιωτικό εξοπλισμό από τους Ρώσους, ότι έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη των απίστων της Μάνης και ότι ως εκ τούτου η πλειονότητα των ραγιάδων στην χερσόνησο έχει πάρει τα όπλα. Δεδομένου ότι τα γεγονότα ξεκίνησαν με υποκίνηση του Αλή Πασά μπορούμε να συναγάγουμε ότι αυτός τους προσέφερε τα 1.000 πουγγιά. Επίσης οι Μανιάτες βάσει ιδιοσυγκρασίας, είναι πολύ πιθανό ότι θα τολμήσουν να προβούν σε ανταρσία που θα υποκινήσει ο Αλή Πασάς. Από πλευράς μου διόρισα αμέσως έναν διοικητή (basbug) και έστειλα ένα ασκέρι με 1500 δικούς μου άνδρες στον Μοριά μέσω Ζητουνίου {Λαμίας}. Ωστόσο όπως γνωρίζει η Εξοχότητα Σας φυσική κλίση προς την στάση, δεν έχουν μόνο οι Μανιάτες αλλά και ορισμένοι κλέφτες που προηγουμένως είχαν καταφύγει στον Αλή Πασά. Εξάλλου έτσι βρήκε τον τρόπο αυτός να προκαλέσει στάση (fesad) των ραγιάδων. Οι Μανιάτες δείχνουν ροπή προς τις ανέντιμες πράξεις και πρέπει κάπως να φοβηθούν. Παρά την αποστολή των στρατιωτών που ανέφερα θα χρειαστεί να αγκυροβολήσουν στην Μάνη και κάποια αυτοκρατορικά πλοία όμως θα ήταν λάθος να μετακινηθεί όλος ο Αυτοκρατορικός Στόλος υπό τις διαταγές του αξιότιμου Καπουντανέ Αλή Μπέη {Νασούχ – Ζαντέ ή Καρά Αλή}. Η κρισιμότητα της περίστασης προδήλως απαιτεί να αποπλεύσουν ταχύτατα από τον αυτοκρατορικό Ναύσταθμο {Tersane} τρία ή τέσσερα πλοία προκειμένου να περιπολούν τις ακτές της Μάνης. Με βάση και την αναφορά του καϊμακάμη {του Μοριά, Μεχμέτ Σαλίχ Αγά}, σε περίπτωση που το Υψηλό Κράτος αντιληφθεί τυχόν ενέργειες που παραβιάζουν την συνθήκη ειρήνης εκ μέρους των Ρώσων ή άλλου κράτους θα πρέπει πάση θυσία να βρεθεί στον Μοριά ο βαλής {Κιοσέ Μεχμέτ Πασάς} και να σταλεί εκεί ισχυρό στράτευμα. Όπως εξήγησα και παραπάνω οι ενέργειες των Μανιατών είναι αρκετά πιθανό να έχουν προκληθεί και κατόπιν υποκίνησης από τον Αλή Πασά. Οποιαδήποτε εκδοχή κι αν ισχύει καλό θα ήταν να περιπολούν στις ακτές της Μάνης τρία ή τέσσερα πλοία. Οι επιστολές στις οποίες αναφέρομαι έφτασαν την ημέρα που θα αναχωρούσα από τα Τρίκαλα. Έτσι η προετοιμασία για την αποστολή των στρατιωτών στο Μοριά με κράτησε στα Τρίκαλα δύο μέρες ακόμη. Στο υπόμνημα μου επισυνάπτω τις επιστολές και τις υποβάλλω στην Εξοχότητα σας. Η υπόθεση παρουσιάζεται στην κρίση της Εξοχότητας Σας, στον αξιοσέβαστο, εκλαμπρότατο, μεγάθυμο, ευεργέτη, εξοχότατο κύριο μου (στον μεγάλο βεζίρη).

1 Τζεμαζιουλάχιρ 1236

{Σφραγίδα} Χουρσίτ Αχμέτ»

Οθωμανικά πλοία το 1820

Η συγκεκριμένη επιστολή αποτελεί την πρώτη από μια δέσμη επιστολών από το Οθωμανικό αρχείο της Κωνσταντινούπολης οι οποίες εκδόθηκαν πρόσφατα σε βιβλίο με τίτλο «Η Οργή του σουλτάνου». Η ίδια η επιστολή αποτελεί ένα σοβαρότατο ντοκουμέντο που μας αναδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονταν οι Οθωμανοί Τούρκοι τις διεργασίες πριν την ελληνική επανάσταση. Από την επιστολή αυτή προκύπτουν πολλά συμπεράσματα που αφορούν την Μάνη, τον Αλή Πασά, τις υποψίες των Τούρκων καθώς και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα εκείνης της περιόδου.   

Η πρώτη σημαντική παρατήρηση που συνάγεται από την ανάγνωση της παραπάνω επιστολής είναι πως οι Οθωμανοί Τούρκοι είχαν σχετικά καλή γνώση της ατμόσφαιρας που επικρατούσε στην Πελοπόννησο αλλά και στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο. Γνωρίζουν τις προεπαναστατικές διεργασίες που γίνονται στην Μάνη αλλά και την κινητοποίηση των κλεφτών σε διάφορα μέρη. Ωστόσο παρατηρούμε ότι ο Χουρσίτ στην επιστολή του αυτή κατονομάζει ως κύριο υπεύθυνο ενδεχόμενης εξέγερσης των Ελλήνων τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Ως δεύτερη πιθανότητα θεωρεί την εμπλοκή των Ρώσων στα ελληνικά πράγματα πιθανόν ως ομόδοξους όπως συνέβη στα Ορλοφικά. Σε καμιά περίπτωση όμως δεν φαίνεται να υποπτεύονται μια καθαρά εθνικού τύπου επανάσταση. Χαρακτηριστικά είναι αυτά που γράφει στα απομνημονεύματα του ο Κ. Δεληγιάννης «Οι Τούρκοι έλαβον διαφόρους υπονοίας και ειδήσεις από πολλά μέρη ότι οι προκριτώτεροι των προεστών ευρισκόμενοι εις τας επαρχίας των έκαμαν επιχείρημα τας κοινάς συνελεύσεις των υποδεεστέρων προκρίτων και προεστώτων και ευλογοφανεί λόγω δια την υπηρεσίαν δήθεν και κατηχούν τους πάντας και ενεργούν Επανάστασιν εις όλην την Πελοπόννησον. Αυτά τα έγραφαν και όλοι οι Τούρκοι από τας επαρχίας εις μπέηδες και αγάδες της Τριπολιτσάς».   Η Τρίπολη ως διοικητικό και οικονομικό κέντρο της Πελοποννήσου είναι λογικό να αποτελεί και κέντρο ζυμώσεων και συζητήσεων οι οποίες είναι φυσικό να περιβάλλουν και την μελλοντική επανάσταση.

Η δεύτερη σημαντική παρατήρηση είναι η γνώμη των Οθωμανών για την Μάνη και τους Μανιάτες. Αναφέρουν ότι λόγω ιδιοσυγκρασίας ο τόπος και οι άνθρωποι έχουν ροπή προς ανέντιμες πράξεις και πρέπει προληπτικά να φοβηθούν διότι είναι πολύ πιθανόν να εξεγερθούν καθώς φέρουν και οπλισμό. Εδώ γίνεται αντιληπτό πως ο Χουρσίτ γνωρίζοντας ως πρώην Βαλής της Πελοποννήσου την τοπική κατάσταση αλλά και το φιλελεύθερο πνεύμα των Μανιατών ανησυχεί ιδιαιτέρως. Παραινεί τον μεγάλο Βεζίρη (πρωθυπουργό) να στείλει πολεμικά πλοία πέριξ της χερσονήσου της Μάνης προκειμένου να περιπολούν προληπτικά αλλά και να καταστείλουν σε περίπτωση που χρειαστεί τυχόν εξέγερση στην Μάνη. Εδώ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η περιοχή αυτή την περίοδο του 1821 ήταν από τις πιο πυκνοκατοικημένες και οπλισμένες ενώ στην προηγούμενη μεγάλη επανάσταση των Ελλήνων τα Ορλοφικά πρωτοστάτησε. Όλοι οι παραπάνω λόγοι συνέτρεχαν στον προληπτικό περιορισμό της.

Η τρίτη παρατήρηση έχει να κάνει με την βαρύτητα της προσωπικότητας του Αλή Πασά Τεπελενλή ο οποίος ήταν τόσο ισχυρός εκείνη την εποχή που αν και οι Οθωμανοί Τούρκοι γνώριζαν για πιθανή εξέγερση των Ελλήνων κινήθηκαν δραστικά εναντίον του συγκεντρώνοντας ένα μεγάλο στρατό (80.000 περίπου) και αναβαθμίζοντας τον Χουρσίτ Πασά σε μπεηλέρμπεη της Ρούμελης ώστε να πολιορκήσει το κάστρο των Ιωαννίνων. Ωστόσο δεν έμειναν άπρακτοι μπροστά στην ελληνική κινητικότητα. Καλούν με πρόσχημα να υποβάλλουν τα σέβη τους στην Τριπολιτσά τους προεστούς της Πελοποννήσου. Σε περίπτωση άρνησης θα είχαν αφορμή για περαιτέρω μέτρα εναντίον των Ελλήνων ενώ αν πήγαιναν θα είχαν δέσμιους τους επικεφαλείς των Ελλήνων. Έτσι το πρώτο δεκαήμερο του Φεβρουαρίου του 1821 εμφανίστηκαν στην Τρίπολη 16 πρόκριτοι και 8 αρχιερείς οι οποίοι με το ξέσπασμα της Επανάστασης αιχμαλωτίστηκαν. Ωστόσο αυτό δεν κατέστη δυνατό να σταματήσει το νερό που ήδη είχε μπει στο αυλάκι.

Το πρωτότυπο της επιστολής (ευχαριστώ πολύ τον Σοκρού Ιλιτζάκ για την αποστολή υλικού)

Πηγές

1. Η. Κολοβού, Σ. Ιλιτζάκ, Μ. Σχαριάτ – Παναχί «Η οργή του Σουλτάνου», εκδόσεις ΕΑΠ Αθήνα 2021
2. Π. Βελισσάριος «Αρχιερείς και προύχοντες στις φυλακές της Τριπολιτσάς», Ελευθεροτυπία, περιοδικό Ιστορικά, τεύχος 204, 25/9/2003 https://argolikivivliothiki.gr/2009/11/16/prison/
3. Κ. Κόμης «Πληθυσμός και οικισμοί Μάνης 15^ος – 19^ος αιών.», Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2005
4. Α. Μπένου «Η αποστασία του Αλή Πασά και πως αυτό βοήθησε την επανάσταση», 2021 https://www.offlinepost.gr/2021/02/28/i-apostasia-tou-ali-pasa-kai-pos-ayti-voithise-tin-epanastasi/

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΛΕΑΣ – ΤΡΟΥΠΑΚΗΣ

Ένας Αντιστράτηγος του 1821 από την Καρδαμύλη

Του Δημήτρη Π. Μαριόλη

Νομικού – Ιστορικού

Μανιάτης Καπετάνιος Otto Magnus von Stackelberg 1834 «Habitants du Magne (Morée)»

          Ένας από τους κλάδους της μεγάλης πατριάς των Τρουπάκηδων – Παλαιολόγων της Καρδαμύλης (έδρας σήμερα του Δήμου Δυτικής Μάνης), είναι και αυτός του Μπουκουβαλέα. Η προσωνυμία “Μπουκουβάλας”, όπως ξέρουμε από την ιστορία της οικογένειας, είχε δοθεί αρχικά στον Θεόδωρο Παν. Τρουπάκη (εγγονό του γενάρχη Μιχαήλ Παλαιολόγου), επειδή είχε βαπτιστεί από αρματωλούς των Αγράφων. Από τότε οι απόγονοι του Θεόδωρου, εκτός του “Τρουπάκης”, έφεραν και το επώνυμο “Μπουκουβαλέας”. Ένας από τους εγγονούς του τελευταίου, ήταν και ο Παναγιώτης (γεν. το έτος 1783),  πρόσωπο με πολύ σημαντική στρατιωτική δράση κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821.

          Για την οικογενειακή κατάσταση του Παναγιώτη Μπουκουβαλέα Τρουπάκη γνωρίζουμε (από τα διαθέσιμα στοιχεία των στρατιωτικών καταλόγων της Φάλαγγας, όπου κατατάχθηκε επί Όθωνα) ότι στα 1803 είχε παντρευτεί την Αντωνία (Ντονίνα), κόρη του πρώην μπέη της Μάνης Τζανέτμπεη Κουτούφαρη (ή Κουτήφαρη) (1777 – 1779) και ότι μαζί της είχε αποκτήσει αρκετά παιδιά. Υπάρχει μάλιστα και το προικοσύμφωνο για το γάμο τους που χρονολογείται από το 1801. Ο πατέρας του ονομαζόταν Γεώργιος και είχε αδελφό με το όνομα Χριστόδουλος. Είχε κοντινή συγγένεια (ανηψιός) με τον καπετάνιο της Ανδρούβιστας Παναγιώτη Τρουπάκη – Μούρτζινο και με τον γιο του τελευταίου, τον στρατηγό και Υπουργό Διονύσιο Μούρτζινο, με τον οποίο καθ’ όλη την επανάσταση είχε στενότατη συνεργασία και ήταν ο πρωτοκαπετάνιος του. Η συνεργασία τους αυτή αποτυπώνεται καθαρά στις βεβαιώσεις δράσης του αγωνιστή, που  αντλήσαμε από τα αρχεία του Υπουργείου Πολέμου (ΓΑΚ) και παρακάτω δημοσιεύουμε.

          Μυημένος ο αγωνιστής από τον Απρίλιο του 1819 στη Φιλική Εταιρεία από το θείο του Παναγιώτη Μούρτζινο, δεν έλειψε και αυτός από το πατριωτικό προσκλητήριο για την απελευθέρωση της Πατρίδας από τους Τούρκους.

          Κύριοι σταθμοί της δράσης του, εκτός φυσικά της κατάληψης της Καλαμάτας (23 Μαρτίου 1821) όπου παραβρέθηκε και εκείνος ως οπλαρχηγός μαζί με άλλους πολλούς Μανιάτες, υπήρξαν :

-Η μάχη κατά των 1.700 Τούρκων του Φαναρίου (επαρχίας Ολυμπίας),  κοντά στην Καρύταινα, ως επικεφαλής 280 Μανιατών υπό τις οδηγίες του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη (τέλη Μαρτίου 1821).

-Η συμμετοχή του στην εκστρατεία στα Δερβενοχώρια και στη Βοιωτία (Ιούνιος – Ιούλιος 1821), υπό τους Οδυσσέα Ανδρούτσο, Κυριακούλη και Ηλία Μαυρομιχάλη.

-Η συμμετοχή του στην πολιορκία της Τριπολιτσάς μέχρι την άλωση της (Σεπτέμβριος 1821), όπου για δύο μήνες διορίστηκε από όλους τους οπλαρχηγούς της πολιορκίας ως επικεφαλής του κανονιοστασίου.

-Η αποστολή του στην πολιορκία της Πάτρας και (Ιούλιος του 1822) στην εκστρατεία στην Ήπειρο προς βοήθεια των Σουλιωτών (Μούρτο, Φανάρι, Σπλάντζα), όπου συμμετείχαν και άλλοι σημαντικοί Μανιάτες αγωνιστές υπό τον  Κυριακούλη Μαυρομιχάλη.

-Η συμμετοχή του (Αύγουστος 1824), με το βαθμό πλέον του αντιστρατήγου, στην εκστρατεία του στρατοπέδου στο Μεσσηνιακό κόλπο υπό τον στρατηγό Διονύσιο Μούρτζινο, όπως επίσης και αργότερα (Ιούνιος 1826) στη λαμπρή νίκη κατά του Ιμβραήμ πασά στη Βέργα του Αλμυρού.

Η παλιά Καρδαμύλη σε γκραβούρα του 19ου αιώνα στο βάθος οι πύργοι των Τρουπάκηδων

          Η συμβολή του στην Ιερή Επανάσταση, όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά την περιγράφει, επιβεβαιώνεται από την παρακάτω αναφορά που ο ίδιος κατέθεσε αρχές Μαρτίου του 1826 προς τη Διοίκηση της Επαναστατημένης Ελλάδας, επισυνάπτοντας μάλιστα και τρεις βεβαιώσεις (αποδεικτικά), των Διονυσίου Μούρτζινου, Κωνσταντίνου Μαυρομιχάλη και Δημητρίου Υψηλάντη : 

          “Προς το Σεβαστόν Εκτελεστικόν Σώμα

          Είναι γνωστόν προς όλους τους σημαντικούς οπλαρχηγούς της Πελοποννήσου, και αυτής της Ανατολικοδυτικής Ελλάδος, ωσαύτως και προς πολλούς πολιτικούς εντός και εκτός της Σ. Διοικήσεως, ότι απ’ αρχής της Ιεράς ημών επαναστάσεως δεν έλλειψα και εγώ ο υποσημειούμενος του να προσφέρω θύμα της πατρίδος τον εαυτό μου και όσους ηδυνάμην στρατιώτας εις διαφόρους ανάγκας της Γλυκυτάτης ημών Πατρίδος. Ου μόνον κατά την Πελοπόννησον, όπου ο Ιερός ούτος αγών ήτον πλησίον της Πατρίδος μου, αλλά και κατ’ αυτήν την Ανατολικήν Ελλάδα και Δυτικήν, ως εκ των εσωκλείστων αποδεικτικών πληροφορείται τούτο.

          Τας αυτάς δουλεύσεις μου, δύναται το Σεβ. τούτο Σώμα να τας ακούσει και ζώση τη φωνή, παρά μεν των Πελοποννησίων, από τους εκλαμ. Π. Μαυρομιχάλην, Θ. Κολοκοτρώνην, Κανέλλον Δεληγιάννην, αυτόπτων όντων και από πολλούς ωσαύτως οπλαρχηγούς Πελοποννήσιους συναγωνισθέντας μετ’ εμού, παρά δε των ανατολικοδυτικών, από τον Οδυσσέα, από τον Καπετάν Γεώργη αδελφόν της Βασιλικής, Καπετάν Βασίλη Σουλιώτην και άλλους πολλούς (τους οποίους αποσιωπώ), συναγωνισθέντες εις Μούρτο και Φαναράκια, ένθα εσυστήθη τότε το Ελληνικόν στατόπεδον, Αρχηγός του οποίου ήτον ο αείμνηστος Κυριακούλης.

          Όθεν παρακαλείται το Σ. τούτο σώμα δια να διατάξει όπου ανήκει να θεωρηθεί ούτος ο λογαριασμός μου δια να αποζημιωθώ και εγώ. Ο τοσαύτως παθών δια την ελευθερίαν της πατρίδος και δια να προθυμοποιηθώ και του λοιπού να εξακολουθώ τα προς την πατρίδα μας Ιερά χρέη με περισσότερον ζήλον και προθυμίαν. Και μένω με σέβας βαθύτατον.

                                                                Ο ταπεινός πατριώτης

                                                           Παναγιώτης Μπουκουβαλέας”     

          Ακολουθούν τα αποδεικτικά του :

          1)“Ο καπετάν Παναγιώτης Μπουκουβαλέας απ’ αρχής της Ιεράς ημών επαναστάσεως δεν έλλειψε κατά διαταγήν μου του να τρέχη εδώ και εκεί, όπου η ανάγκη της Πατρίδος, οίον κατά πρώτον εις Καρύταινα μετά του Κ. Θεοδώρου Κολοκτρώνη με διακόσιους ογδοήκοντα στρατιώτας ένθα εδούλευσεν ημέρας είκοσι πέντε, δεύτερον δε έτρεξεν πάλιν κατά διαταγήν μου εις την πολιορκίαν Τριπολιτζάς με ογδοήκοντα στρατιώτας, και χρείας τυχούσης, διετάχθη και εστάλη εις Δερβενοχώρια μέχρι Βοιωτίας όπου διέτριψεν μήνας δύο. Επομένως δε επιστρέψας με τους αυτούς στρατιώτας κατά πρόσκλησίν μου εις Τριπολιτσάν εδιωρίσθη παρ’όλων των εκεί οπλαρχηγών φυλακή του εκεί ελληνικού κανονιοστασίου, ένθα εδούλευσεν μήνας δύο μέχρι της πτώσεως της Τριπολιτζάς. Τρίτον εξεστράτευσε κατά της Παλ. Πάτρας με εκατόν είκοσι στρατιώτας, όπου εδούλευσεν έναν μήνα. Ακολούθως δε διαταχθείς παρ’ εμού απέρασεν εις την Δυτικήν Ελλάδα μετά των λοιπών οπλαρχηγών με στρατιώτας τριάκοντα πέντε όπου εδούλευσε ένα μήνα, εις Μούρτο και Φαναράκια ένθα εσυστήθη Ελληνικόν στρατόπεδον. Τέταρτον εξεστράτευσε με εξήκοντα στρατιώτας και κατά του Δράμαλη, όπου ασθενήσας καθ’ οδόν, τους έστειλεν υπό την οδηγίαν του ανηψιού του Καπετάν Δημητράκη Ζερβέα, εδούλευσαν δε ημέρας τριάκοντα πέντε. Διο του δίδεται το παρόν αποδεικτικόν.

Τη α Φεβρουαρίου 1826                                     Ο πατριώτης

Εν Άργει                                                         Διονύσιος Μούρτζινος”   

2)“Δηλοποιώ ότι ο αντιστράτηγος καπετάν Παναγιώτης Μπουκουβαλέας επ’ αρχής του Ιερού Αγώνος, δεν έλειψε δια να ακολουθήσει, όπου η ανάγκη της πατρίδος, προθύμως και πατριωτικώς, πρώτον κατά της Τριπολιτσάς, Ανατολική Ελλάδα, εις το μέρος της Πάτρας, και εις την Δυτική Ελλάδα με τον αδελφόν μου καπετάν Κυριακούλη, και κατά του Δράμαλη, με αρκετούς στρατιώτες μαντινιάροντάς τους εξ ιδίων του και εις ένδειξιν δίδω το παρόν μου δια να του χρησιμεύσει όθεν ανήκει.

Τη 15 Φεβρουαρίου 1826                              Ο πατριώτης

Εν Ναυπλίω                                        Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης”

3)“Ο καπετάν Παναγιώτης Μπουκουβαλέας απ’ αρχής του Ιερού μας Αγώνος εδούλευσε την πατρίδα με ζήλον πάντοτε και πατριωτισμόν όπου και εάν εδιωρίσθη να παρευρεθή. Εδιωρίσθη δε προς τοις άλλοις επί του πρώτου χρόνου της επαναστάσεως επί της πολιορκίας της Τριπολιτσάς φυλακή του Ελληνικού κανονιοστασίου, όπου εστάθη δύο μήνας έως της πτώσεως ταύτης. Και ευρέθη εις διαφόρους άλλας εκστρατείας με ικανούς υπαλλήλους του αγωνιζόμενος φιλοτίμως πάντοτε και γενναίως κατά τα οποία έλαβεν αποδεικτικά παρά των ανωτέρων του. Όθεν του δίδεται και παρ’ εμού το παρόν αποδεικτικόν των καλών και πατριωτικών εκδουλεύσεών του.

Τη 16 Φεβρουαρίου 1826

Εν Ναυπλίω                                                      Δημήτριος Υψηλάντης”    

          Στα επόμενα χρόνια, την περίοδο διακυβέρνησης του Ιωάννη Καποδίστρια  (1828 – 1831), ήταν πιστός υποστηρικτής του τελευταίου, όπως επίσης και οι περισσότερες ισχυρές οικογένειες της Έξω Μάνης. Παράλληλα συνέχισε τη στρατιωτική του σταδιοδρομία στο συσταθέν, από τον Κυβερνήτη, Ταξιαρχικό σώμα, με βαθμό πεντακοσιάρχου (ταγματάρχη). Ανέπτυξε επίσης και πολιτική δράση, όντας πληρεξούσιος της επαρχίας Ανδρούβιστας στην Εθνοσυνέλευση Άργους – Ναυπλίου (1831 – 1832).   

          Επί βασιλείας Όθωνα, αρχικά (1836) τον κατέταξαν στην 11η τετραρχία  της Φάλαγγας με βαθμό δεκανέα (ισόβαθμο υπολοχαγού του τακτικού στρατού), ενώ αργότερα (1839) στην 4η τετραρχία της Μάνης, με βαθμό ταγματάρχη. Στην ενεργό υπηρεσία διατηρήθηκε έως το 1843, οπότε και μετατέθηκε στην τάξη των προικοδοτημένων αξιωματικών, λαμβάνοντας πιστωτικό γραμμάτιο αξίας 8.400 δρχ., που θα χρησίμευε για την αγορά εθνικών γαιών. Τιμήθηκε επίσης με το αργυρό αριστείο του Αγώνα, ενώ ήταν και μέλος της εξεταστικής επιτροπής Σπάρτης (1836) που κατέταξε σε στρατιωτικούς βαθμούς τους Μανιάτες, ανάλογα με τη δράση του καθενός στην επανάσταση.  

            Μετά το θάνατο του Διονυσίου Μούρτζινου (1830), ο Παναγιώτης Μπουκουβαλέας ως συγγενής του, μαζί με τους Π. Σωτηρέα και Π. Ντουράκη, ανέλαβε την κηδεμονία του ανήλικου παιδιού του, Γεωργίου Μούρτζινου. Αργότεραμία από τις κόρες του Μπουκουβαλέα (είχε και ένα γιο με το όνομα Ραφαήλ), η Ελένη, παντρεύτηκε τον Γεώργιο, με τον οποίο απέκτησαν μία κόρη, την Αικατερίνη (Κατερινιώ).    

            Στα 1865, όταν πλέον και ο ίδιος ο αγωνιστής είχε πεθάνει (ως χρόνος θανάτου του, αναφέρεται το 1849), οι  απόγονοι του μέσω του γιου του Ραφαήλ υπέβαλαν αίτηση προς την  τότε συσταθείσα επιτροπή, για την αναγνώριση των δικαιωμάτων του ως αγωνιστή του ΄21. Χαρακτηρίστηκε οπλαρχηγός 4ης τάξεως, δηλαδή ταγματάρχης με αριθμό μητρώου 00280.

          Στο φάκελο της αίτησης αυτής υπάρχει και ένα πιστοποιητικό (από το 1836) για τον ίδιο, από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Εκεί ο Γέρος του Μοριά έγραψε μεταξύ άλλων για τον Παναγιώτη Μπουκουβαλέα – Τρουπάκη : “..έδειξε πάντοτε προθυμίαν, γενναιότητα και αμισθεί .. Είναι ο πρώτος οπού εκινείτο με ενθουσιασμόν υπέρ της Πατρίδος..”.        Και ως τέτοιον, όπως και πολλούς άλλους αγωνιστές, οφείλουμε να θυμόμαστε και να τιμούμε, διακόσια χρόνια μετά.

η ιδιόχειρη υπογραφή του Παναγιώτη Μπουκουβαλέα Τρουπάκη

ΠΗΓΕΣ

-Γ.Α.Κ. (Αρχεία : Υπ. Πολέμου Περιόδου Αγώνος, φακ. 180 και Γραμματείας Στρατιωτικών Περιόδου Όθωνος, Οργανισμός Φάλαγγος, φακ. 560).

-Σταύρου Καπετανάκη, “Βιογραφικό Λεξικό Μανιατών”, σελ. 1078 – 1080,  ιστοσελίδα (www.etlasp.gr) της Εταιρείας Λακωνικών Σπουδών.

-Σταύρου Καπετανάκη, “Αριστεία του 1821 σε Μανιάτες Αγωνιστές”, εκδ. Αδούλωτη Μάνη (2008).

-Δικαίου Βαγιακάκου, “Η Αρδούβιστα – Ανδρούβιστα – Μεγάλη Χώρα της Έξω Μάνης”, Λακωνικαί Σπουδαί, τομ. ΙΓ΄, Αθήνα (1996).

-Σταύρου Καπετανάκη, “Οι Μανιάτες στην Επανάσταση του 1821”, Αθήνα (2015) και “Μανιάτες Αγωνιστές του 1821”, εκδ. Συλλόγου Μανιατών Καλαμάτας (2005).

Πανηγυρικός Λόγος 28ης Οκτωβρίου Αρεόπολη 2020

Αρεόπολη ντυμένη εορταστικά

ομιλητής η φιλόλογος Λυκείου Αρεόπολης Φαλιά  Ιουλία, 

Msc, Θεωρία, Πράξη και Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου, Ειδίκευση: Εκπαιδευτικός Σχεδιασμός και Διδασκαλία, του Τμήματος Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας , της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών (ΕΚΠΑ)

Πανοσιολογιώτατε,Αξιότιμε Αντιδήμαρχε,

εκπρόσωποι κάθε αρχής, συλλόγων και φορέων,

κυρίες και κύριοι, αγαπητοί μαθητές

«Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το ¨Όχι να πούνε», έλεγε χαρακτηριστικά ο ποιητής Κ. Καβάφης . Για την Ελλάδα αυτή η ιστορική μέρα έμελλε να είναι τα ξημερώματα της 28^ης Οκτωβρίου 1940, όταν εν μέσω του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ιωάννης Μεταξάς ταυτιζόμενος με τη θέληση του ελληνικού λαού βροντοφώναξε «ΟΧΙ» ως απάντηση στο τελεσίγραφο του Μουσολίνι για ελεύθερη διέλευση  του ιταλικού στρατού  από ελληνικό έδαφος. Ο Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ήδη ξεκινήσει ως απόρροια της επεκτατικής πολιτικής του  Ιταλικού φασιστικού καθεστώτος του Μπενίτο Μουσολίνι και της ναζιστικής Γερμανίας  του Αδόλφου Χίτλερ.

Με το ηρωικό «ΟΧΙ» η Ελλάδα παρασύρεται κι αυτή στη δίνη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ιταλία κηρύττει τον πόλεμο και  η χώρα μας καλείται για ακόμα μία φορά να αγωνιστεί για το υπέρτατο αγαθό της ελευθερίας.Ο ελληνοιταλικός πόλεμος διαδραματίζεται κυρίως στα βουνά της Ηπείρου. Η νικηφόρος μάχη στο Καλπάκι σε συνδυασμό με την ηρωική δράση του αποσπάσματος του συνταγματάρχη Κ. Δαβάκη στην Πίνδο θα αναχαιτίσουν την ιταλική προέλαση.Καθοριστική υπήρξε και η συμβολή του ντόπιου πληθυσμού της περιοχής της Ηπείρου και ειδικότερα των γυναικών της Πίνδου. Ο ελληνικός στρατός με την ιαχή «ΑΕΡΑ» περνά στην αντεπίθεση και παρά τη συντριπτική υπεροχή του ιταλικού στρατού αναγγκάζει τον εχθρό σε υποχώρηση.Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1940 μεγάλο μέρος της Β. Ηπείρου όπως οι πόλεις Κορυτσά, Άγιοι Σαράντα, Αργυρόκαστρο και Χειμάρρα απελευθερώνονται από τον ελληνικό στρατό.Κορύφωση της ορμής  της ελληνικής προέλασης αποτελεί η μάχη της Κλεισούρας, τον Γενάρη του 1941.

Όταν αργότερα, τον Μάρτιο, ο Μουσολίνι θα εξαπολύσει την εαρινή επίθεση  όντας σίγουρος ότι θα συντρίψει τις ελληνικές δυνάμεις, νέες σελίδας δόξας θα γραφτούν από τους Έλληνες στρατιώτες. Το Ύψωμα 731   θα καταστεί σύμβολο της αυτοθυσίας και του ηρωισμού και θα βάλει τέλος στα σχέδια των Ιταλών.

 Η απόκρουση της ιταλικής εισβολής ήταν η πρώτη νίκη των Συμμάχων κατά των δυνάμεων του Άξονα στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Το ηθικό των λαών της σκλαβωμένης Ευρώπης αναπτερώνεται ενώ  έκδηλοςείναι ο θαυμασμός προς τους Έλληνες ακόμα και από τον Ιταλό εχθρό: «Ο πόλεμος με την Ελλάδα απέδειξε ότι τίποτα δεν είναι σίγουρο στα στρατιωτικά κι ότι πάντα μας περιμένουν εκπλήξεις», ομολόγησε ο Μπενίτο Μουσολίνι ενώ ο Τσώρτσιλ εξήρε το απαράμιλλο ήθος και τη μεγαλοψυχία των Ελλήνων λέγοντας πως από ‘δω και πέρα θα λέμε πως οι ήρωες πολεμούν σαν τους Έλληνες…

6 Απριλίου 1941:  Γερμανικά στρατεύματα προσβάλλουν τις ελληνικές θέσεις στην Ελληνοβουλγαρική μεθόριο, στη γραμμή των οχυρών Μεταξά. Ο ελληνικός στρατός σε μια Τιτανομαχία με σύμβολο το οχυρό Ρούπελ, πολεμάει γενναία απέναντι σε έναν ασύγκριτα υπέρτερο αντίπαλο κρατώντας τις θέσεις του αλλά τελικά οι Γερμανοί θα εισβάλλουν μέσω της Γιουγκοσλαβίας.Η Ελλάδα καταλαμβάνεται σταδιακά και στις 20 Μαϊου 1941 ξεκινά η Μάχη της Κρήτης.Επίλεκτα γερμανικά στρατεύματα επιτίθενται με αεροποβατική ενέργεια στο νησί το οποίο υπερασπίζοντανσύσσωμος ο λαός της Κρήτης μαζί με δυνάμεις της Βρετανικής Κοινοπολιτείας. Οι σκληρές μάχες ανέδειξαν  νικητές τους Γερμανούς με μεγάλο, όμως, τίμημα για αυτούς. Ολόκληρη η ελληνική επικράτεια βρίσκεται πλέον υπό την κατοχή των Δυνάμεων του Άξονα. Όμως, η εμπλοκή των Γερμανών στην Ελλάδα  καθυστερεί για δύο τουλάχιστον μήνες τον προγραμματισμό τους για την έναρξη της επίθεσης στη Σοβιετική Ένωση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα  να τους βρει ο βαρύς Ρωσικός χειμώνας και να αποτύχουν να καταλάβουν τη Μόσχα. Ο ελληνικός λαός θα περάσει πολλές κακουχίες, χιλιάδες  Έλληνες θα πεθάνουν από την πείνα αλλά θα συνεχίσουν την αντίστασή τους μέσω αντιστασιακών οργανώσεων που θα προκαλέσουν σοβαρά πλήγματα στους κατακτητές.Το κατέβασμα της χιτλερικής σημαίας από την Ακρόπολη  που τόλμησαν οι φοιτητές Σάντας  και Γλέζος,  η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου από Έλληνες και Άγγλους, αποτελούν ορόσημα αυτού του αγώνα..

Η αντίστροφη μέτρηση για τις δυνάμεις του Άξονα έχει αρχίσει. Παρ’  όλα αυτά το πιο βαθύ σκοτάδι είναι λίγο πριν την αυγή: Το ολοκαύτωμα στα Καλάβρυτα και στο Δίστομο, τα μπλόκα στην Καλογρέζα και στην Κοκκινιά, οι εκτελέσεις στην Καισαριανή αποτελούν μάρτυρες της Ναζιστικής θηριωδίας. Τελικά, στις 12 Οκτωβρίου 1944 η μέρα της λευτεριάς ξημερώνει…Η γερμανική σημαία υποστέλλεται και στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης κυματίζει ξανά η Γαλανόλευκη .

Από τότε η 28^η  Οκτωβρίου είναι για τον ελληνικό λαό ημέρα μνήμης, ημέρα περηφάνειας,ημέρα γιορτής και περισυλλογής. Το ηρωικό παράδειγμα των Ελλήνων στρατιωτών και ολόκληρου του ελληνικού έθνους  εξακολουθεί να παραμένει ζωντανό στη μνήμη μας.

Όμως, Κυρίες και Κύριοι, η ιστορία δεν είναι μόνο ανάμνηση και συγκίνηση. Είναι έμπρακτη ευγνωμοσύνη και σεβασμός απέναντι στους ήρωες που έφυγαν. Είναι βαριά ευθύνη και υποχρέωση απέναντι στην πατρίδα μας.

80 χρόνια μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο η Ελλάδα  απειλείται και πάλι, όχι μόνο υποχθόνια μέσα από κάθε είδους πιέσεις, εξαρτήσεις και συμφωνίες αλλά και φανερά μέσα από εδαφικές διεκδικήσεις γειτονικών χωρών. Πόσα «ΝΑΙ» επέλεξε να πει η χώρας μας τα τελευταία χρόνια  και πόσα «ΟΧΙ» δίστασε να φωνάξει;

Αναλογιζόμενοι αυτά, ας προβληματιστεί ο καθένας μας κι ας συνειδητοποιήσει ότι το πατριωτικό φρόνημα προάγεται και μέσα από τα καθημερινά μικρά  «ΟΧΙ» που λέμε  με τον τρόπο ζωής μας  απέναντι στην αδιαφορία, στην ιδιοτέλεια και στην ανευθυνότητα. Γιατί, μόνο  έτσι θα μπορέσουμε να  υποστηρίξουμε με τη βοήθεια του Θεού και τα άλλα,μεγάλα «ΟΧΙ» που θα πρέπει να βροντοφωνάξει η πατρίδα μας, αν και όποτε χρειαστεί… Χρόνια Πολλά!

                                                        Σας ευχαριστώ.

Ιατρικά Στατιστικά δεδομένα του 19ου αιώνα

 

Ο 18^ος και ο 19^ος αιώνας αποτελούν αιώνες μεγάλων επαναστάσεων και πολιτικών αλλαγών σε όλο τον κόσμο. Παράλληλα όμως αποτελούν και περίοδοι εκδήλωσης πληθυσμιακών μεταβολών και σοβαρών επιδημιών. Στο παρόν άρθρο θα δούμε κάποια περιστατικά ασθενειών που ταλαιπώρησαν την χώρα μας την περίοδο εκείνη καθώς και κάποια στατιστικά στοιχεία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους για την υγειονομική κατάσταση των κατοίκων της Λακωνίας.

Οι σοβαρές επιδημίες μάλιστα οδήγησαν σε περιοριστικά μέτρα ανάλογα με σημερινά. Η έννοια της καραντίνας μάλιστα δεν είναι σύγχρονη αλλά προέρχεται από τα χρόνια του Μεσαίωνα (14^ος αιών.) όταν η πανώλη ή ο λεγόμενος «μαύρος θάνατος» εξολόθρευσε το 1/3 του πληθυσμού της Ευρώπης. Συμβόλιζε τις 40 ημέρες απομόνωσης που έπρεπε κάποιος να υποστεί προκειμένου να είναι ασφαλής.

Το 1717 εκδηλώνεται στην Καλαμάτα σοβαρή επιδημία πανώλης που αποδεκάτιζε τον πληθυσμό. Τα μέτρα που έπαιρνε τότε ο πληθυσμός είχαν να κάνουν κυρίως με τον περιορισμό των ανθρώπων που είχαν εκδηλώσει την ασθένεια και όχι τον περιορισμό της διασποράς της. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το μορφωτικό επίπεδο ήταν περιορισμένο και οι ιατρικές γνώσεις ελάχιστες. Το 1820 πάντως η πόλη βρίσκεται σε εξέλιξη του εμπορίου της και με πληθυσμό 2500 κατοίκων.

Κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης του 1821 μεγάλο μέρος των επαναστατών νόσησε και τελικώς πέθανε από τις άθλιες συνθήκες του αγώνα. Τα άταφα πτώματα, η έλλειψη τρεχούμενου νερού, η έλλειψη υγειονομικού υλικού, η κακή διατροφή, η έλλειψη υγειονομικής περίθαλψης στα τραύματα οδήγησε μεγάλο μέρος των αγωνιστών τελικά να πεθάνει. Η πρώτη μάλιστα επιδημία τύφου εκδηλώθηκε στην Τρίπολη λίγο μετά την έναρξη της επανάστασης καθώς εκεί συσσωρεύτηκε πλήθος κόσμου προκειμένου να γλιτώσει από το μένος των επαναστατημένων Ελλήνων. Ο υπερπληθυσμός στην πόλη οδήγησε σε συνωστισμό των κατοίκων και τελικά σε 3,000 νεκρούς από τύφο. Ανάλογη κατάσταση εκδηλώθηκε και στην πολιορκία του Ναυπλίου.

Η ελληνική επανάσταση δεν είχε ακόμα τελειώσει κι όμως το νεοσύστατο ελληνικό κράτος αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις σε υγειονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Τον Απρίλιο του 1828 εκδηλώνεται επιδημία τύφου στην Ύδρα. Το νησί αυτό αποτελούσε την περίοδο αυτή καθώς και σε όλη την Τουρκοκρατία εμπορικό κέντρο στην μεσόγειο με ναυτική επικοινωνία με Ευρώπη, Ασία και Αφρική. Είναι λοιπόν ευνόητος ο λόγος εκδήλωσης σε αυτόν τον τόπο. Ο κυβερνήτης Καποδίστριας έχοντας σπουδάσει ιατρική και παρά το ότι το κράτος δεν ήταν επαρκώς οργανωμένο, δεν υποτίμησε τον κίνδυνο και προσπάθησε με περιορισμούς να οργανώσει την υγειονομική άμυνα της χώρας. Μεταξύ των περιοριστικών μέτρων ήταν ο αυστηρός έλεγχος των νοσούντων, ο αποκλεισμός των λιμένων, η καύση των ρούχων, 50 ημέρες καραντίνα, απαγόρευση συναθροίσεων κ.ά. Τελικώς με την βοήθεια του Ελβετού γιατρού  Andre – Louis Gosse η επιδημία περιορίστηκε. Ωστόσο ο πολιτικός αντίκτυπος από τα οικονομικά μέτρα ήταν μεγάλος καθώς οι περιορισμοί είχαν σοβαρές οικονομικές απώλειες για το εφοπλιστικό κεφάλαιο της εποχής.

η άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο 

Μετά τον θάνατο του κυβερνήτη Καποδίστρια την διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε η αντιβασιλεία του Βαυαρού βασιλιά Όθωνα η οποία προσπάθησε σε όλους τους τομείς του δημόσιου βίου να ακολουθήσει τους ρυθμούς και τους τυπικούς κανονισμούς των κρατών της τότε δυτικής Ευρώπης. Ακολούθως το ίδιο έπραξε και ο ίδιος ο Όθωνας μετά την ενθρόνιση του. Σε αυτήν την κυβερνητική πολιτική εντάσσεται και η οργάνωση του κράτους σε διοικητικό και υγειονομικό έλεγχο. Ανατίθεται σε επιστημονικό προσωπικό της εποχής η σύνταξη εκθέσεων με στατιστικά μεγέθη που αφορούν την υγεία, την διατροφή, τα οικονομικά ακόμα και την ένδυση του πληθυσμού της εποχής ανά δήμο προκειμένου να έχουν μια αναλυτική εικόνα της ποιότητας ζωής των υπηκόων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Τα στατιστικά αυτά μεγέθη, που περισσότερο μοιάζουν με ανάλυση των συνθηκών της καθημερινότητας και της οικιακής τους οικονομίας, είχαν ως στόχο να προλάβουν εκδηλώσεις σοβαρών ασθενειών που μάστιζαν την ύπαιθρο αλλά και τα αστικά κέντρα της εποχής. Παρακάτω ακολουθούν τμήματα αυτών των εκθέσεων που συνετάχθησαν την πενταετία (1838 – 1842) από την Διοίκηση Λακωνικής  στην οποία υπαγόταν τότε η Μάνη. Στο βιβλίο της Δήμητρας Σταθοπούλου – Καπετανάκη παρουσιάζονται αναλυτικά οι εκθέσεις αυτές.

Διοίκηση Λακωνικής – Δήμος Ιππολών

«έχει έκταση τριών περίπου μυριομέτρων περιφέρειαν και σύνορα προς βοράν την μονήν των Ταξιαρχών προς δυσμάς τον Μεσσηνιακόν κόλπον προς ανατολάς την άλυσον του Ταυγέτου προς μεσημβρίαν την /Κίτταν. Ο δήμος όλος είναι εις υψηλήν γην και τινά χωρία εις τας υπωρείας του Ταυγέτου, είναι όλος δευτερόγονος υγιής και ηδύνατο να καλλιεργηθή πολύ περισσότερο αφ όσον είναι. Τα κυριότερα προϊόντα είναι δημητριακοί καρποί, έλαιον, μετάξη, πρινοκόκκι και βαμβάκι.

Οι 1577 κάτοικοι δυνατοί, εύρωστοι και αιματηράς ως επί το πολύ έξεως είναι κτηματίαι, οι δε γυναίκαι γεωργοί. Τα νοσήματα είναι τόσα λίγα ώστε δεν είναι καν άξια μνείας. Οι κάτοικοι αντιδρούν στους εμβολιασμούς και μολονότι ο Ηλίας Αραπάκος και δια τον δήμον τούτον δημοτικός εμβολιαστής, ο εμβολιασμός δεν ενεργήθι εισέτι. Νεκροταφείο δεν υπάρχει και οι άνθρωποι θάπτονται εντός των χωρίων ή τουλάχιστον πολύ πλησίον των χωρίων εις παρεκκλήσιον. Υπάρχει μία μονή η της Πεντάδας καλούμενη με τρεις μοναχούς.

Δρυάλος: έδρα του Δήμου κείται εις τας κλιτύας του Ταϋγέτου, έχον δε ελεύθερον αέρα από όλα τα μέρη εκτός από ανατολάς χαίρει υγείαν. Τα πόσιμα ύδατα είναι δεξαμένια οποίαν δια την κακήν κατασκευήν και χειροτέρους υδραγωγούς είναι κακά και επιβλαβή. Οι άνεμοι είναι βορειοδυτικοί. Τα κυριότερα προϊόντα δημητριακοί καρποί, έλαιον, έλαιον, πρινοκόκκι και μέλι.

Τσόπακας, Παληόχωρα, Βάμβακα, Βρίκι, Καφιώνα, Καλούμι, Έρημος, Λάκκος, Άγιος Γεώργιος, Κότσιφας, Μίνα και Καρύνια: εις υψηλήν γην ως άνω. Προϊόντα ως άνω.

Κουτρέλα:ως άνω χωρίς μετάξη».

Σχόλια

Στο παραπάνω κείμενο που συντάχθηκε από τον γιατρό Σταμάτη Γαλάτη γίνεται μια προσπάθεια αναλυτικής καταγραφής των ασχολιών των κατοίκων με γνώμονα την υγειονομική τους κατάσταση. Παράλληλα καταγράφεται η παράγωγη των τοπικών προϊόντων καθώς η διατροφή θεωρείται βασικός παράγοντας για την καλή υγεία.

Στον συγκεκριμένο Δήμο της μέσα Μάνης κρίνοντας από τα στατιστικά δεδομένα που εκτέθηκαν βλέπουμε ότι οι κάτοικοι έχαιραν καλής υγείας παρόλο που ζούσαν σε συνθήκες φτώχειας αλλά και κακουχίας. Παράλληλα βλέπουμε το παλαιό έθιμο των Μανιατών της απαξίας εργασίας στα χωράφια (ως υποτιμητικό), της χρήσης γυναικών ως εργάτριες και γενικότερα τον πολεμικό χαρακτήρα των κατοίκων.

Περιγράφονται οι στέρνες ως συλλέκτες για πόσιμο νερό μη ιδανικές. Περιγράφεται το οικογενειακό νεκροταφείο πλησίον του χωριού μη ιδανικό ως προς τους κανόνες υγείας. Επίσης βλέπουμε την αναφορά σε εμβόλια που έπρεπε να γίνουν ωστόσο ο πληθυσμός από άγνοια και καχυποψία αρνιόταν.

Ο δημοτικός εμβολιαστής Ηλίας Αραπάκης δεν είναι τυχαίο πρόσωπο. Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους εμπειρικούς γιατρούς της εποχής από την Χαριά του Οιτύλου με μεγάλη προσφορά στην επανάσταση του 1821.

η μονή της Φανερομένης στην οποία αναφέρεται η έκθεση

συγγραφή – επιμέλεια

Γιάννης Μιχαλακάκος

εκπαιδευτικός

Πηγές

1. https://www.greekencyclopedia.com/arapakis-ilias-p14036.html
2. https://www.lifo.gr/articles/archaeology_articles/275171/apo-tin-epidimia-panolis-epi-kapodistria-to-1828-ston-koronoio-toy-2020
3. https://www.ethnos.gr/istoria/96132_epanastasi-1821-oi-astheneies-kai-oi-molynseis-skotosan-perissoteroys-ellines-apo-oti
4. https://www.protothema.gr/stories/article/984543/oi-epidimies-stin-ellada-tou-19ou-aiona-poia-metra-eihan-lifthei-tote/
5. http://www.religiousgreece.gr/peloponnese/-/asset_publisher/J4zsS00HlAz5/content/mone-phaneromenes-dryalos
6. https://argolikivivliothiki.gr
7. Ronald Eccles, επιμ. (2009). Common cold (Online-Ausg. έκδοση). Basel: Birkhäuser.σελ. 210. ISBN 978-3-7643-9894-1.
8. Δήμητρα Σταθοπούλου – Καπετανάκη (2008) Ιατροστατιστικά στοιχεία των διοικήσεων Λακωνίας και Λακεδαίμονος 1838 – 1842, εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη, Αρεόπολη.
9. Ε. Τσιλιπήρα και Ε. Τσίμπρου (2009). Οι επιδημίες στην Ελλάδα τον 19^ο αιώνα και τρόποι αντιμετώπισης τους, Αλεξάνδρειο ΤΕΙ, Θεσσαλονίκη.

O Πετρόμπεης μιλάει για την προσφορά της Μάνης στην επανάσταση του 1821

                                                                               

F. Aichholzer, Προσωπογραφία του Πετρόμπεη Mαυρομιχάλη. (Μουσείο Μπενάκη)    

Εν Άργει  11 : Οκτωβρίου 1829

Είναι γεγονός ότι οι Μανιάτες αγωνιστές του 1821 δεν άφησαν απομνημονεύματα, ικανά να φωτίσουν ακόμη περισσότερο τη συμβολή της Μάνης στον απελευθερωτικό αγώνα της Πατρίδας κατά του Οθωμανικού ζυγού. Αυτό έχει συχνά ως αποτέλεσμα ορισμένοι, είτε από άγνοια είτε από σκοπιμότητα, να παραποιούν την ιστορία και μεθοδικά να υποβαθμίζουν (ή ακόμη και να αποσιωπούν) την προσφορά και τις θυσίες των Μανιατών.

          Από αυτήν την άποψη, οι όποιες σωζόμενες μαρτυρίες των πρωταγωνιστών του Αγώνα, αποκτούν ιδιαίτερη ιστορική σημασία και βαρύτητα. Πολύ περισσότερο σήμερα, με αφορμή την ιστορική επέτειο της 17^ης Μαρτίου 1821, αλλά και ενόψει της επικείμενης συμπλήρωσης των 200 χρόνων από εκείνη την εποχή και των συναφών εκδηλώσεων.

Μία τέτοια περίπτωση, σωζόμενης στα αρχεία αλλά σχεδόν άγνωστης μαρτυρίας, αποτελεί η τρισέλιδη επιστολή του Πετρόμπεη προς τον Καποδίστρια, μέρος της οποίας παρακάτω δημοσιεύουμε (από 11 Οκτωβρίου 1829, βλ. Γ.Α.Κ. Αρχείο Γενικής Γραμματείας, περιόδου Ι. Καποδίστρια. Φ. 222).

Εδώ ο Μαυρομιχάλης, που είχε δίπλα του τα ηρωικά μέλη της οικογένειας του και άλλους άξιους οπλαρχηγούς, περιγράφει τις ενέργειές του για την οργάνωση και την εξάπλωση του απελευθερωτικού αγώνα των Μανιατών στα 1821, από την ελεύθερη Μάνη στην απελευθέρωση της Καλαμάτας και σχεδόν ολόκληρης της Πελοποννήσου και της ανατολικής Στερεάς, με τον εξής μοναδικό τρόπο :

«..Ο καιρός Σ. Κυβερνήτα μας είναι προσδιορισμένος απ’ όλον το Ελληνικό Έθνος, αφ’ ου έστειλον τον υιόν μου και δούλον σας Αναστάσιον εις Τριπολιτζάν θυσιάσας αυτόν δια την πατρίδα εκουσίως, όπου και των Τούρκων τα όμματα εσφαλίσθησαν με κατράμι και δεν εφοδιάσθησαν.

          Κατά τους 1821 Φεβρουαρίου : 10. Και πάλιν αμέσως έστειλον επίτηδες έναν μου ανηψιόν εις Κωνσταντινούπολιν, δίδοντας την είδησιν  του υιού μας και δούλου Σας Γεωργάκη, και με μεγάλον κίνδυνον της ζωής του εδραπέτευσεν, καθότι ο ερχομός του Γεωργάκη επροξένησεν την επανάστασιν εις την Ελλάδα. Και έπειτα κατά διαφόρους πολέμους, και αρίστευσε και εκινδύνευσε εις τέλειον θάνατον, αφ’ού έπεσεν εις χείρας του Ιμβραήμη, αλλά η θεία Πρόνοια με ελυπήθη και τον ελευθέρωσεν.

          Έπειτα εις το αυτό έτος 23 : Μαρτίου όπου εδιώρισα εις δύο κολόνας τα εμπειροπόλεμα όπλα της Σπάρτης, από το μέρος της δυνατής θέσεως Μπαρδούνιας και Μυστρός, αρχηγούς διορίζοντας τους αυτάδελφούς μου Κυριακούλη και Κωνσταντίνον, κυριεύοντας διά της παντοδυναμίας του Υψίστου, εκείνα τα απόρθητα μέρη αναιμωτί, όπου βέβαιον ήθελον πολεμούν ακόμη, με το να είναι δύσβατοι τόποι και πύργοι φοβεροί. Και εις την ίδια στιγμή αμέσως επροχώρησαν έως το Καλογεροβούνι, έξω της Τριπολιτζάς.

          Εγώ δε μετά των λοιπών εκυριεύσαμεν την Μεσσηνίαν, σχεδόν όλην την Πελοπόννησον, επολιορκήσαμε τα φρούρια και του Λάλα ενδυναμώσαμεν και τα έξω Μεγάλα Δερβένια της Ρούμελης αφ’ ου έγινε η φοβερή και λαμπρά μπατάγια του Βαλτετζίου, ήτις επισφράγισε δια της θείας προνοίας την τύχην της Ελλάδος.

          Ο δε Κυριακούλης και Ηλίας έπειτα από την νίκην του Βαλτετζίου, εβεβαιώθημεν ότι κατεβαίνει ο Βερβεργιόνης και διάφοροι άλλοι πασάδες με αρκετά στρατεύματα να έμβουν εις τον Μωρέα, όπου  βέβαιον και επροχωρούσαν, αμέσως τους εδιώρισα και επήγαν και τους  αντίκρουσαν εξι μήνας με απείρους και φοβερούς πολέμους, κρατώντας εκείνα τα μέρη, όπου ήτον η Σωτηρία της Ελλάδος, έως ότου εκυριεύσαμεν την Τριπολιτζάν και Κόρινθον, όπου ήμουν και ο ίδιος ιν τέστα (δηλ. επικεφαλής). Τα δε λοιπά μύρια τοιαύτα, μέχρι την σήμερον σιωπώ..».

             Ας είναι το παρόν μας, μία ιστορική συμβολή, ένας ελάχιστος φόρος τιμής και μνήμης προς τον ίδιο τον Μαυρομιχάλη και όλους τους προγόνους μας Μανιάτες αγωνιστές, χάρη στους οποίους εμείς σήμερα υπάρχουμε και ζούμε ελεύθεροι !!

Το «παλάτι» του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη στο Λιμένι – έδρα της οικογένειας 

                                                                       13 Μαρτίου 2020

                                                                   Δημήτριος Π. Μαριόλης

                                                                             Δικηγόρος – Ιστορικός

Πηγές

1. ΓΑΚ
2. https://oimaniateseinaipantou.blogspot.com/p/blog-page_176.html
3.   https://www.benaki.org/index.php?option=com_collectionitems&view=collectionitem&id=108759&Itemid=&lang=el
4. https://maniatika.wordpress.com/

Των Κριαλιάνων και Ταγαρουλιάνων

Μοιρολόι

Ε! Μπάρμπα Γιάννη Στεφανή
Αγροίκα με τι θε να ζε που
Αν έχει ο Άδης διάβατα
Κι η κάτου γης περάσματα
Και βρέκεις τον πατέρα μου
Τον γέρο Λογοθέτακα
Το ληγορότερο να ρθη
Τι α δεν ερθει κι α δεν φανεί
Θε να χαλάσει ο μαχαλάς
Τι ο Γεωργαντάς με τον Κριαλή
Ζητούσι την γεροντική
Χωρίς και να νιαι άξιοι

Το παραπάνω μοιρολόι το λέει η κόρη του καπετάνιου του 1821 Λογοθέτη Ταγαρούλια, ανθρώπου ιδιαίτερα σεβαστού όχι μόνο στην οικογένεια του αλλά και ευρύτερα στην Μάνη. Μάλιστα έφτασε να γίνει και δήμαρχος. Τα πρόσωπα και γεγονότα που αναφέρει διαδραματίζοναται περί το 1850, στην περιοχή του Κούνου όπου και κοιτίδα της οικογένειας.

Η γυναίκα που θρηνεί το θείο της Γιάννη (Στεφανή), απευθύνεται άμεσα σε αυτόν όμοια με τους αρχαίους τραγωδούς. Του παραγγέλει, ανησυχώντας για την πορεία της οικογένειας, να ειδοποιήσει τον σεβαστό πατέρα της, ο οποίος ήταν ήδη νεκρός , να επανέλθει του Κάτω Κόσμου ώστε να βάλει σε τάξη τα πράγματα. Δεν αναγνώριζε ως καλούς ηγέτες τον Κριαλή και τον Γεωργαντά για την μετέπειτα πορεία της οικογένειας που θα καθοριζόταν από το συμβούλιο τους (γεροντική).

Να σημειωθεί πως το παραπάνω μοιρολόι πέραν του λαογραφικού ενδιαφέροντος μας δίνει σοβαρές πληροφορίες για το ποια πρόσωπα θα αναμετρούνταν για την ηγεσία της οικογένιας Ταγαρούλια, η οποία ήταν στην τάξη των «σοιλήδων» της περιοχής. Η οικογένεια Κριαλή είναι κλάδος της παραπάνω οικογένιας από την περίοδο εκείνη και έπειτα.

Πύργος στο Κατωπάγγι

ΠΗΓΕΣ
• Ιωάννη Π. Λεκκάκου «Μάνη ερανίσματα ιστορίας και λαογραφίας» εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη, Μάνη 2004

Homepage

Ερμηνευτικά Σχόλια Δημήτρης Μαριόλης (νομικός), Γιάννης Μιχαλακάκος (εκπαιδευτικός)

Έθνος και Γλώσσα (της Έλλης Σκοπετέα)

γλωσσικός χάρτης της Πελοποννήσου 

Η σχέση έθνους και γλώσσας είναι δύσκολο να περιγραφεί με τρόπο που να καλύπτει όλους τους δυνατούς συνδυασμούς μεταξύ των δύο. Ο κατάλογος των εθνών, κατά τα φαινόμενα ανοιχτός ακόμα, μας φέρνει αντιμέτωπους με μια χαώδη εικόνα που, από μόνη της, διαψεύδει την τρέχουσα αντίληψη περί της προνομιακής θέσης της γλώσσας ως “αντικειμενικού κριτηρίου” του έθνους (Hobsbawm 1994, 76-92). Κανένα έθνος δεν αποβλέπει εκ των προτέρων στη μονοπώληση μιας γλώσσας, μάλιστα η γλώσσα της αρχικής επιλογής του μπορεί ωραιότατα να αντικατασταθεί από κάποιαν άλλη· και, από την άλλη μεριά, καμιά γλώσσα δεν τάχθηκε “από τη φύση της” να υπηρετήσει ένα και μόνον έθνος, καθώς, όσο αρχαία και να είναι, οπωσδήποτε δεν γεννήθηκε ως “εθνική γλώσσα”. Υπάρχουν έθνη, καθ’όλα άξια του ονόματος, που μοιράζονται την ίδια γλώσσα με άλλα, ακόμα κι αν η γλώσσα αυτή τυχαίνει να είναι η γλώσσα ενός παλιού δυνάστη τους· και υπάρχουν έθνη που είναι, αντίθετα, πολύγλωσσα, και ανάγουν την ίδια την πολυγλωσσία σε στοιχείο της ταυτότητάς τους. Ακόμα και η απλούστερη εκδοχή της σχέσης -”κάθε έθνος κι η γλώσσα του” -, που αφορά μικρό μόνο ποσοστό των αναγνωρισμένων ή επίδοξων εθνών, παρουσιάζει αξιοσημείωτη ποικιλία: ανάμεσα στα δύο άκρα -από τα έθνη που βρίσκουν έτοιμη μια γλώσσα ως τα έθνη που την επινοούν εκ του μη όντος-, τα περιθώρια για αυτοσχεδιασμούς είναι μεγάλα. Επισκευές, εξωραϊσμοί, εκκαθαρίσεις, γέφυρες που στήνονται ή που γκρεμίζονται, πάσης φύσεως ειρηνικές ή βίαιες επεμβάσεις, συμπεριλαμβανομένης και της καλλιέργειας της γλωσσολογίας ως “εθνικής επιστήμης”, βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Το τελικό προϊόν, η “εθνική γλώσσα”, δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί απολύτως “φυσικό”· και χρησιμοποιείται μεν -σαν οιαδήποτε γλώσσα- ως εργαλείο επικοινωνίας (μεταξύ “ομοεθνών”), ο ρόλος της όμως δεν εξαντλείται εδώ, καθώς το γεγονός, ακριβώς, ότι είναι “εθνική” αντιστρατεύεται την εργαλειακή της χρήση.

Αυτή η “απλούστερη εκδοχή” της σχέσης έθνους και γλώσσας -η επιδίωξη, δηλαδή, της πλήρους σύμπτωσης των δύο- δεν φαίνεται λοιπόν και πολύ απλή. Από μιαν άποψη είναι μάλιστα η πιο περίπλοκη, όχι μόνον επειδή εν πολλοίς ευθύνεται για τη μυθοποίηση της σχέσης, αλλά κυρίως επειδή απαντά εκεί όπου έλκουν τις ρίζες τους ο ίδιος ο εθνικισμός και η υλική του έκφραση, το έθνος-κράτος στη δυτική Ευρώπη των νεότερων χρόνων και στις περιοχές της άμεσης επιρροής της. Η σημερινή ποικιλία των συνδυασμών σε παγκόσμια κλίμακα μπορεί να υποδηλώσει αποδέσμευση των εθνών από το δυτικό πρότυπο στη “μεταμοντέρνα” εποχή μας, περιπτώσεις όμως όπως της Βοσνίας, η αυτονόμηση της οποίας συνοδεύτηκε από τη γέννηση μιας ανύπαρκτης ως χθες “βοσνιακής” γλώσσας, επιβεβαιώνουν τη δύναμή του.

Ας μη σπεύσουμε, από την άλλη μεριά, να φανταστούμε ένα “δυτικό πρότυπο” σχέσης έθνους και γλώσσας. Από τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό, βέβαια, προέκυψε η χαρακτηριστική, οικεία σύγχυση μεταξύ των ορίων τους, η ταύτιση της γλώσσας με το “πνεύμα” ή την “ιδιοφυία” του λαού που την ομιλεί. Το μήνυμα, όμως, ελήφθη από κοινωνίες που βρίσκονταν σε τελείως διαφορετικές στιγμές της ιστορίας τους, μέσα στην ίδια την Ευρώπη· και είναι ασφαλώς δύσκολο να εντάξουμε σε κοινά συμφραζόμενα παραδείγματα τόσο ανόμοια μεταξύ τους: ‘Eχουμε, πρώτον, την κατά κάποιον τρόπο απροσχεδίαστη, οπωσδήποτε μακραίωνη, διαμόρφωση μιας κοινής, που το έθνος-κράτος χρησιμοποιεί για να συνεννοείται με τους πολίτες του (Γαλλία, Βρετανία· Αnderson 1997, 75-77)· έχουμε τη μεθοδευμένη -και πιο γρήγορη- συγκρότηση μιας “άστεγης” κοινής, που προηγείται του έθνους-κράτους (Ιταλία, Γερμανία)· και έχουμε, τέλος, τα πάσης φύσεως “γλωσσικά ζητήματα” που αναφύονται στις παρυφές της Ευρώπης και αναδεικνύουν την οικοδομούμενη κοινή σε μήλον της έριδος και μείζον “εθνικό θέμα” (Ελλάδα, Σερβία· βλ. Τριανταφυλλίδης [1938] 1993, 86-96· Σκοπετέα 1988, 397-403). Ωστόσο, η “κατασκευή”, ακριβώς, μιας γενικώς αποδεκτής κοινής -έστω και αν αυτή αποδειχθεί προσωρινή λύση-, η άμεση ή έμμεση σχέση της με τις ανάγκες του έθνους-κράτους, η υποχρεωτική της εκμάθηση από τους πολίτες του, η ιδιαίτερη στοργή ή καμάρι που ο κάθε ενδιαφερόμενος λαός αισθάνεται απέναντι στη “δική του” γλώσσα (όπως άλλωστε και απέναντι στο έθνος του), θα μπορούσαν να επισημανθούν ως αναγνωρίσιμες ομοιότητες ανάμεσα στις πολλές διαφορές: Στοιχεία που θεωρούνται πλέον παγκοσμίως τόσο φυσικά, ώστε η απώτερη δυτική τους προέλευση να τίθεται, επιθετικά κιόλας, υπό αμφισβήτηση.

Από τα παραπάνω “δυτικά” παραδείγματα, τα “γλωσσικά ζητήματα” (υπόθεση, βασικά, του 19ου αιώνα) παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, κι αυτό επειδή κατά κανόνα συνδέονται με διαφορετικές περί του έθνους αντιλήψεις. Ποια θα είναι η γλώσσα που θα επικρατήσει; Η γλώσσα του “λαού”, που είναι τι; Η γλώσσα μιας λόγιας κάστας, που ποια περιθώρια αυθαιρεσίας διαθέτει; Και στις δύο περιπτώσεις, η νεόκοπη “εθνική γλωσσολογία” (είτε έχει είτε δεν έχει επίγνωση του πράγματος), σε στενή συνεργασία με τη φιλολογία, αυτοεξουσιοδοτείται να γνωμοδοτήσει, να αποφασίσει στην πραγματικότητα τί είναι λαός, τί είναι έθνος· και, το κυριότερο, να φτιάξει μια γλώσσα σύγχρονη, τη γλώσσα του έθνους-κράτους, που να προβλέπει χώρο για έννοιες εξ ορισμού απούσες από τη γλώσσα του “λαού”.

Ο τρόπος με τον οποίο λύθηκε το πρόβλημα στη Σερβία είναι διαφωτιστικός. Εκεί ύστερα από μακρούς και σφοδρούς αγώνες υπερίσχυσε η επιλογή του Βουκ Κάρατζιτς (στηριγμένη κατά μεγάλο μέρος στο ιδίωμα του χωριού του). Ηττήθηκε η λόγια λύση η “σερβοσλαβική” γλώσσα, γόνος της εκκλησιαστικής σλαβικής. Και οι δύο γλώσσες ήταν “προεθνικές”, πράγμα που σημαίνει ότι και οι δύο έπρεπε να υποβληθούν σε έναν αναγκαίο “εκσυγχρονισμό”. Η λύση Κάρατζιτς συνεπαγόταν μαζικούς δανεισμούς από δυτικές γλώσσες για να αντιμετωπιστεί η πενία, σε αφηρημένες τουλάχιστον έννοιες, της δημώδους. ‘Aφησε όμως τη σφραγίδα της και στην εξέλιξη του ίδιου του σερβικού εθνικισμού, ή τουλάχιστον στη χαρακτηριστική σερβική ροπή προς τον λαϊκισμό και στην -ντόπια επίσης- εικόνα του “χωριάτικου” και εσωστρεφούς σερβικού έθνους.

‘Aλλη η ελληνική περίπτωση, όπου η καθαρεύουσα, τεχνητή γλώσσα που θεωρούνταν επί δεκαετίες και από σοβαρούς ανθρώπους ετεροχρονισμένος πρόγονος της αρχαίας ελληνικής, έμεινε χωρίς αντιπάλους κατά το μεγαλύτερο κομμάτι του 19ου αιώνα, και επωμίστηκε εξ ολοκλήρου το “εκσυγχρονιστικό” έργο, επιστρατεύοντας φυσικά γι’ αυτό την αρχαία, αλλά και νεολογίζοντας με αρκετή δόση φαντασίας κάποτε. Οι δημοτικιστές, που ανήγαγαν την υπόθεση της γλώσσας στην κατεξοχήν Ιδέα του έθνους, αγνόησαν παντελώς αυτή την πλευρά της καθαρεύουσας και ξεκίνησαν την ίδια δουλειά από την αρχή, αλλά αμέθοδα και σπασμωδικά. Δημοτική και καθαρεύουσα, από την άλλη μεριά, συνέπλευσαν αρμονικότατα -χωρίς καμιά τους να ενδιαφερθεί να το αναγνωρίσει- στο ζήτημα της συνέχειας του ελληνικού έθνους ή στην εξελληνιστική πολιτική των αλλογλώσσων της Βαλκανικής.

Το τελευταίο αυτό σημείο θα πρέπει να τονιστεί και για έναν άλλο λόγο, άσχετο από τη διαμάχη καθαρεύουσας-δημοτικής Επειδή μας βοηθάει να αντιληφθούμε τη συνύπαρξη, στον ελληνικό εθνικισμό, δύο προφανώς αντικρουόμενων απόψεων για τη σχέση έθνους και γλώσσας. Η μία, η απορρέουσα από τον ρομαντισμό, ταυτίζει έθνος και γλώσσα, εντοπίζει στη γλώσσα την ίδια την “εθνικήν ύπαρξιν”, και τη συναντάμε συνεχώς από τα χρόνια του “ελληνικού διαφωτισμού” ως και τον 20ό αιώνα. Προς τα τέλη, όμως του 19ου αιώνα, όταν οι βαλκανικοί εθνικισμοί αλληλοσπαράσσονται διεκδικώντας τους ίδιους πληθυσμούς, οι ‘Eλληνες αρχίζουν να αποκαθηλώνουν τη γλώσσα από την περιωπή του κεντρικού συστατικού στοιχείου του έθνους και να προβάλλουν στη θέση της την πολύ πιο εύπλαστη έννοια της “εθνικής συνειδήσεως”,ώστε να μπορέσουν να συμπεριληφθούν στους κόλπους του ελληνικού έθνους και σλαβόφωνοι, αλβανόφωνοι, βλαχόφωνοι κλπ. Το ότι αυτή η άποψη κατά κανέναν τρόπο δεν καταργεί την αντίθετή της (οι ίδιοι άνθρωποι μπορούν αμέριμνα να ασπάζονται και τις δύο) κάτι δηλώνει για το ιδεολογικώς πολύ βεβαρημένο περιεχόμενο της σχέσης έθνους και γλώσσας.

ΠΗΓΉ

http://www.pokethe.gr/wordpress/?p=269