25η Μαρτίου 1821 μύθος ή πραγματικότητα

Του Ιωάννη Μιχαλακάκου

εκπαιδευτικού

Η ορκομωσία των Αγωνιστών Θεόδωρος Βρυζάκης 1865

            Τα τελευταία χρόνια έχει ανοίξει πολύ η συζήτηση σχετικά με την πραγματική ημερομηνία έναρξης της Ελληνικής επανάστασης του 1821. Η συζήτηση αυτή μάλιστα έχει επεκταθεί τόσο πολύ από σύγχρονους αναθεωρητές της ιστορίας που αμφισβητούν όχι μόνο τις ημερομηνίες αλλά ακόμα και τα εθνικά κίνητρα του εν λόγω κινήματος και τους ίδιους τους αγωνιστές που βίωσαν τα γεγονότα. Ανεξαρτήτως του λόγου που συμβαίνει αυτή η τάση αναθεώρησης είτε είναι η αγωνιώδης αναζήτηση της αλήθειας ή η αποσύνδεση του αγώνα με το θρησκευτικό συναίσθημα ή ιδεολογικά κίνητρα το παρόν άρθρο έχει σκοπό να φωτίσει τα πραγματικά γεγονότα προκειμένου ο πολίτης να μην συγχέεται και παραπληροφορείται.

            Αρχικά πρέπει να ξεδιαλυθεί στο νου του αναγνώστη τι σημαίνει κήρυξη της επανάστασης εκείνη την εποχή. Επί της ουσίας το θρησκευτικό συναίσθημα των αγωνιστών ήταν απολύτως συνυφασμένο με την εθνική τους συνείδηση και την πολιτική τους σκέψη. Αυτός ήταν και ο λόγος όπου έχουμε ιερές δοξολογίες πριν την εκκίνηση κάθε στρατιωτικής επιχείρησης με σκοπό να «ευλογηθούν τα όπλα». Αδιαμφισβήτητο είναι επίσης το γεγονός ότι πριν την 25^η Μαρτίου είχαν προηγηθεί όχι μόνο ιερές δοξολογίες για να ευλογηθούν οι αγωνιστές αλλά και ένοπλα γεγονότα που είχαν σκοπό την προπαρασκευή του κινήματος.

            Τον Απρίλιο του 1820 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης μετά από σύσκεψη που είχε με εκπροσώπους της φιλικής εταιρείας δέχτηκε τον ηγετικό ρόλο. Του δόθηκε το ψευδώνυμο «Καλός» και τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου «α.ρ.» για να υπογράφει τις επιστολές του. (Brewer, 2019). Ήταν υπασπιστής του Τσάρου και ήλπιζε σε βοήθεια των Ρώσων ως ομόδοξων μετά τις πρώτες επιτυχίες του εν λόγω κινήματος. Στις 22 Φεβρουαρίου του 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διαβαίνει τον ποταμό Προύθο σε μια κίνηση casus belli για την Οθωμανική διοίκηση. (Τσέα Μ, 2021) Δύο μέρες μετά στις 24 Φεβρουαρίου, μετά από δοξολογία στον ναό των Τριών Ιεραρχών στο Ιάσιο της Μολδοβλαχίας, εκδίδει την πρώτη επαναστατική διακήρυξη που απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες και τους καλεί να λάβουν τα όπλα «υπέρ Πίστεως και Πατρίδος». (Αργολική Βιβλιοθήκη, 2020). Το σχέδιο του προέβλεπε να επαναστατήσει ταυτόχρονα και η νότια Ελλάδα και να υπάρχει πίεση από βορρά και νότο. Ωστόσο αυτό δεν κατέστη δυνατό όχι μόνο λόγω της καταστροφής των δυνάμεων του στην Μολδοβλαχία αλλά και λόγω πρακτικών ζητημάτων επικοινωνίας και διστακτικότητας στο νότο.

Η Μονή των Τριών Ιεραρχών στο Ιάσιο, σε χαρακτικό του α’ μισού του 19ου αιώνα.Εδώ στις 24 Φεβρουαρίου 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κήρυξε την έναρξη της επανάστασης.

            Στην νότια Ελλάδα ήδη από τις 16 Μαρτίου σύμφωνα με τοπικές παραδόσεις που έχουν καταγραφεί στο χειρόγραφο του Μιχ. Δέφνερ το 1875 έχουμε κατόπιν συνεννόησης με τους προκρίτους στην Μάνη, επαναστατική κίνηση στο Λεωνίδιο από τους Τριαντινό και Ράμφο. (Τσαγγούρης Π, 2014). Ταυτόχρονα στην Αχαΐα προκειμένου να καμφθούν οι τυχόν δισταγμοί των εκεί προκρίτων αλλά και για να μην πάρουν οι τούρκοι τους φόρους των Ρωμιών γίνονται κρούσεις στις 14 Μαρτίου από τον Νικόλαο Σολιώτη στην θέση Αγρίδι και στις 16 Μαρτίου από τους Χονδρογιανναίους στην θέση Χελονοσπηλιά. (Οικονόμου Μ, 1874). Σύμφωνα με νεότερα στοιχεία στις 18 Μαρτίου στην Αγία Λαύρα υπό τον Π.Π. Γερμανό αποφασίζεται η μαζική συμμετοχή της περιοχής στην επανάσταση υψώνοντας το τοπικό λάβαρο (ΓΕΕΘΑ). Αποτέλεσμα των παραπάνω διεργασιών ήταν η πολιορκία και απελευθέρωση των Καλαβρύτων (21 – 25 Μαρτίου).

            Την ίδια μέρα στην Αρεόπολη της Μάνης (τότε Τσίμοβα), σύμφωνα με τον Ιωάννη Κολοκοτρώνη «την 17ην Μαρτίου οι πρόκριτοι της Μάνης συνεννοήθησαν να λάβωσι τα όπλα κατά των Τούρκων». Απότοκο της κήρυξης της επανάστασης στην Μάνη ήταν η αναίμακτη κατάληψη της πόλεως της Καλαμάτας από όπου στις 23 Μαρτίου του 1821 εξεδόθη η «Προειδοποίησης προς τας Ευρωπαϊκάς αυλάς». (Καπετανάκη, 2020). Το πρώτο κείμενο επί της ουσίας που γνωστοποιούσε την επανάσταση στο εξωτερικό εμφανίζοντας την ελληνική επανάσταση ως κίνημα εθνικό και όχι ως κοινωνική στάση. Ο Θ. Κολοκοτρώνης αναφέρει χαρακτηριστικά στα απομνημονεύματα του «Το κίνημα μας έγινε εις τας 22 Μαρτίου εις την Καλαμάτα….».    

            Από τα παραπάνω λοιπόν εύλογα προκύπτει το ερώτημα γιατί ο εορτασμός της έναρξης της επανάστασης ορίστηκε στις 25 του Μάρτη και όχι νωρίτερα. Η φιλική εταιρεία και ο αρχηγός της Αλέξανδρος Υψηλάντης ήδη από το 1820 επεξεργάζονταν διάφορα σχέδια οργάνωσης ενός επαναστατικού κινήματος. Τελικά με την συνδρομή του Παπαφλέσσα και άλλων μελών της φιλικής εταιρείας κατέληξαν στο «Σχέδιον Γενικόν» πιθανότατα τον Οκτώβριο του 1820 στο Ισμαήλιο της Μολδοβλαχίας (Παπαδόπουλος Σ, 1977). Στο σχέδιο αυτό προέβλεπε  ταυτόχρονη έκρηξη της επανάστασης από βορρά και νότο με ημέρα έναρξης την 25^η Μαρτίου του 1821. (Σπηλιάδη Ν, 1851). Βάση αυτής της ημερομηνίας κινήθηκαν και τα παραπάνω προεπαναστατικά γεγονότα.

            Η ημερομηνία αυτή δεν επελέγη τυχαία. Πρώτα απ όλα είχε τεράστια συμβολική σημασία για τους Έλληνες. Η 25^η Μαρτίου είναι μια από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ορθοδοξίας. Ο ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Σύμφωνα με τον Τρικούπη «ως ευαγγελιζομένη την πολιτικήν λύτρωσιν του ελληνικού έθνους». Πέραν του θεολογικού συμβολισμού που θα ευλογούσε τον αγώνα είχε και πρακτικό λόγο εφαρμογής. Η μεγάλη συγκέντρωση Ελλήνων στις εκκλησίες δεν θα κινούσε τις υποψίες των Τούρκων από την μια και από την άλλη θα μπορούσαν πολύ εύκολα να ενημερωθούν για το επερχόμενο κίνημα και το ξέσπασμα της επανάστασης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε ότι τότε δεν υπήρχαν εύκολοι και άμεσοι τρόποι επικοινωνίας και έπρεπε να χρησιμοποιούν ημερομηνίες – σημεία αναφοράς για την εκτέλεση του σχεδίου.

Το επίσημο διάταγμα της καθιέρωσης της 25ης Μαρτίου ως ημέρα εορτασμού

            Με την λογική αυτή στις 15 Μαρτίου του 1838 επί βασιλείας του Όθωνα καθιερώθηκε η 25^η Μαρτίου ως επίσημη ημερομηνία εορτασμού της εθνικής ανεξαρτησίας και παλιγγενεσίας. (Φουρτούνης Β, 2017). Αξίζει να σημειωθεί πως ακόμα και οι αγωνιστές του 1821 που συμμετείχαν στις προεπαναστατικές δράσεις ήταν σύμφωνοι με την παραπάνω επιλογή. Χαρακτηριστικό είναι το αδημοσίευτο εξοδολόγιο του Ιωάννη Κατσή Μαυρομιχάλη, αδελφού του Πετρόμπεη ο οποίος μάλιστα ήταν από τους πρώτους απελευθερωτές της Καλαμάτας και τους πρωταγωνιστές των πρώτων ημερών. Ο Φωτάκος αναφέρει χαρακτηριστικά «τὴν δὲ πρωΐαν τῆς 23 Μαρτίου, ἦλθον (στην Καλαμάτα) ὁ Κατσῆς Μαυρομιχάλης, ὁ Ἠλίας Κατσάκος Μαυρομιχάλης, τῇ ἰδίᾳ δὲ ἡμέρᾳ ἦλθον ὁ Γεώργιος Καπετανάκης, ὁ Ἰωάννης Καπετανάκης….». Στο εξοδολόγιο αυτό αναφέρει κατηγορηματικά ο αγωνιστής τα έξοδα του

“Σημείωσις των όσων έχω εξοδεμένα εις ας διάφορας κατά καιρόν εκστρατείας μου από την αρχή της επαναστάσεως 1821: μαρτίου 25”

Το εξοδολόγιο του Κατζή Μαυρομιχάλη

Το παραπάνω έγγραφο έχει γραφτεί το 1825 στο Ναύπλιο. Είναι λοιπόν ολοφάνερο ότι για τους αγωνιστές της εποχής εκείνης όλη αυτή η συζήτηση για το πότε ξεκίνησε η Ελληνική επανάσταση αποτελεί θέμα ανούσιο και χωρίς περιεχόμενο. Αρκεί μόνο να σκεφτούμε πως οι περισσότεροι μεγάλοι αγωνιστές της επανάστασης του 1821 βρίσκονταν εν ζωή όταν οι Βαυαροί επισημοποίησαν την 25^η Μαρτίου ως ημέρα εθνικής επετείου.

Κατά την γνώμη μας λοιπόν αποτελεί ανούσια απόπειρα και ψευτοδίλημμα να προσπαθούμε να διαχωρίσουν την ημέρα της παλιγγενεσίας και του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Πιο πολύ θυμίζει μια προσπάθεια ιδεολογικών διαφορών παρά αναζήτησης της ιστορικής αλήθειας.

Πηγές

θερμές ευχαριστίες στον φίλο νομικό και ιστορικό Δημήτρη Μαριόλη για την παροχή του εγγράφου του Κατζή Μαυρομιχάλη.

1. https://argolikivivliothiki.gr/2020/06/17/loan-solomon/
2. https://eleftheriaonline.gr/local/politismos/history/item/209442-stayros-kapetanakis-h-symvoli-tis-manis-stin-enarksi-tis-epanastasis-tou-1821
3. https://fourtounis.gr
4. https://geetha.mil.gr/chronologio-ellinikis-epanastasis/
5. https://www.in.gr/2023/01/19/stories/aleksandros-ypsilantis-195-xronia-apo-ton-thanato-tou-arxigou-tis-filikis-etaireias/
6. https://www.leonidion.gr/2015/03/16-1821-21.html
7. https://www.offlinepost.gr/2021/01/20/oi-stratiotikes-dynameis-ton-epanastaton-stis-igemonies/
8. https://www.protothema.gr/stories/article/1353682/ta-gegonota-prin-tin-25i-martiou-1821-i-epanastasi-stin-patra-kai-i-agia-laura/
9. Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Απομνημονεύματα (Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής φυλής 1770-1836), έκδοση «Εστίας», 1901, τόμ. Α’, σελ. 47, 48
10. Κολοκοτρώνη Θ. Ι. (1856), Ελληνικά Υπομνήματα ήτοι επιστολαί και διάφορα έγγραφα από την ελληνική επανάσταση, Αθήνησι τύποις Χ Νικολαίδου Φιλαδελφέως
11. Οικονόμου Μ (1874), Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, εν Αθήναις εκ του τυπογραφείου Παπαλεξανδρή
12. Π. Δ. Ζούβα (1969), Η οργάνωσις στρατού κατά την Επανάστασιν του 1821. Αθήνα
13. Παπαδόπουλος Σ. Ι. (1977). Το «Σχέδιον Γενικόν» της Φιλικής Εταιρείας και οι επαφές με τους Σέρβους. Μακεδονικά, 17(1), 40–54. https://doi.org/10.12681/makedonika.361
14. Σπ. Τρικούπη, Ιστορία Ελληνικής Επαναστάσεως, έκδοση 1860, τομ. Α’ σελ. 23
15. Σπηλιάδη Νικολάου, Απομνημονεύματα, εκδοθέντα υπό Χ.Ν.Φιλαδελφέως, Αθήνα 1851, τομ. Α’, σελ. 31
16. Χρυσανθόπουλου Φώτη ή Φωτάκου, Βίοι Πελοποννησίων ανδρών, εν Αθήναις εκ του τυπογραφείου Π. Δ. Σακελλαρίου, 1888
17. ΓΑΚ Υπουργείο Πολέμου Φ. 50 (1825).

 

Μια ενδιαφέρουσα ερμηνεία για την ναυμαχία του Ναυαρίνου από την άλλη πλευρά

Επιμέλεια άρθρου

Γιάννης Μιχαλακάκος

εκπαιδευτικός

Ambroise Louis Garneray  «Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου» διακρίνονται μπροστά οι τουρκικές οχυρώσεις στην Σφακτήρια καθώς και το φρούριο του Νιόκαστρου (Πύλος) που προστάτευαν την είσοδο στον κόλπο του Ναυαρίνου.

Στις 20 Οκτωβρίου του 1827 ο Οθωμανικός στόλος συγκρούστηκε με τον συμμαχικό στόλο των μεγάλων δυνάμεων της εποχής Αγγλίας – Γαλλίας και Ρωσίας με αποτέλεσμα την καταστροφή του πρώτου στον όρμο του Ναυαρίνου έξω από την Πύλο. Η ναυμαχία αυτή αποτέλεσε καθοριστική καμπή στην έκβαση της ελληνικής επανάστασης καθώς επισφράγισε και επίσημα την ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους.

Ήδη από το 1826 στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας ο Άγγλος στρατηγός και διπλωμάτης Wellington στα πλαίσια της επίσκεψης του εκεί προκειμένου να συγχαρεί τον νέο Τσάρο συζητά το ελληνικό ζήτημα με τον εκεί υπουργό εξωτερικό Nesselrode καταλήγοντας στο Πρωτόκολλο της Πετρούπολης 23 Μαρτίου 1826. Στο έγγραφο αυτό αναφέρεται για πρώτη φορά το όνομα Έλληνες και Ελλάδα ως επίσημος πολιτικός σχηματισμός. Η πολιτική αναγνώριση της Ελλάδας ως αυτόνομο ή ανεξάρτητο κράτος οδήγησε στο πρωτόκολλο του Λονδίνου τον Ιούνιο του 1827. Εκεί οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία συνεννοήθηκαν να λάβουν τα όπλα κατά των Οθωμανών αν χρειαστεί προκειμένου να τους πείσουν σε αναγνώριση αυτόνομου ή ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους καθώς αυτό δεν είχε ακόμα ξεκαθαριστεί. Επίσης δεν είχε ακόμα ξεκαθαρίσει η έκταση αυτής της νέας κρατικής οντότητας. Παρά ταύτα έλαβαν απόφαση να συνάψουν σχέσεις εμπορίου αλλά και δημιουργίας προξενείων πράγμα που έδινε ακόμα μεγαλύτερη επισημότητα στα επερχόμενα γεγονότα. Στην ουσία οι συμμαχικές δυνάμεις αποφάσισαν να επιβάλλουν την παύση των εχθροπραξιών και την αναγνώριση του ελληνικού κράτους.

Οι παραπάνω αποφάσεις είχαν και πρακτική εφαρμογή. Συγκεκριμένα διαδοχικά οι συμμαχικές δυνάμεις κατέπλευσαν στον όρμο του Ναυαρίνου όπου ναυλοχούσε ο ενωμένος Τουρκοαιγυπτιακός στόλος. Οι Έλληνες παρακολουθούσαν με μεγάλη αγωνία τα γεγονότα καθώς ο Ιμπραήμ πασάς είχε επικρατήσει σε Ρούμελή και στην μεγαλύτερη έκταση του Μοριά (πλην της Μάνης και του Ναυπλίου όπου είχε ηττηθεί το 1826) και ο Οθωμανικός στόλος απειλούσε τις παράκτιες περιοχές. Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω επιστολή του οπλαρχηγού της Μάνης Δ. Μούρτζινου προς τον Θ. Κολοκοτρώνη όπου του αναφέρει:

  «Η φρεγάτα οπού ήλθεν εις ταίς Κυτριαίς είναι ο κ. Άμιλτον, όστις έστειλε εδώ τόν δραγουμάνον (διερμηνέα) του καί μάς είπεν ότι αύριον τελειώνει η διορία οπού είχαν μέ τόν Ιμπραΐμη, ότι ή νά αναχωρήση μέ όλα του τά πλοία νά υπάγη εις τήν Αίγυπτον ή εις τήν Κωνσταντινούπολιν. Ήλθον καί εννέα καράβια ρωσσικά εις τό Νεόκαστρο συνεννοούμενα μέ τά αγγλικά καί τά γαλλικά, διά τούτο μάς είπε νά φυλάττωμεν τήν πατρίδα μας καλά, επειδή άν κάμη έφοδον κατ’ αυτής δέν έχουν όρδινον νά τούς βαρέσουν εις τήν ξηράν, τήν θάλασσαν όμως τού τήν κόπτουν. Επληροφορήθημεν προσέτι ότι ο Ιμπραΐμης έχει απόφασιν νά ορμήση κατά τής πατρίδος μας, καί τούτο θέλει τό κάμει αύριον ή μεθαύριον, όθεν όταν ιδήτε ένα τοιούτον κίνημα νά προφθάσετε εδώ γιά νά συμπολεμήσωμεν μαζί».

Ο Gawen William Hamilton είχε ενεργό συμμετοχή τόσο πολεμικά όσο και σε διαπραγματεύσεις στην επίλυση του ελληνικού ζητήματος και επισκέφτηκε πολλά εμπόλεμα μέρη της Ελλάδος

Από την παραπάνω επιστολή είναι ολοφάνερη η πληροφόρηση και συνεννόηση που είχαν οι Έλληνες οπλαρχηγοί με τους ναυάρχους της συμμαχίας. Συγκεκριμένα εδώ ο Μανιάτης οπλαρχηγός και διατελέσας Υπουργός Πολέμου αναφέρει την συνεννόηση που είχε στις Κιτριές λιμένα της Μάνης με τον καπετάνιο της φρεγάτας Cambrian (5^ης τάξης) Gawen William Hamilton περί της λήξης του τελεσίγραφου που είχαν δώσει στον οθωμανικό στόλο και της προετοιμασίας που πρέπει να κάνουν οι Έλληνες σε περίπτωση εισβολής του Ιμπραήμ.

Η συγκέντρωση πυρός στον όρμο του Ναυαρίνου ήταν πολύ μεγάλη. Από την μια πλευρά οι συμμαχικές δυνάμεις είχαν παρατάξει 10 μεγάλα πλοία γραμμής και άλλα συνοδευτικά πλοία. Από την άλλη ο Οθωμανικός στόλος παρέταξε μόλις 3 μεγάλα πολεμικά πλοία γραμμής και πολλά άλλα μικρότερα συνοδευτικά. Αν και φαινομενικά οι Οθωμανοί είχαν περισσότερα πλοία και προσωπικό στην πραγματικότητα υστερούσαν δραματικά σε ισχύ πυρός και σε εμπειρία του προσωπικού τους. Τα μεγάλα πολεμικά πλοία γραμμής θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν «κινούμενα οχυρά» καθώς έφεραν συνολικά δεκάδες κανόνια. Οι Οθωμανοί διέθεταν μόνον τρία και όχι έμπειρα πληρώματα. Παράλληλα το ηθικό των Οθωμανών ήταν καταπεσμένο καθώς βλέποντας τον τριεθνή στόλο παρατεταγμένο για αρκετό χρονικό διάστημα έφερνε μεγάλη νευρικότητα. Τελικά στις 20 Οκτωβρίου η παρατεταμένη κωλυσιεργία του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, η άρνηση του να λήξει τις εχθροπραξίες, η φημολογία ότι ο Οθωμανικός στόλος θα κινηθεί οδήγησε σε αψιμαχία των δύο στόλων που τελικά οδήγησε σε γενικευμένη ναυμαχία. Αποτέλεσμα αυτής ήταν η πλήρης διάλυση και αποδιοργάνωση του Οθωμανικού στόλου και η λαμπρή νίκη των συμμαχικών δυνάμεων. Συγκεκριμένα οι Οθωμανοί έχασαν 60 πλοία και έχασαν περίπου 6,000 νεκρούς και τραυματίες. Από την πλευρά των συμμάχων οι απώλειες περιορίστηκαν σε 650 νεκρούς και τραυματίες. 

σχεδιάγραμμα της ναυμαχίας στο Ναυαρίνο όπως φυλάσεται σε βρεττανικό μουσείο Royal Museum of Greenwich

Η νίκη των συμμάχων είχε πολλαπλά αποτελέσματα στην συνέχεια της ελληνικής επανάστασης.

1. Ο βασιλιάς της Αγγλίας χαρακτήρισε το περιστατικό «ατυχές» προκειμένου να διασκεδάσει τις εντυπώσεις
2. Ο τσάρος προβίβασε τον Ναύαρχο του
3. Οι Οθωμανοί αναδιπλώθηκαν στα στενά των Δαρδανελίων με αποτέλεσμα οι Ελληνικές θάλασσες να παραμένουν ανενόχλητες
4. Το ηθικό των Ελλήνων αναπτερώθηκε
5. Πλέον ήταν βέβαιο ότι η ελληνική επανάσταση ήταν κομμάτι της ευρύτερης ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής και το «ελληνικό ζήτημα» είχε προστάτιδες δυνάμεις
6. Αν οι Έλληνες συνέχιζαν να πολεμούν και να διατηρούν ζωντανό το ελληνικό ζήτημα θα επερχόταν τετελεσμένο από τα πολιτικά γεγονότα.

Επί της ουσίας η άρνηση της Οθωμανικής ηγεσίας να συνετιστεί στις οδηγίες των συμμάχων οδήγησε στην ναυμαχία του Ναυαρίνου. ο Τζώρτζ Κάνιγκ είχε δώσει στον Κόδριγκτον τη δική του ερμηνεία της Συνθήκης του Λονδίνου: «Αν δεν εισακουσθεί ο λόγος σας, μεταχειριστείτε τα πυροβόλα». Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει και ο τρόπος που αντιλαμβάνεται τα γεγονότα και η Οθωμανική πλευρά. Παρακάτω αναδημοσιεύουμε μια ανάλυση από τουρκικό βιβλίο ιστορίας που δημοσιεύτηκε το 1973 και χρησιμοποιήθηκε ως παράθεμα σε ελληνικό σχολικό βιβλίο ιστορίας της Γ Λυκείου.

Μια ενδιαφέρουσα ερμηνεία για την ναυμαχία του Ναυαρίνου από την άλλη πλευρά

«Αιτία της τρομερής αυτής καταστροφής υπήρξε η διαφωνία ανάμεσα στον Ιμπραχίμ Πασά και τον Οθωμανό ναύαρχο Τσεγκέλογλου Ταχίρ Πασά πεπειραμένο θαλασσόλυκο. Αν ο Ιμπραχίμ Πασάς δεν επενέβαινε και άφηνε την διοίκηση του αιγυπτιακού στόλου στον Ταχίρ Πασά ίσως ο κοινός στόλος δεν θα πάθαινε τέτοια καταστροφή. Ο μοναδικός λόγος επιτυχίας του Άγγλου ναυάρχου Κόδριγκτων που διοικούσε τον κοινό αγγλο – γαλλο- ρωσικό στόλο υπήρξε η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ του οθωμανικού και του αιγυπτιακού στόλου. Ο Τσεγκέλογλου Ταχίρ Πασάς σώζοντας μόνο έξι από τα πλοία του κατόρθωσε να επιστρέψει πίσω στο Τσανάκκαλε σε άθλια κατάσταση. Η επίθεση των συμμαχικών στόλων εναντίον του τουρκοαιγυπτιακού  στόλου στο Ναυαρίνο ήταν ολότελα αντίθετη στους διεθνείς πολεμικούς κανόνες. Η Αγγλία , η Γαλλία και η Ρωσία των οποίων οι στόλοι έκαναν την επίθεση δεν βρίσκονταν σε κατάσταση πολέμου με το Οθωμανικό κράτος. Ούτε είχε δοθεί διαταγή στον ναύαρχο Κόδριγκτων από την κυβέρνηση του για παρόμοια ενέργεια. Η παράνομη ενέργεια του ναυάρχου επικρίθηκε και στο αγγλικό κοινοβούλιο». 

ο επικεφαλής του μεικτού Οθωμανικού Στόλου Τσεγκέρογλου Ταχίρ Πασάς

Στην παραπάνω ανάλυση βλέπουμε επί της ουσίας να κατηγορείται ο Αιγύπτιος Ιμπραήμ Πασάς για την καταστροφή του στόλου ως «μη γνώστης της ναυτικής τέχνης» καθώς επίσης η βάναυση συμπεριφορά των τριών μεγάλων δυνάμεων που επενέβησαν στα εσωτερικά του Οθωμανικού κράτους χωρίς να έχουν προηγούμενη πολεμική εμπλοκή. Μάλιστα η παραπάνω ανάλυση θεωρεί την εμπλοκή του τριεθνούς στόλου χωρίς λογική. Αντιθέτως ο Τσεγκέλογλου Ταχίρ Πασάς ο οποίος ήταν και επικεφαλής του ενωμένου Οθωμανικού στόλου θίγεται επιφανειακά και χαρακτηρίζεται ως πεπειραμένος  ναυτικός.

Πηγή

• Σκουλάτου Β, Δημακοπούλου Ν, Κόνδη Σ, «Ιστορία Νεότερη και σύγχρονη (1789 – 1909) για την Γ τάξη ενιαίου Λυκείου από Daregenli Hilmi Yunanistan devletinin Kurulusu “Tarih mecmuasi” τεύχος 108 Δεκέμβριος 1973 σ. 68 – 73 και τεύχος 109 σ. 77 -82. Ελληνική Μετάφραση στη «Βαλκανική Βιβλιογραφία» τόμος Β τεύχος 2 Παράρτημα σ. 218.
• https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Navarino#Ottomans
• Διονύσιος Κόκκινος, Η Ελληνική Επανάστασις, τομ.11, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 1959, σελ. 263-310
• Συλλογικό, Η ναυμαχία του Ναυαρίνου. Το ατυχές γεγονός που έσωσε την Ελλάδα, Ε Ιστορικά-Ελευθεροτυπία, τ/χ.1 (21 Οκτωβρίου 1999),
• https://chilonas.com/2020/11/29/https-wp-me-p1op6y-efd/
• https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/27227
• https://www.walkingwiththephilhellenes.gr/en/gawen-william-rowan-hamilton#block-philhellenes-mapsection
• Koliopoulos, John S., and Thanos M. Veremis. Modern Greece: A history since 1821 (John Wiley & Sons), 2009. pp 15–27
• https://www.rmg.co.uk/collections/objects/rmgc-object-540422
• https://en.wikisource.org/wiki/Royal_Naval_Biography/Hamilton,_Gawen_William

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ- ΕΘΝΟΛΟΓΟΥ ΔΙΚΗΓΟΡΟΥ ΠΑΡ’ ΑΡΕΙΩ ΠΑΓΩ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΝ. ΜΑΡΙΟΛΗ «ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ» ΟΠΩΣ ΕΚΦΩΝΗΘΗΚΕ ΣΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ «ΠΑΝΩΡΑΙΑ ΜΠΟΖΙΚΗ-ΜΑΝΗ 1821» ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΕΛΕΝΗΣ ΚΟΥΚΟΥΡΑ

Έχουμε την τιμή να δημοσιοποιήσουμε την εμπνευσμένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη ομιλία του εξαίρετου ιστορικού-εθνολόγου, δικηγόρου παρ΄Αρείω Πάγω Δημητρίου Παν. Μαριόλη, η οποία βασίζεται σε επιστημονική μελέτη και περιλαμβάνει σπάνιο αρχειακό υλικό, καρπός της άοκνης, επίπονης και πολυετούς επιστημονικής έρευνάς του. Η ομιλία του εκλεκτού συμπατριώτη μας, είναι πρωτότυπη, δημοσιοποιείται για πρώτη φορά και αποτελεί ιστορική παρακαταθήκη για όλο τον Κούνο, το Κατωπάγκι και τη Μάνη.

Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Μαριόλη για την τιμή να εκφωνήσει την εξαιρετική αυτή ομιλία στα πλαίσια των εγκαινίων της συλλογής «Πανωραία Μποζίκη-Μάνη 1821» της ζωγράφου Ελένης Κούκουρα.

έκθεση – συλλογή Ζωγράφου Ελένης Κούκουρα «Πανωραία Μποζίκη 1821»

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

Δημητρίου Π. Μαριόλη

Δικηγόρου, Ιστορικού – Εθνολόγου

Αύγουστος 2023

Αγαπητές συμπατριώτισσες και συμπατριώτες,

Η σημερινή ομιλία αποτελεί έναν οφειλόμενο φόρο τιμής, μία μνημόνευση, σε εκείνους όσους ξεκίνησαν από την ελεύθερη Μάνη και αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση της Πατρίδας μας πριν από 200 χρόνια. Πραγματοποιείται σήμερα, σε έναν ιστορικό τόπο, τον Κούνο Μέσα Μάνης, σε έναν σπουδαίο πύργο και γενέτειρα της σημαντικής οικογένειας Ταγαρούλια, που τόσα πολλά έχει προσφέρει – και αυτή – διαχρονικά στους αγώνες για την ελευθερία.

Γίνεται στα πλαίσια των εγκαινίων της έκθεσης ζωγραφικής της εκλεκτής ζωγράφου και φίλης κ. Ελένης Κούκουρα, με θέμα «Πανωραία Μποζίκη – Μάνη 1821», την οποία και ευχαριστώ θερμά για την πρόσκληση της.

Προτού μιλήσουμε για τη συμμετοχή των Μανιατών της περιοχής μας, δηλαδή του Κατωπαγκιού, στην Επανάσταση του 1821, ως οπλαρχηγών και ως στρατιωτών, χρήσιμο είναι να δώσουμε εν συντομία τη διαχρονική ιστορική εικόνα, σχετικά με το ρόλο της περιοχής αυτής της Μάνης, στα επαναστατικά κινήματα κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σχεδόν αμέσως μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης και μέχρι προ του 1821.

Αρκεί να αναφέρουμε, ότι ο απεσταλμένος του Βενετού Προβλεπτή (Διοικητή) Κυθήρων, Καγκελλάριος Φαβιανός Βάρβο, στις 23-2-1571, αυτόν εδώ τον τόπο κατ’ αρχήν προσέγγισε με πλοίο και επισκέφθηκε, το Δρυ δηλαδή και τον Κούνο, κομίζοντας επιστολές του Βενετού Πρίγκηπα, με σκοπό την περαιτέρω συνεννόηση και προετοιμασία κοινών στρατιωτικών επιχειρήσεων κατά των Τούρκων.

Από το δημοσιευμένο ημερολόγιο του παραπάνω Βενετού αξιωματούχου, διαβάζουμε μεταξύ άλλων :

«… Όμως ημείς ανεχωρήσαμεν πεζή (εν. από το Δρυ) και μετέβημεν εις άλλο χωριό ονόματι Κούνο, όπου ο κυρ Γιώργης Γερακάρης μας εδέχθη με ευγένειαν εις το σπίτι του. Ούτος είναι πρόκριτος του χωριού και μόλις έμαθε τον σκοπόν της αφίξεως μας, επέδειξε ακόμα μεγαλυτέραν ευγένειαν και προσεφέρθη να υπηρετήσει υπό τας σημαίας μας με 80 γενναίους άνδρας της γενεάς του, της οποίας είναι αρχηγός. Εις τας συνομιλίας τας οποίας είχομεν εις το μέρος τούτο, όλοι ηυχαρίστουν τον Θεόν διότι έφθασεν ο καιρός να δείξουν τα δόντια τους εις τον σκύλον τον Τούρκον. Μας διηγήθησαν πολλάς επιχειρήσεις που έκαμαν το περασμένο καλοκαίρι κατά του Τούρκου και μας έλεγον ότι οι Μανιάτες, ζηλωταί της Χριστιανικής πίστεως, εις την αρχήν του πολέμου (πρόκειται για τον Γ΄ Βενετοτουρκικό Πόλεμο, 1537 – 1540) που ενίκησεν ο Τούρκος κατά της Γαληνοτάτης Αυθεντίας, εξηγέρθησαν και αυτοί εναντίον του, ηνωμένοι, και αφού επήραν το οχυρόν της Μάνης, είχον εισβάλει εις τον Μορέαν, βλάπτοντες και καταστρέφοντες μεγάλως τους εχθρούς …».

Ακολούθησαν συνεννοήσεις τότε και αποφάσεις των δημογερόντων της Μάνης, στη Νόμια, το Οίτυλο και σε άλλα χωριά, με σκοπό την αποστολή πρεσβευτών τους στη Βενετία για περαιτέρω συντονισμό του αγώνα, όπως και έγινε. Στα έγγραφα της εποχής, τα οποία σώζονται και έχουν ήδη δημοσιευτεί, υπογράφει και ο άνω Γεώργιος Γερακάρης Κοντόσταυλος από τον Κούνο, μαζί με προκρίτους άλλων χωριών, όπως τους : Δημήτριο Κληροδέτη, Θεόδωρο Αλευρά, Σολωμό Κοσμά.

Αποτελεί συνεπώς ιστορική διαπίστωση και είναι κοινά αποδεκτό, ότι η συμμετοχή των Μανιατών και η επαναστατική τους διέγερση το 1821, δεν ήταν για αυτούς ένα γεγονός αποκομμένο από το παρελθόν τους ή κάτι ιστορικά πρωτόγνωρο, αλλά η συνέχεια ενός διαρκούς αγώνα διατήρησης της ελευθερίας τους έναντι του Οθωμανού δυνάστη, που ενισχύθηκε επιπλέον από το φρόνημα τους για την απελευθέρωση, ολόκληρης της Ελλάδας πλέον.

Γι’ αυτό το λόγο, όπως θα δούμε στη συνέχεια από τα ιστορικά τεκμήρια της εποχής εκείνης και τα πιστοποιητικά των αγώνων των προγόνων μας, το βασικό πεδίο της δράσης τους, με εξαίρεση τις μεγάλες μάχες που δόθηκαν το 1826 για την άμυνα της ίδιας της Μάνης κατά του Ιμβραήμ, ήταν έξω από τα όρια της Μάνης, δηλαδή στα Μεσσηνιακά Φρούρια, την Καλαμάτα, τη Μονεμβασία, την Τρίπολη, το Άργος, τη Στερεά Ελλάδα και όπου αλλού το πατριωτικό καθήκον τους καλούσε.

Η συμμετοχή των Μανιατών Αγωνιστών από το Κατωπάγκι, δηλαδή από τα χωριά που ανήκαν στον παλαιό δήμο Θυρίδων κατά την πρώτη διοικητική διαίρεση του κράτους το 1835 (Αγία Κυριακή, Δρυ, Έλια, Εξοχαί, Καραβάς, Κέρια, Κιππούλα, Κολόπυργος – Καλόπυργος, Κούνος, Οχιά ή Νοχιά, Παγγιά, Σμαηλιάνικα, Σταυρί, Τροχάλακας), ήταν καθολική.

Όλες οι οικογένειες της περιοχής μας, από τα χωριά που αναφέραμε και τους μικρότερους οικισμούς γύρω τους, ανάλογα με την αριθμητική δύναμη των μελών της η καθεμία, συμμετείχαν στην Επανάσταση.

Άλλωστε πριν την έναρξη του Αγώνα, οι στρατιωτικές δυνάμεις όλων των Μανιατών, είχαν εκτιμηθεί ότι ανέρχονταν περίπου έως 7.750 άνδρες.

Όταν μάλιστα το επέβαλαν οι ανάγκες, όπως για παράδειγμα στη μάχη του Διρού, τα όπλα σήκωσαν και πολέμησαν και οι ηρωίδες γυναίκες.

Από το Σπ. Τρικούπη, μαθαίνουμε για το ψυχικό σθένος των Μανιατισσών στη μάχη του Διρού : «...Άνδρες εφάνησαν την ημέραν ταύτην και αυταί αι δρεπανηφορούσαι Μανιάτιδες και άξιον μνήμης το εξής ανδραγάθημα μιάς αυτών. Θερίζων ο γέρων Βοζίκης τον επί της παραλίας αγρόν του συνελήφθη αίφνης υπό δύο Αιγυπτίων. Καταγινομένων δε εις δέσμευσίν του επέπεσεν η συνθερίζουσα θυγάτηρ του Πανώρηα, έκοψε διά του δρεπάνου της τον λάρυγγα του ενός και βοηθουμένη υπό του πατρός της εφόνευσε και τον άλλον…».

Στους σκοπούς της παρούσας ομιλίας, δεν είναι η αναλυτική και εξαντλητική παράθεση όλων των ονομάτων των αγωνιστών προγόνων μας, κάτι το οποίο άλλωστε θα απαιτούσε πολύωρη και εξαντλητική ανάπτυξη ονομάτων, οικογενειών και στοιχείων.

Για όσες και όσους επιθυμούν να έχουν μία αναλυτική εικόνα των ονομάτων των αγωνιστών προγόνων τους, προτείνουμε να ανατρέξουν στην εκτενή βιβλιογραφία, με θέμα την προσφορά των Μανιατών το 1821.

Θα μνημονεύουμε όμως, αμέσως παρακάτω, κατ’ αλφαβητική σειρά τους 12 αξιωματικούς του Αγώνα από το Κατωπάγκι (όσους δηλαδή έλαβαν δίπλωμα αξιωματικού κατά την Επανάσταση ή αναγνωρίστηκαν ως οπλαρχηγοί μετά την απελευθέρωση), παρουσιάζοντας τα ανάλογα ιστορικά έγγραφα τους, καθώς και θα αναφέρουμε ενδεικτικά, με τα αντίστοιχα αποδεικτικά τους υπογεγραμμένα από τους Μανιάτες αρχηγούς, 22 υπαξιωματικούς και στρατιώτες, με βάση τα σωζόμενα στοιχεία από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ως εξής :

Αξιωματικοί – Οπλαρχηγοί :

1)Αναγνώστης Αυγουλέας, από Τροχάλακα, στις 6-8-1824 έλαβε δίπλωμα υποχιλιάρχου. Στις 12-3-1844 ο δημαρχιακός πάρεδρος του δήμου Μέσσης Δρακούλης Μιχαλόπουλος βεβαίωσε ότι εφονεύθη υπέρ πατρίδος. Μετά θάνατον χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως υπολοχαγός (οπλαρχηγός 6ης τάξεως) με αριθμό μητρώου 01667 (Α.Χ.Ε.Β.Ε.) (βλ. και το από 6-8-1824 διάταγμα προαγωγής του).

2)Δημήτριος Γιαννιτσαράκος, από Έλια, στις 19-2-1825 έλαβε δίπλωμα χιλιάρχου (βλ. το από 19-2-1825 διάταγμα προαγωγής του).

3)Πέτρος Κανακάκης, από Κιππούλα, στις 30-7-1824 έλαβε δίπλωμα πεντηκοντάρχου. Από την έναρξη του Αγώνα το 1821, μέχρι και το 1826, έλαβε μέρος στην πολιορκία της Κορώνης, έπειτα στην πολιορκία της Τριπολιτσάς, όπου παρέμεινε έως την άλωσή της, κατόπιν πολέμησε στην Κάρυστο Ευβοίας, όπως επίσης στις μάχες του Άργους επί Δράμαλη και στις μάχες του Ναυπλίου. Στη συνέχεια πολέμησε στην πολιορκία του φρουρίου της Κορώνης και Μεθώνης και επί Ιμβραήμ Πασά στα Μεσσηνιακά Φρούρια, συμμετείχε δε εξαιρέτως και στη μάχη στο Μανιάκι, όπου (όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο από 8-12-1841 πιστοποιητικό) μόλις έσωσε τη ζωή του. Τέλος ο αγωνιστής πολέμησε στις μάχες του Αλμυρού και του Πολυαράβου το έτος 1826. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Υπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας (βλ. το από 30-7-1824 διάταγμα προαγωγής του σε πεντηκόνταρχο καθώς και την από 4-12-1841 αίτηση του για λήψη του αργυρού αριστείου ως υπολοχαγού της φάλαγγας).

4)Παναγιώτης Κριαλής ή Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε : Βαλτέτσι, Τρίπολη, Μεσσηνιακά Φρούρια, Μεσολόγγι, Άργος, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (βλ. πιστοποιητικά από 6-12-1841 και από 13-12-1843). Αναφέρεται ως πεντηκόνταρχος από το 1824 και χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως ανθυπολοχαγός (οπλαρχηγός 7ης τάξεως) με αριθμό μητρώου 02788 (Α.Χ.Ε.Β.Ε.).

5)Λάζαρος Κυρίμης – Τζουλάκης, από Παγγιά, πολέμησε ως οπλαρχηγός στην Επανάσταση και διετέλεσε χωρικός δημογέροντας Παγγίων επί Καποδιστρίου. Αναφέρεται από τον Αμβρόσιο Φραντζή ως ένας από τους πρώτους οπλαρχηγούς που εισήλθαν και απελευθέρωσαν την Καλαμάτα το Μάρτιο του 1821. Με την υπ’ αριθμό 94/1830 διαταγή του Κυβερνήτη διορίστηκε μέλος της Πολιτικής Φρουράς β΄ τάξεως, ενώ αργότερα στις 27-5-1836 ονομάσθηκε ανθυπολοχαγός στο 4ο Ελαφρό Τάγμα της Μάνης. Περαιτέρω με το από 1-11-1837 β. διάταγμα προβλέφθηκε ότι επί μεταβάσεώς του στην Φάλαγγα θα ελάμβανε το βαθμό του υπολοχαγού. Απεβίωσε στις 14-6-1839, ως εν ενεργεία ανθυπολοχαγός του πεζικού, αφήνοντας ως εγγύτερους συγγενείς του τα τέκνα του Δικαίο, Πέτρο, Πανάγο, Παρασκευή συζ. Κυριακούλη Πουλογιαννάκου και Χρυσάφω συζ. Νικ. Σάσσαρη (βλ. το από 27-6-1856 πιστοποιητικό του δημάρχου Μέσσης Νικ. Σάσσαρη).

6)Πανάγος Κυρίμης, από Παγγιά, ανθυπολοχαγός Φάλαγγας.

7)Πέτρος Μαριόλης, από Κέρια, πολέμησε ως αξιωματικός : Πολιορκίες Νεοκάστρου, Τριπόλεως, Ναυπλίου, Άργος και Κόρινθο επί Δράμαλη, Μεσσηνιακά φρούρια επί Ιμβραήμ, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 3-12-1841). Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Ανθυπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας.

8)Δρακούλης Δικαιάκος – Παπαδόγγονας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός και μετά την απελευθέρωση χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως ανθυπολοχαγός με αριθμό μητρώου 02106 (οπλαρχηγός 7ης τάξεως) (Α.Χ.Ε.Β.Ε.). Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Ανθυπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας.

9)Σωτήριος Σουκαράς, από Σταυρί, στις 30-7-1824 έλαβε δίπλωμα πεντηκοντάρχου (βλ. το από 30-7-1824 διάταγμα προαγωγής του σε πεντηκόνταρχο).

10)Λογοθέτης Μιχ. Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 ανθυπολοχαγός επίτιμος της Λακωνικής Φάλαγγας. Με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα έλαβε γραμμάτιο προικοδότησης ως ανθυπολοχαγός της Φάλαγγας (βλ. το από 18-12-1843 β. διάταγμα).

11)Μιχαήλ Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 ανθυπολοχαγός πρεσβύτης της Λακωνικής Φάλαγγας.

12)Μιχαήλ Χαραμής – Μπεκάκος, από Δρυ, πολέμησε ως αξιωματικός. Λόγω τραυματισμού στο πεδίο της μάχης, αναγνωρίστηκε το 1837 ως δικαιούχος πολεμικής συντάξεως. Ονομάστηκε επίσης ανθυπολοχαγός της Φάλαγγας το 1848 (βλ. την από 15-6-1839 αίτηση του για λήψη αριστείου).

Υπαξιωματικοί και στρατιώτες :

1)Παναγιώτης Ανδρεάκος, από Έλια, πολέμησε : Τρίπολη, Άργος επί Δράμαλη, Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιμβραήμ, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 14-12-1841).

2)Γιάννος Αντωνινάκος, από Δρυ, πολέμησε επικεφαλής συγγενών του και άλλων ομοχωρίων του : Ναύπλιο, Μονεμβασία, Τρίπολη, Μεσσηνιακά Φρούρια (πιστοποιητικό από 18-6-1865).

3)Δημήτριος Βασιλάκος, από Σταυρί, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 25-10-1841).

4)Νικόλαος Γιαννάκος Σμαϊλης, από Οχιά, πολέμησε επικεφαλής 10 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Άργος, Βέργα, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 20-8-1841).

5)Θεόδωρος Γιαννίτζαρης, από Έλια, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης, Τριπόλεως, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 24-7-1841).

6)Βασίλειος Γιαννόπουλος, από Κούνο, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια, Μονεμβασία, Τρίπολη, Άργος (πιστοποιητικό από 6-12-1841).

7)Παναγιώτης Δημαρόγγονας, από Κούνο, επικεφαλής στρατιωτών πολέμησε : Βαλτέτσι, Τρίκορφα, Τρίπολη, Άργος, Ναύπλιο, Μεσσηνιακά Φρούρια – πολιορκία Κορώνης (όπου φονεύθηκαν δύο υπό την οδηγία του συγγενείς του : Παναγιώτης [δυσανάγνωστο επώνυμο] και Δημήτριος Καπέρης), Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 5-6-1865).

8)Νικόλαος Δικαιάκος, από Κιππούλα, πολέμησε : Βέρβενα, Βαλτέτσι, Τρίκορφα, Τρίπολη, Άργος, Κορώνη επί Ιβραήμ, Νεόκαστρο πολιορκούμενος εντός του κάστρου, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 15-11-1841).

9)Δημήτριος Καπαράκος, από Κούνο, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης, Νεοκάστρου επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 24-7-1841).

10)Νικήτας Καραμούζης, από Κούνο, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 25-9-1841)

11)Γερακάρης Κατραμπασάς, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 25 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Καρύταινα, Τρίπολη, Άργος, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 7-12-1841).

12)Βρετός Κούκουρας, από Κούνο, έλαβε το 1844 το αργυρό αριστείο του Αγώνος (ονομαστικός κατάλογος Αριστείων από 29-4-1844)

13)Κωνσταντίνος Κουρεβέσης, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 20 έως 30 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 25-10-1841).

14)Ζαχαρίας Κυρίμης, από Παγγιά, πολέμησε επικεφαλής στρατιωτών : Κορώνη, Τρίπολη, Άργος, Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 16-12-1841).

15)Βασίλειος Λυκουσάς, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 30 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιμβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 6-12-1841).

16)Ιωάννης Μαριόλης, από Δρυ, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό 12-12-1841).

17)Βρεττός Μαριόλης, από Δρυ, πολέμησε : Τρίπολη, Άργος, Μεσσηνιακά Φρούρια, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 1-11-1841).

18)Γκίτας Μιχαλόπουλος, από Κιππούλα, πολέμησε : πολιορκία Μεσσηνιακών Φρουρίων, Τρίπολης, Νεόκαστρο επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 31-10-1841).

19)Γρηγόριος Νικολάου Δικαιόπουλος, από Κούνο, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 15-12-1841).

20)Ιωάννης Ξαρχάκος, από Κούνο, πολέμησε ως υπαξιωματικός : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 12-12-1841).

21)Σερεμέτης Πετράκος, από Παγγιά, πολέμησε επικεφαλής της οικογένειας του : Τρίπολη, Μονεμβασία, Άργος, Αλμυρό, Διρό (πιστοποιητικό από 9-12-1841).

22)Ηλίας Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 30 στρατιωτών : Μονεμβασία, Τρίπολη, Άργος, Πολυάραβο, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 10-11-1841).

Επίσης οι :

Πανάγος Δικαιάκος, Ζαχαρίνης Δικαιάκος, Δικαίος Παναγάκος, Γεωργάκης Πετράκος, Παύλος Πετράκος, Πέτρος Δικαιάκος, Δικαίος Γεωργάκος, Σερεμέτης Γεωργάκος, Γιάννης Ψυρογιαννάκος, Νικόλας Ψυρογιαννάκος, Μιχάλης Ψυρογιαννάκος, Θοδωρής Ψυρογιαννάκος, από Παγγιά (δώδεκα αγωνιστές), καθώς και οι :

Λαμπρινός Τζιτζίρης, Δημήτρης Ψυχάκος, Γεωργάκης Ψυχάκος, Νικόλας Ψυχάκος (τέσσερις αγωνιστές), από Αγία Κυριακή, περιλαμβάνονται σε αδημοσίευτο έως σήμερα ονομαστικό κατάλογο στρατιωτών, από τις 20-5-1825, του στρατηγού Νικολάου Βοϊδή – Μαυρομιχάλη, στο στρατόπεδο του Μεσσηνιακού Κόλπου για την αντιμετώπιση του Ιμβραήμ, μαζί με άλλους αναγραφόμενους στρατιώτες, σύνολο 32 στον αριθμό (βλ. ονομαστικό κατάλογο από 20-5-1825).

Ας είναι αιώνια η μνήμη όλων τους και φωτεινό παράδειγμα ενότητας, αγώνα και ομοψυχίας για όλους εμάς και για τις επόμενες γενιές !

Σας ευχαριστώ !!

Η Μάχη στο Βαλτέτσι (12 – 13 Μάη) 1821 μέσα από τα δημοτικά μας τραγούδια!

ο Αναγνωσταράς (Χρήστος – Αναγνώστης Παπαγεωργίου) αντεπιτίθεται εναντίον των Τούρκων στο Βαλτέτσι

Η μάχη στο Βαλτέτσι 12 με 13 Μαίου του 1821 αποτέλεσε επί της ουσίας την πρώτη μεγάλη νίκη των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων. Εκεί έδωσαν ισχυρή αντίσταση οι Έλληνες κυρίως από Λακωνία, Μεσσηνία και Αρκαδία προξενόντας ισχυρές απώλειες στον εχθρό. Μάλιστα χρακτηρίζεται ως η νίκη που άνοιξε τον δρόμο στην κατάληψη της Τριπολιτσάς. Στρατοπεδάρχης του στρατοπέδου εντός του χωριού Βαλτέτσι ορίστηκε ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης με τους Μανιάτες του οι οποίοι είχαν ως στόχο την συγκράτηση και κωλυσιεργία των Τουρκικών δυνάμεων στο χωριό. Γενικός συντονιστής – επιτελάρχης τέθηκε ο Θ. Κολοκοτρώνης οποίος είχε ως αποστολή την παρενόχληση του εχθρού πέριξ του χωριού καθώς και τον συντονισμό των γύρω στρατοπέδων προκειμένου να κυκλωθεί ο εχθρικός στρατός.

Η νίκη και η χαρά των Ελλήνων ήταν τόσο μεγάλη που φυσικά δεν ήταν δυνατό να μην τραγουδηθεί και υμνηθεί από το δημοτικό μας τραγούδι. Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε ότι πάντα στα στρατόπεδα που στήνονταν δεν έλειπαν όυτε οι χαρές των νικών ούτε οι λύπες των θανάτων. Πάντα οι αγωνιστές τραγουδούσαν ή μοιρολογούσαν. Παρακάτω ακολουθούν λίγα δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται σε αυτήν την νίκη.

Τρίτη, Τετράδη θλιβερή, Πέφτη φαρμακωμένη

Παρασκευή ξημέρωνε, να μή ‘χε ξημερώσει

που βγήκε ο Κεχαγιάμπεης μέσ’ στον Μοριά να πάει

μά ‘καψε χώρες και χωριά, χωριά και βιλαέτια

την Πάτρα την περήφανη, Βοστίτσα παινεμένη

Κόρθο κολώνα του Μοριά και τ’ Άργος το καημένο.

Επήγε στην Τριπολιτσά την ξακουσμένη χώρα.

Κιαμήλμπεης του μίλησε, Κιαμήλμπεης του λέγει:

-Επήρες τους τσοπάνηδες τους παλιοζευγολάτες

κι ήρθες να πολεμήσουμε τον Μοριά, τον ξακουσμένο

Ταχιά σαν θέλεις πόλεμο με τον Κολοκοτρώνη

έβγα να πολεμήσετε στα Τρίκορφα στη ράχη.

Παρασκευή ξημέρωνε να μη ‘χε ξημερώσει

που βγήκε απ’ την Τριπολιτσά να πάει στο Βαλτέτσι

κι ο Κυριακούλης του ιλάει κι ο Κυριακούλης λέει:

-Δεν είν’ Κόρθος τα χωριά, τ’ Αργίτικα κορίτσια

εδώ τα λένε Τρίκορφα, εδώ το λεν Βαλτέτσι.

Πηγή: Τουτούνης, Ηλίας Παν. Η γενιά των Κολοκοτρωναίων και τα τραγούδια τους. Αμαλιάδα: Εκδόσεις Κοκλάκι, 2009, σ. 327.

Τρεις περδικούλες κάθονται στην Τσεμπερού στη Ράχη

η μια κοιτάει του Πάπαρη κι η άλλη στου Καντρέβα

η τρίτη η καλύτερη μοιρολογάει και λέει:

-Μπήκανε Τούρκοι, μπήκανε, στου Λιονταριού την Πόρτα

και τα ταμπούρλα βάρεσαν, γινήκαν τρεις κολώνες.

Η μια πάει στα Τρίκορφα κι η άλλη στο Λεβίδι

η τρίτη η καλύτερη νερό πάει να φέρει.

Κολοκοτρώνης φώναξε από ψηλή ραχούλα:

-Πιάστε τη μάνα του νερού, οι βρύσες να στερέψουν

Πηγή: Τουτούνης, Ηλίας Παν. Η γενιά των Κολοκοτρωναίων και τα τραγούδια τους. Αμαλιάδα: Εκδόσεις Κοκλάκι, 2009, σ. 324.

Ρουμπή δεν είναι ‘δω χωριά να προσκυνάν αγάδες

το λέει ο Γέρος του Μωριά στη μάχη στο Βαλτέτσι

όπλα δεν παραδίνουμε, τ’ άρματα δεν πετάμε

μόνο μπαρούτι και φωτιά και δεν σε προσκυνάμε

Πηγή: Τουτούνης, Ηλίας Παν. Η γενιά των Κολοκοτρωναίων και τα τραγούδια τους. Αμαλιάδα: Εκδόσεις Κοκλάκι, 2009, σ. 325.

Στις έντεκα, στις δώδεκα, στις δεκατρείς του Μάη

οι Τούρκοι ξεκινήσανε να πάνε στο Βαλτέτσι.

Κολοκοτρώνης φώναξε από το Ρεζενίκο:

-Γυρίστε πίσω Μπέηδες, Βαλτέτσι δεν πατιέται.

Έχει ταμπούρια δυνατά, έχει και παλικάρια

έχει τον Μητροπέτροβα, τους Κολοκοτρωναίους

έχει και το συγκρότημα, τους Μαυρομιχαλαίους

Πηγή: Τουτούνης, Ηλίας Παν. Η γενιά των Κολοκοτρωναίων και τα τραγούδια τους. Αμαλιάδα: Εκδόσεις Κοκλάκι, 2009, σ. 326.

Παρατηρήσεις επί των τραγουδιών

Ο Κεχαγιάμπεης αποτελούσε τον γενικό αρχηγό των Οθωμανών της Πελοποννήσου και ήταν αυτός που είχε το γενικό πρόσταγμα κατά την επίθεση τους στο Βαλτέτσι. Ο Ρουμπής ήταν ένας Τουρκαλβανός αρχηγός των Μπαρδουνιωτών Τούρκων της Λακωνίας (επαρχία Μυστρά) οι οποίοι είχαν φήμη σκληρών και αδυσώπητων πολεμιστών.

Παρατηρούμε επίσης την συχνή μνημόνευση Ελλήνων ηρώων και καπετάνιων όπως του Κολοκοτρώνη ο οποίος ήταν η «ψυχή» της υπόθεσης αλλά και άλλων όπως του γηραιού Μητροπέτροβα και του γενναίου Κυρακούλη Μαυρομιχάλη. Με τον όρο συγκρότημα αναφέρεται στους Μανιάτες καθώς κατέβαιναν στην μάχη «εν block» ως σώμα δηλαδή.

Συχνή είναι η δραματική χρήση των στοιχείων της φύσης αλλά και του χρόνου – τις ημέρες- σαν να συμπάσχει με τους Έλληνες όλη η πλάση του τόπου. Τούτο είναι πολύ κοινό καθώς οι άνθρωποι τότε ήταν πολύ πιο κοντά σε αυτό που λέμε φυσικό περιβάλλον και τα μέρη του.

Σύντομη περιγραφή και αναπαράσταση της μάχης

Πηγές

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%BD%CF%89%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%81%CE%AC%CF%82

https://el.everybodywiki.com/%CE%9A%CE%B5%CF%87%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CE%AC%CE%BC%CF%80%CE%B5%CE%B7%CF%82

https://1821.digitalarchive.gr/

Πηγή: Τουτούνης, Ηλίας Παν. Η γενιά των Κολοκοτρωναίων και τα τραγούδια τους. Αμαλιάδα: Εκδόσεις Κοκλάκι, 2009

https://argolikivivliothiki.gr/

………. Οι Μανιάτες κάπως πρέπει να φοβηθούν …….

Αναδημοσίευση της πρώτης επιστολής προς την Πύλη από το εξαίρετο βιβλίο «η οργή του Σουλτάνου» των Η. Κολοβού και Σ. Ιλιτζάκ. Να ευχαριστήσω θερμά τον κ. Ιλιτζάκ για την άδεια αναδημοσίευσης της επιστολής αυτής καθώς και την αποστολή της πρωτότυπης επιστολής.

Portrait of Hurşit Pasha. Aikaterini Laskaridis Foundation. Adam de Friedel (1832) The Greeks, Twenty-four Portraits of the principal Leaders and Personages who have made themselves most conspicuous in the Greek Revolution, from the Commencement of the Struggle, Λονδίνο

(HAT 38866)

Υπόμνημα του Βαλή της Ρούμελης Χουρσίτ Αχμέτ Πασά προς τον μεγάλο Βεζίρη Σεγίτ Αλή Πασά

22 Φεβρουαρίου / 6 Μαρτίου 1821

«Αξιοσέβαστε, εκλαμπρότατε, μεγάθυμε, ευεργέτη, εξοχότατε κύριε μου,

Έλαβα μια επιστολή από τους {μουσουλμάνους} προεστούς (vucuh) της Τριπολιτσάς και δύο επιστολές από τον καιμακάμη του Μοριά {Μεχμέτ Σαλίχ Αγά}, που αναφέρουν ότι ο {Τεπελενλής} Αλή Πασάς, ο οποίος έχει προκαλέσει την οργή της Αυτού Μεγαλειότητας {του Σουλτάνου} έχει στείλει στασιαστές {mufsid}στον Μοριά που διαδίδουν ψευδείς φήμες και ξεσηκώνουν τους ραγιάδες. Ως αποτέλεσμα παρατηρούν ότι οι ραγιάδες προβαίνουν σε κινήσεις που δείχνουν ανταρσία {harekat-I reddiyye}, και για αυτόν τον λόγο μου ζητούν να στείλω στρατιώτες για την υπεράσπιση του Μοριά. Επιπλέον την επομένη δείχτηκα πολλές επιστολές ακόμα από τον καϊμακάμη και τους προεστούς που αναφέρουν ότι ο μπέης της Μάνης {Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης}, έλαβε 1000 πουγγιά {500.000} γρόσια για να αγοράσει στρατιωτικό εξοπλισμό από τους Ρώσους, ότι έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη των απίστων της Μάνης και ότι ως εκ τούτου η πλειονότητα των ραγιάδων στην χερσόνησο έχει πάρει τα όπλα. Δεδομένου ότι τα γεγονότα ξεκίνησαν με υποκίνηση του Αλή Πασά μπορούμε να συναγάγουμε ότι αυτός τους προσέφερε τα 1.000 πουγγιά. Επίσης οι Μανιάτες βάσει ιδιοσυγκρασίας, είναι πολύ πιθανό ότι θα τολμήσουν να προβούν σε ανταρσία που θα υποκινήσει ο Αλή Πασάς. Από πλευράς μου διόρισα αμέσως έναν διοικητή (basbug) και έστειλα ένα ασκέρι με 1500 δικούς μου άνδρες στον Μοριά μέσω Ζητουνίου {Λαμίας}. Ωστόσο όπως γνωρίζει η Εξοχότητα Σας φυσική κλίση προς την στάση, δεν έχουν μόνο οι Μανιάτες αλλά και ορισμένοι κλέφτες που προηγουμένως είχαν καταφύγει στον Αλή Πασά. Εξάλλου έτσι βρήκε τον τρόπο αυτός να προκαλέσει στάση (fesad) των ραγιάδων. Οι Μανιάτες δείχνουν ροπή προς τις ανέντιμες πράξεις και πρέπει κάπως να φοβηθούν. Παρά την αποστολή των στρατιωτών που ανέφερα θα χρειαστεί να αγκυροβολήσουν στην Μάνη και κάποια αυτοκρατορικά πλοία όμως θα ήταν λάθος να μετακινηθεί όλος ο Αυτοκρατορικός Στόλος υπό τις διαταγές του αξιότιμου Καπουντανέ Αλή Μπέη {Νασούχ – Ζαντέ ή Καρά Αλή}. Η κρισιμότητα της περίστασης προδήλως απαιτεί να αποπλεύσουν ταχύτατα από τον αυτοκρατορικό Ναύσταθμο {Tersane} τρία ή τέσσερα πλοία προκειμένου να περιπολούν τις ακτές της Μάνης. Με βάση και την αναφορά του καϊμακάμη {του Μοριά, Μεχμέτ Σαλίχ Αγά}, σε περίπτωση που το Υψηλό Κράτος αντιληφθεί τυχόν ενέργειες που παραβιάζουν την συνθήκη ειρήνης εκ μέρους των Ρώσων ή άλλου κράτους θα πρέπει πάση θυσία να βρεθεί στον Μοριά ο βαλής {Κιοσέ Μεχμέτ Πασάς} και να σταλεί εκεί ισχυρό στράτευμα. Όπως εξήγησα και παραπάνω οι ενέργειες των Μανιατών είναι αρκετά πιθανό να έχουν προκληθεί και κατόπιν υποκίνησης από τον Αλή Πασά. Οποιαδήποτε εκδοχή κι αν ισχύει καλό θα ήταν να περιπολούν στις ακτές της Μάνης τρία ή τέσσερα πλοία. Οι επιστολές στις οποίες αναφέρομαι έφτασαν την ημέρα που θα αναχωρούσα από τα Τρίκαλα. Έτσι η προετοιμασία για την αποστολή των στρατιωτών στο Μοριά με κράτησε στα Τρίκαλα δύο μέρες ακόμη. Στο υπόμνημα μου επισυνάπτω τις επιστολές και τις υποβάλλω στην Εξοχότητα σας. Η υπόθεση παρουσιάζεται στην κρίση της Εξοχότητας Σας, στον αξιοσέβαστο, εκλαμπρότατο, μεγάθυμο, ευεργέτη, εξοχότατο κύριο μου (στον μεγάλο βεζίρη).

1 Τζεμαζιουλάχιρ 1236

{Σφραγίδα} Χουρσίτ Αχμέτ»

Οθωμανικά πλοία το 1820

Η συγκεκριμένη επιστολή αποτελεί την πρώτη από μια δέσμη επιστολών από το Οθωμανικό αρχείο της Κωνσταντινούπολης οι οποίες εκδόθηκαν πρόσφατα σε βιβλίο με τίτλο «Η Οργή του σουλτάνου». Η ίδια η επιστολή αποτελεί ένα σοβαρότατο ντοκουμέντο που μας αναδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονταν οι Οθωμανοί Τούρκοι τις διεργασίες πριν την ελληνική επανάσταση. Από την επιστολή αυτή προκύπτουν πολλά συμπεράσματα που αφορούν την Μάνη, τον Αλή Πασά, τις υποψίες των Τούρκων καθώς και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα εκείνης της περιόδου.   

Η πρώτη σημαντική παρατήρηση που συνάγεται από την ανάγνωση της παραπάνω επιστολής είναι πως οι Οθωμανοί Τούρκοι είχαν σχετικά καλή γνώση της ατμόσφαιρας που επικρατούσε στην Πελοπόννησο αλλά και στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο. Γνωρίζουν τις προεπαναστατικές διεργασίες που γίνονται στην Μάνη αλλά και την κινητοποίηση των κλεφτών σε διάφορα μέρη. Ωστόσο παρατηρούμε ότι ο Χουρσίτ στην επιστολή του αυτή κατονομάζει ως κύριο υπεύθυνο ενδεχόμενης εξέγερσης των Ελλήνων τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Ως δεύτερη πιθανότητα θεωρεί την εμπλοκή των Ρώσων στα ελληνικά πράγματα πιθανόν ως ομόδοξους όπως συνέβη στα Ορλοφικά. Σε καμιά περίπτωση όμως δεν φαίνεται να υποπτεύονται μια καθαρά εθνικού τύπου επανάσταση. Χαρακτηριστικά είναι αυτά που γράφει στα απομνημονεύματα του ο Κ. Δεληγιάννης «Οι Τούρκοι έλαβον διαφόρους υπονοίας και ειδήσεις από πολλά μέρη ότι οι προκριτώτεροι των προεστών ευρισκόμενοι εις τας επαρχίας των έκαμαν επιχείρημα τας κοινάς συνελεύσεις των υποδεεστέρων προκρίτων και προεστώτων και ευλογοφανεί λόγω δια την υπηρεσίαν δήθεν και κατηχούν τους πάντας και ενεργούν Επανάστασιν εις όλην την Πελοπόννησον. Αυτά τα έγραφαν και όλοι οι Τούρκοι από τας επαρχίας εις μπέηδες και αγάδες της Τριπολιτσάς».   Η Τρίπολη ως διοικητικό και οικονομικό κέντρο της Πελοποννήσου είναι λογικό να αποτελεί και κέντρο ζυμώσεων και συζητήσεων οι οποίες είναι φυσικό να περιβάλλουν και την μελλοντική επανάσταση.

Η δεύτερη σημαντική παρατήρηση είναι η γνώμη των Οθωμανών για την Μάνη και τους Μανιάτες. Αναφέρουν ότι λόγω ιδιοσυγκρασίας ο τόπος και οι άνθρωποι έχουν ροπή προς ανέντιμες πράξεις και πρέπει προληπτικά να φοβηθούν διότι είναι πολύ πιθανόν να εξεγερθούν καθώς φέρουν και οπλισμό. Εδώ γίνεται αντιληπτό πως ο Χουρσίτ γνωρίζοντας ως πρώην Βαλής της Πελοποννήσου την τοπική κατάσταση αλλά και το φιλελεύθερο πνεύμα των Μανιατών ανησυχεί ιδιαιτέρως. Παραινεί τον μεγάλο Βεζίρη (πρωθυπουργό) να στείλει πολεμικά πλοία πέριξ της χερσονήσου της Μάνης προκειμένου να περιπολούν προληπτικά αλλά και να καταστείλουν σε περίπτωση που χρειαστεί τυχόν εξέγερση στην Μάνη. Εδώ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η περιοχή αυτή την περίοδο του 1821 ήταν από τις πιο πυκνοκατοικημένες και οπλισμένες ενώ στην προηγούμενη μεγάλη επανάσταση των Ελλήνων τα Ορλοφικά πρωτοστάτησε. Όλοι οι παραπάνω λόγοι συνέτρεχαν στον προληπτικό περιορισμό της.

Η τρίτη παρατήρηση έχει να κάνει με την βαρύτητα της προσωπικότητας του Αλή Πασά Τεπελενλή ο οποίος ήταν τόσο ισχυρός εκείνη την εποχή που αν και οι Οθωμανοί Τούρκοι γνώριζαν για πιθανή εξέγερση των Ελλήνων κινήθηκαν δραστικά εναντίον του συγκεντρώνοντας ένα μεγάλο στρατό (80.000 περίπου) και αναβαθμίζοντας τον Χουρσίτ Πασά σε μπεηλέρμπεη της Ρούμελης ώστε να πολιορκήσει το κάστρο των Ιωαννίνων. Ωστόσο δεν έμειναν άπρακτοι μπροστά στην ελληνική κινητικότητα. Καλούν με πρόσχημα να υποβάλλουν τα σέβη τους στην Τριπολιτσά τους προεστούς της Πελοποννήσου. Σε περίπτωση άρνησης θα είχαν αφορμή για περαιτέρω μέτρα εναντίον των Ελλήνων ενώ αν πήγαιναν θα είχαν δέσμιους τους επικεφαλείς των Ελλήνων. Έτσι το πρώτο δεκαήμερο του Φεβρουαρίου του 1821 εμφανίστηκαν στην Τρίπολη 16 πρόκριτοι και 8 αρχιερείς οι οποίοι με το ξέσπασμα της Επανάστασης αιχμαλωτίστηκαν. Ωστόσο αυτό δεν κατέστη δυνατό να σταματήσει το νερό που ήδη είχε μπει στο αυλάκι.

Το πρωτότυπο της επιστολής (ευχαριστώ πολύ τον Σοκρού Ιλιτζάκ για την αποστολή υλικού)

Πηγές

1. Η. Κολοβού, Σ. Ιλιτζάκ, Μ. Σχαριάτ – Παναχί «Η οργή του Σουλτάνου», εκδόσεις ΕΑΠ Αθήνα 2021
2. Π. Βελισσάριος «Αρχιερείς και προύχοντες στις φυλακές της Τριπολιτσάς», Ελευθεροτυπία, περιοδικό Ιστορικά, τεύχος 204, 25/9/2003 https://argolikivivliothiki.gr/2009/11/16/prison/
3. Κ. Κόμης «Πληθυσμός και οικισμοί Μάνης 15^ος – 19^ος αιών.», Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2005
4. Α. Μπένου «Η αποστασία του Αλή Πασά και πως αυτό βοήθησε την επανάσταση», 2021 https://www.offlinepost.gr/2021/02/28/i-apostasia-tou-ali-pasa-kai-pos-ayti-voithise-tin-epanastasi/

Επιδρομή των Μανιατών στην Καλαμάτα το 1692

Αφιερωμένο στον αείμνηστο καθηγητή

Σωκράτη Κουγέα

Επιμέλεια κειμένου

Γιάννης Μιχαλακάκος εκπαιδευτικός

Άποψη της Καλαμάτας το 1688 CORONELLI, Vincenzo, πηγή https://el.travelogues.gr/item.php?view=48669

Η γεωγραφική θέση της Καλαμάτας μεταξύ του μεσσηνιακού κάμπου και του βουνού του Ταϋγέτου είναι φυσικό και επόμενο να παίξει καθοριστικό ρόλο μεταξύ της περιοχής αυτής και της γειτονικής χερσονήσου της Μάνης. Ανέκαθεν υπήρχαν σχέσεις μετανάστευσης από την μία περιοχή στην άλλη ενώ ακόμα και τα δύσκολα χρόνια της Οθωμανικής περιόδου υπήρχαν εμπορικές και οικονομικές σχέσεις μεταξύ των δύο περιοχών. Μάλιστα οι Μανιάτες συμμετείχαν ενεργά στην απελευθέρωση της πόλης από τους Οθωμανούς όχι μόνο το 1821 αλλά το 1659 και το 1685 όταν ο Francesco Morosini κατέλαβε την πόλη και έδωσε την έναρξη της β Ενετοκρατίας έως το 1715 στην Πελοπόννησο. Ωστόσο οι σχέσεις των κατοίκων της Καλαμάτας με τους Μανιάτες δεν ήταν πάντα ειρηνικές. Η αύξηση της πειρατείας ως μορφή βιοπορισμού στην Μεσόγειο (Μάνη, Κρήτη, Μάλτα, Μήλο κ.ά.), η αύξηση του πληθυσμού της Μάνης, οι οικογενειακές σχέσεις των Μανιατών, το εθιμικό δίκαιο και υπόβαθρο καθώς η σχετική αυτονομία της περιοχής σε συνδυασμό με την πολεμική αγωγή οδηγούσε επανειλημμένα σε συγκρούσεις και βιαιοπραγίες από πλευράς Μανιατών. Ένα τέτοιο επεισόδιο περιγράφει πολύ δραματικά σε άρθρο του ο καθηγητής Σωκράτης Κουγέας από αναφορά του Αρχείου της Βενετίας. Η συγκεκριμένη αναφορά (report), στέλνεται στον Δόγη της Βενετίας από τον Γενικό Προβλεπτή (γενικό Διοικητή ) του Μοριά Marin Michiel την 14^η ιουλίου 1692.

«Μεταξύ των Μανιατών και των κατοίκων της Καλαμάτας έγινε μια αρκετά σοβαρή ταραχή, επειδή ένας από τα περίχωρα της Ζαρνάτας, που ήταν ενοικιαστής του φόρου των χοιρινών (diago delli animali porcini), ενώ ζητούσε να εισπράξει από τους Καλαματιανούς το δικαίωμα του, ήρθε με αυτούς σε λογομαχία και αφού θεώρησε τον εαυτό του προσβεβλημένο, μετέβη στο χωριό του και αφού συνάθροισε τους συγγενείς του και τους γέροντες του τόπου, παρέστησε πολύ υπερβολικά τα πράγματα ότι δήθεν οι Καλαματιανοί καθύβρισαν και εξευτέλισαν ολόκληρη την ευγενή εθνότητα του (sua nobile natione) και ότι ως εκ τούτου όφειλαν όλοι ενωμένοι να εκδικηθούν την προσβολή. Έτσι αφού συγκεντρώθηκαν περί τους 1700 τέθηκε ο ίδιος επικεφαλής και τους οδήγησε στην Καλαμάτα όπου διέπραξε διάφορες βιαιότητες και μάλιστα συνέλαβε μερικούς από τους προκρίτους της Καλαμάτας. Αλλά αφού κατέφθασε εκεί ο Προβλεπτής της Ζαρνάτας Longo κατόρθωσε με επιδεξιότητα να καθησυχάσει τις ταραχές να ελευθερώσει τους προκρίτους που είχαν συλληφθεί και ύστερα από κάποια καταβολή χρημάτων εκ μέρους των Καλαματιανών να καταφέρει τους Μανιάτες να επιστρέψουν στα χωριά τους.

Προς πρόληψη νέας τυχόν περιπέτειας διορίσθηκε παρά του Εξοχότατου Capitan General ο εκλαμπρότατος Antonio Molino τέως έκτακτος Προβλεπτής στο Βασίλειο, με εντολή να μεταβαίνει επί τόπου και να εξομαλύνει τις διαφορές και με τρόπο μαλακό να καθησυχάσει τα οξυμένα πνεύματα των εξεγερθέντων. Στο μέτρο αυτό προέβη ο Εξοχότατος με παρότρυνση τις έντονες διαμαρτυρίες των κατοίκων της Καλαμάτας, οι οποίοι παρουσιάσθηκαν σε συναγερμό μπροστά του εκλιπαρώντας για την βοήθεια του. Επειδή όμως είχε λήξει η αρχή του Molino πηγαίνει αντ’ αυτού ο εκλαμπρότατος Duodo o οποίος έλαβε εντολή να αποσοβήσει κάθε εξέγερση και να κρατήσει τον λαό εντός των ορίων των υποχρεώσεων του, χωρίς να προβεί εν προκειμένω σε άλλα μέτρα». 

Προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα το παραπάνω κείμενο πρέπει να γίνουν μερικές παρατηρήσεις. Οι Βενετοί αφού κυριάρχησαν στην Πελοπόννησο διόρισαν Προβλεπτές σε κάθε περιοχή που θεωρούσαν υψηλού ενδιαφέροντος (Βακαλόπουλος). Μεταξύ αυτών ήταν και η Ζαρνάτα της έξω Μάνης όπου υπήρχε κάστρο το οποίο μάλιστα είχε ανακαινιστεί από τους Τούρκους το 1670. Γενικός Διοικητής της Πελοποννήσου ήταν ο γενικός Προβλεπτής που λογοδοτούσε απευθείας στον Δόγη της Βενετίας. Η πόλη της Καλαμάτας κάθε άλλο παρά την σημερινή εικόνα είχε. Αποτελούσε μια μικρή και ασήμαντη πόλη που το 1700 είχε περί τους 1362 κατοίκους ενώ ολόκληρο το territorio di Calamata είχε περί τους 4801 κατοίκους. Οι ασθένειες και οι πόλεμοι δεν άφηναν εύκολα την ανάπτυξη του τοπικού πληθυσμού. Μάλιστα πολλοί πρόκριτοι και κάτοικοι της Καλαμάτας ήδη το 1700 δήλωναν καταγωγή από την περιοχή της Μάνης. Αξιοσημείωτο όμως είναι πως την εποχή εκείνη η Καλαμάτα είναι μια από τις ελάχιστε πόλεις με πληθυσμό άνω των 1,000 κατοίκων (Βρεττού). Αντίθετα η γειτονική Ζαρνάτα στην Μάνη όπου ήταν και έδρα του Προβλεπτή είχε αυξητική τάση κατοίκων. Το 1645 καταγράφονται στο εκεί territorio 343 οικογένειες ενώ σε όλο το territorio της Καλαμάτας 354 οικογένειες (Μπαλτά). Το 1700 καταγράφονται 6,632 κάτοικοι να κατοικούν στην περιοχή της Ζαρνάτας που έπιανε από την Βέργα έως το Λεύκτρο (Ντόκος).

Από τα παραπάνω λοιπόν εύκολα λοιπόν κάποιος μπορεί να συμπεράνει τις ανησυχίες των κατοίκων της Καλαμάτας οι οποίοι βρίσκονταν πολύ κοντά σε μια ανυπότακτη και επιθετική περιοχή που πολλές φορές προσέφευγε στην λαφυραγωγία. Η μη καταβολή του φόρου των χοίρων ίσως να ήταν απλά μια αφορμή που στηρίχθηκε νομικά – βάση του εθιμικού δικαίου – στην προσβολή προκειμένου να γίνει επιδομή και λαφυραγωγία στην πόλη. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο πως μετά την αποζημίωση που δόθηκε από τους κατοίκους της Καλαμάτας τα πράγματα διευθετήθηκαν.

Ο «φόρος των χοίρων» ήταν ένας βασικός φόρος από τους πολλούς τους οποίους συνέλλεγε η Βενετική Διοίκηση από τους κατοίκους της Πελοποννήσου. Άλλοι τέτοιοι φόροι αγροτικής κυρίως προέλευσης καθώς το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ασχολείτο με την αγροτική παραγωγή ήταν ο φόρος χορτονομής, ο φόρος κυψελών, φόρος βελανιδιών, λαδιού κ.ά.(Κόμης). Τόσο οι Βενετοί όσο και οι Οθωμανοί στην β΄ Τουρκοκρατία προκειμένου να περισυλλέγουν ευκολότερα τους φόρους το ανέθεταν ως υπηρεσία μισθωτή σε κάποιον ισχυρό προύχοντα της περιοχής ώστε να εξασφαλιστεί και το δόσιμο του ποσού. Στην συγκεκριμένη περίπτωση έχει πολύ ενδιαφέρον το ότι αγνοούμε το όνομα του «καπετάνιου» που θίχτηκε και κατάφερε να μαζέψει 1700 συμπατριώτες του και να εισβάλουν στην Καλαμάτα. Το πιο πιθανό είναι να πρόκειται για κάποιον ισχυρό πρόκριτο της περιοχής της Ζαρνάτας.

Το κάστρο της Ζαρνάτας το 1690, PEETERS, Jacob, πηγή https://el.travelogues.gr/item.php?view=55793

Πηγές

1. Κόμη. Κ. Βενετικά κατάστιχα Μάνης Μπαρδούνιας Ελληνικά γράμματα Αθήνα 1998 σ.16
2. Κουγέα. Σ. Επιδρομή των Μανιατών εις Καλαμάταν, στο Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά, τ. Ε, σ. 9 – 10, Αθήνα 1961
3. Ντόκου. Κ. BREVE DESCRITTIONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο ενετικό έγγραφο της Β’ Ενετοκρατίας στην Πελοπόννησο; Εοα και Εσπερία Αθήνα 1993, σ. 81 – 131
4. Μπαλτά Ευαγγελία. Venetians and Ottomans in Southeast Peloponnese, 15^th – 18^th centuries, https://evangeliabalta.com/old/kitap/20_cha.pdf
5. Βρεττού Ειρήνη Ο θεσμός της οικονομικής και προσωπικής αγγαρείας (angarie  personali e riali) στις κτίσεις των Βενετών στον Ελληνόφωνο χώρο. Η περίπτωση της Πελοποννήσου κατά την Β Βενετοκρατία (1685 – 1715).
6. Βακαλόπουλος, Απόστολος Ε. (1975). «Πελοπόννησος: Η τελευταία περίοδος βενετικής κυριαρχίας (1685–1715)». Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΑ′: Ο ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία, 1669–1821. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. σελίδες 206–209.
7. https://el.travelogues.gr/

Το Κάστρο της Ζαρνάτας σήμερα – έδρα του Προβλεπτή των Βενετών την περίοδο της Βενετοκρατίας

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΒΑΛΙΕΡΑΚΗΣ – ΚΟΣΟΝΑΚΟΣ

Στρατηγός του 1821 από την Καρυούπολη της Μάνης

Του Δημήτρη Μαριόλη

ιστορικού – νομικού

οπλαρχηγός 3ης τάξης το 1837 (Αντισυνταγματάρχης) http://army.gr/

Νότια του Γυθείου βρίσκεται ο παλαιός δήμος Καρυουπόλεως, ο οποίος περιλάμβανε τις, ακόμη παλαιότερες, επαρχίες Φωκά και Τρυγονά. Οι ονομασίες των επαρχιών αυτών, παραπέμπουν αντίστοιχα στις δύο ομώνυμες αρχοντικές οικογένειες, που από τα χρόνια του Βυζαντίου κατοικούσαν σ’ αυτές.

          Στα χρόνια της Ενετοκρατίας στην Πελοπόννησο (1685 – 1715), στην περιοχή  αυτή διακρίθηκε ο Θωμάς Φωκάς, ο οποίος λόγω των υπηρεσιών του προς την Βενετία, κατά τον πρόσφατο τότε Βενετοτουρκικό πόλεμο, ονομάστηκε Ιππότης (Kavalier) του Αγίου Μάρκου. Έκτοτε, οι απόγονοι του, εκτός του αρχικού επωνύμου, έφεραν και το επώνυμο »Καβαλιεράκης», αρκετοί δε από αυτούς πρόσφεραν πολύτιμες υπηρεσίες κατά τον Αγώνα της Εθνεγερσίας.

     Από τους σημαντικότερους της οικογένειας αυτής, υπήρξε ο Παναγιώτης Καβαλιεράκης – Κοσονάκος,  ο οποίος χάριν των αγώνων του  προάχθηκε από τις επαναστατικές κυβερνήσεις δις σε στρατηγό (το 1823 και το 1825). Ο αγωνιστής γεννήθηκε το 1803 στον οικισμό της Καρυούπολης  και ήταν έγγαμος με την  Μαρία Μαυρομιχάλη, μία από τις τρεις κόρες του ηρωικού  Κυριακούλη.

          Πήρε μέρος σε νεαρή ηλικία και ευθύς εξαρχής στον απελευθερωτικό αγώνα, ως αρχηγός μανιάτικου εκστρατευτικού σώματος στην πολιορκία της Μονεμβασιάς,  της Τριπόλεως (1821), στην απόκρουση του Δράμαλη στο Άργος (1822), στις  επιχειρήσεις κατά των Τούρκων, όταν αυτοί πολιορκούσαν το Μεσολόγγι κατά την πρώτη πολιορκία, καθώς και στις μάχες στη Δυτική Στερεά Ελλάδα  (Νοέμβριος 1822 – Φεβρουάριος 1823, σε Δραγαμέστο, Μαχαλά, Ασπροπόταμο, υπό τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη). Πολέμησε επίσης στο πολιορκούμενο Νεόκαστρο (1825) κατά του Ιμβραήμ, καθώς και στις μάχες Βέργας Αλμυρού και Διρού στη Δυτική Μάνη (Ιούνιος 1826), Μηνιάκοβας και Πολυαράβου στην Ανατολική Μάνη (Αύγουστος 1826).

          Μετά την Επανάσταση, επί Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια, ο Κοσονάκος ακολούθησε το υπό τους Μαυρομιχαλαίους αντικυβερνητικό στρατόπεδο και ήταν ένα από τα μέλη της »Συνταγματικής Διοικητικής Επιτροπής της Σπάρτης», ενώ το 1832 πήρε μέρος ως πληρεξούσιος της επαρχίας Φωκά στην Εθνοσυνέλευση της Προνοίας.

          Επί Όθωνα υπηρέτησε ως λοχαγός στο Πεζικό (Ακροβολιστές), ενώ στη συνέχεια (1844) προάχθηκε σε ταγματάρχη και μετατέθηκε στην προικοδοτημένη Φάλαγγα. Το επόμενο έτος (1845) προάχθηκε σε αντισυνταγματάρχη, ενώ το 1848 μεταφέρθηκε από την προικοδοτημένη στην ενεργητική Φάλαγγα, στην οποία υπηρέτησε μέχρι το τέλος του βίου του. Τιμήθηκε επίσης με το αργυρό μετάλλιο του Αγώνος.

Πύργος και συγκρότημα Φωκά Καβαλιεράκη – Κοσονάκου https://www.exploring-greece.gr/

          – Αξιόλογη πηγή για τη δράση του Παναγιώτη Κοσονάκου, κατά την Επανάσταση του 1821 αλλά και αργότερα, αποτελεί η υπηρεσιακή αναφορά του με συνημμένα διάφορα πιστοποιητικά,  που ο ίδιος  υπέβαλε στην Διοίκηση του τάγματος όπου υπηρετούσε τον Δεκέμβριο του 1842,  με τελικό αποδέκτη το Υπουργείο Στρατιωτικών και με σκοπό την περαιτέρω προαγωγή του σε ανώτερο βαθμό. Το κείμενο της αναφοράς έχει ως εξής (ΓΑΚ, Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών Οθωνικής Περιόδου, Φ. 77) :       

»Ο Λοχαγός διοικητής του Α’ λόχου των εκλεκτών του 5ου πεζικού Τάγματος (Ακροβολισταί)

           Προς :

        Την Β. Διοίκησιν του αυτού Τάγματος ενταύθα, περί προβιβασμού και μεταθέσεως,  Μεθώνη την 24 Δεκεμβρίου 1842

          Ο ευσεβάστως υποφαινόμενος κατά προφορικήν υψηλήν διαταγήν της Α. Μεγαλειότητος, αναφέρω ταπεινώς δια της Β. Ταύτης Διοικήσεως τα ακόλουθα, τα οποία παρακαλώ να τεθώσιν υπόψιν της Α. Μεγαλειότητος.

          Κατά την αρχήν της Ελληνικής Επαναστάσεως, καταγόμενος από επίσημον οικογένειαν της Λακωνίας εξεστράτευσα αμέσως με 200   στρατιώτας και επήγον εις την πολιορκίαν του Φρουρίου Επιδαύρου Λιμηράς (Μονεμβασία) όπου εχρημάτισα απ’ αρχής μέχρι της αλώσεως του, εις των διακεκριμένων πολιορκητών του, επομένως δε παρερεύθην εις την πολιορκίαν της Τριπόλεως και εις τας μάχας του Δράμαλη.

          Κατά το 1822 , διέβην εις Μεσολόγγιον, με 170 στρατιώτας, όταν πολιορκείτο παρά του Κιουταχή, επομένως επέρασα εις Δραγαμέστον και παρευρέθην εις την Μάχην του Άσπρου Ποταμού (Αχελώου) όπου επνίγησαν δύο χιλιάδες Τούρκοι. Δι όλα ταύτα η προσωρινή τότε Διοίκηση της Ελλάδος με ετίμησεν με το βαθμό του Στρατηγού.

          Έπειτα δε παρευρέθην εις όλας τας κατά του Ιμβραήμ Μάχας, εις τα Μεσσηνιακά Φρούρια, εις Αλμυρόν, Διρόν και Πολυάραβον.

          Μετά την αισίαν άφιξην της ΑΜ εστάθην απ’ αρχής πιστός υπήκοος και ζηλωτής του ΥΒ θρόνου. Εις τας κατά την Λακωνίαν γεννηθείσας ταραχάς, κατά το 1834 και εις τας αποστασίας της Μεσσηνίας, συνετέλεσα όσον ηδυνάμην και με δύναμην λόγου ως και με τα όπλα εις τας χείρας, έχων πάντοτε αρκετούς στρατιώτας υπό την οδηγίαν μου.

          Ο πρώην Αντισυνταγματάρχης Κύριος Φέδερ, γνωρίζων εκ του πλησίον, τας προς τον θρόνον εκδουλεύσεις μου, με εσύστησε, ως η ΑΜ ευηρεστήθη να με διορίση, υπολοχαγόν διοικητή λόχου, εις το πρώτον σχηματισθέν Τάγμα της Λακωνίας, εις ο υπηρετώ ήδη οκτώ έτη, με όλον τον ζήλον και πιστήν αφοσίωσην, ούτω εδιακρίθην εις πολλάς περιστάσεις, προσθέτω δε ότι τον εκ στρατιωτών Αξίων  σχηματισμόν του Λόχου μου, τον ενήργησα αυτός εγώ, όπου Μάρτυρες των λόγων μου τούτων είναι τα διασωθέντα επίσημα διπλώματα και ενδεικτικά μου, τα οποία η Β. Διοίκησις ταύτη ευαρεστήθη προ πέντε ήδη μηνών και διεύθυνε εις την Β. επί των Στρατιωτικών Γραμματείαν της Επικρατείας, συστήνουσα με ως ικανόν να αξιωθώ παρά της ΑΜ τον Σταυρόν του Σωτήρος και παρακαλώ ώστε τα ρηθέντα διπλώματα και ενδεικτικά μου να τεθώσιν υπ’ όψιν της ΑΜ ομού με την παρούσαν έκθεσιν.

          Η Επιτροπή της Β. Φάλαγγος της Λακωνίας, με εσύστησεν και η ΑΜ ευηρεστήθην να με τιμήσει με τον βαθμόν του Ταγματάρχου της Φάλαγγος, αλλ’ η ρηθείσα Επιτροπή με αδίκησε, διότι φρονώ ότι μ’ ανήκει ανώτερος βαθμός.

          Εξαιτούμαι δε ταπεινώς επί τέλους ίνα ήθελεν ευδοκήση η ΑΜ και με προβιβάση εις τον βαθμόν του Αντισυνταγματάρχου εις την Β. Φάλαγγα και με διορίσει εις την Α Τετραρχίαν της Αττικής.

                                                                                         Π. Κοσονάκος

                                                                                              Λοχαγός »      

– Μαζί με την παραπάνω έκθεση,  ο αγωνιστής  όπως προαναφέρθηκε είχε υποβάλει και μία σειρά σημαντικών πιστοποιητικών τα οποία αποδείκνυαν τη δράση του κατά την Επανάσταση. Ένα από αυτά, υπογεγραμμένο από τον Π. Μαυρομιχάλη, Θ. Κολοκοτρώνη και Νικήτα Σταματελόπουλο  στις 9-8-1829 στο Άργος, έχει ως εξής :

»Ο υποφαινόμενος πιστοποιώ ότι ο Κ. Π. Κοσονάκος Καβαλιεράκης, από της αρχής του Ιερού μας αγώνος, με αρκετούς στρατιώτας, ενεφανίσθη εις την πολιορκίαν της Μονεμβασίας, συντελέσας γενναίως και εναρέτως τα χρέη του, ακολούθως εις την άλωσιν της Τριπολιτσάς, εις τον ερχομόν του Δράμαλη, εις την ΔυτικοΣτερεάν Ελλάδαν, εις το Νεόκαστρον, καθώς και εις όλας τας δοκιμάς του Ιμβραήμη εναντίον της Σπάρτης αγωνίσθη γενναίως εις όλας τας εκστρατείας και πολλάκις εκινδύνευσεν εις την εναντιότητα του εχθρού, φυλάττοντας πάντοτε ευταξίαν εξοδεύοντας και εξ ιδίων του και εκ τούτου του δίδω το παρόν μου δια να του χρησιμεύσει εις τον Σ. Κυβερνήτην. Την 9 Αυγούστου 1829, Εν Άργει.

                                                                  Π. Μαυρομιχάλης επιβεβαιεί

                                                                  Θ. Κολοκοτρώνης

                                                                  Νικήτας Σταματελόπουλος

Ίσον απαράλλακτον τω πρωτοτύπω

Την 26 Απριλίου 1833

Εν Μαραθωνησίω                                   (Τ.Σ) Οι Δημογέροντες

                                                                Π. Αντων. Γρηγοράκης

                                                                Π. Ρετζέπερης »

– Ένα ακόμη, επίσης σημαντικό έγγραφο που προσκόμισε ως επικυρωμένο αντίγραφο του πρωτοτύπου, ήταν η από 15 Ιουνίου 1823 γνωστοποίηση της προαγωγής του στο βαθμό του Στρατηγού, η οποία έχει ως εξής :

»Υπουργ. Πολεμ.

Περιοδ. Β

Αρ. 474                      ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

                                           Το Υπουργείον των  Πολεμικών

                                   Προς τον Κύριον Παναγιώτην Κοσονάκον

          Η Διοίκησις με διαταγήν της υπ’ αρ. 1785 χάριν ευγνωμοσύνης δια τας πιστάς προς την πατρίδα εκδουλεύσεις σου σε προβιβάζει εις τον βαθμόν της στρατηγίας. Το υπουργείον τούτο ενώ σε συγχαίρει δια τον κατ’ αξίαν προβιβασμόν σου, έχει χρηστάς ελπίδας, ότι η εκ μέρους της Διοικήσεως τιμή αύτη θέλει εξάψη εις την ψυχήν σου νέον υπέρ της πατρίδος ζήλον και περισσότερες εκδουλεύσεις.

Το παρόν επέχει τύπον διπλώματος έως ου να σοι δοθή το καθ’ αυτού τακτικότερον εν καιρώ αρμοδιοτέρω.Εν Τριπολιτσά τη 15 Ιουνίου 1823.

(Τ.Σ) Ο Γεν. Γραμματεύς και δι’ αυτού          Ο Υπουργός των πολεμικών

Γεώργιος Γαζής                                             Χρ. Περραιβός

Ίσον απαράλλακτον τω πρωτοτύπω

Την 26 Απριλίου 1833

Εν Μαραθωνησίω                                        (Τ.Σ) Οι Δημογέροντες

                                                                     Π. Αντων. Γρηγοράκης

                                                                     Π. Ρετζέπερης »

Η παραπάνω αναφορά και αίτησή του, εισακούσθηκε μετά από δύο χρόνια, δεδομένης της μισθολογικής του εξέλιξης, που ακολούθησε στη Φάλαγγα την περίοδο από το 1844 έως το 1848, όπως παραπάνω περιγράψαμε. Σε άλλο μεταγενέστερο υπηρεσιακό έγγραφό του, με ημερομηνία 18-12-1856, όταν οι Τετραρχίες της Φάλαγγας διαλύθηκαν, γνωστοποίησε προς το Φρουραρχείο Σπάρτης ως τόπο προσωρινής διαμονής και μισθοδοσίας του το Λιμένι του δήμου  Οιτύλου Λακωνίας.

          Ακόμη, υπάρχει και μία ενδιαφέρουσα μαρτυρία ότι κατά τις ταραχές που ξέσπασαν στη Μάνη επί Παπουλάκου (1852), οι ένοπλοι Μανιάτες »πότε εφώναζον ότι έρχεται ο Λεωνίδας Μαυρομιχάλης με 4.000 όπλα, πότε ο Κοσονάκος με 2.000, πότε ο Πέτρος αν και αποθαμένος και τα παρόμοια» (Αντισυνταγματάρχης  Κουτσογιαννόπουλος προς Υπουργό Εσωτερικών, 20 Ιουλίου 1852, ΓΑΚ Οθωνικό  Αρχείο, Γραμ. Εσωτ. Φ 182).    

          Ο Παναγιώτης Κοσονάκος απεβίωσε τον  Ιανουάριο του 1866 έχοντας  το βαθμό του αντισυνταγματάρχη της Ενεργητικής Φάλαγγας. Στο φύλλο της εφημερίδας »ΜΕΣΣΗΝΗ» της 19 Ιανουαρίου 1866, διαβάζουμε σχετικά :

          »Ο Γέρων Κοσονάκος επανερχόμενος εξ Αθηνών ετελεύτησεν εν τω ατμοπλοίω. Ο Θεός μακαρίσαι την ψυχήν του και επαναπαύσαι τους υπέρ της ανεξαρτησίας αγωνισθέντας εν τοις κόλποις του Αβραάμ».

          Με βασιλικό διάταγμα του Γεωργίου Α΄ (ΦΕΚ 53/13-7-1866), περί  συντάξεως, απονεμήθηκε μηνιαία σύνταξη 70 δραχμών στη Μαρία χήρα του αποβιώσαντος αντισυνταγματάρχου της φάλαγγας Παναγιώτου Κοσονάκου και τα τέκνα αυτού Πέτρο  ετών 19 και Ελένη 15, με αναδρομική ισχύ από 1 Φεβρουαρίου 1866. Ένα χρόνο αργότερα, ο γιος του Γεώργιος Κοσονάκος, λοχαγός εν ενεργεία και αρχηγός εκστρατευτικού σώματος, θα έβρισκε ηρωικό θάνατο ως εθελοντής στην Κρητική Επανάσταση.

η γνήσια υπογραφή του ήρωα

ΠΗΓΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-ΣΤ. ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗ »ΑΡΙΣΤΕΙΑ ΤΟΥ 1821 ΣΕ ΜΑΝΙΑΤΕΣ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ», εκδ. Αδούλωτη Μάνη (2008), σελ. 257 – 259.

-Ι. ΛΕΚΚΑΚΟΥ »ΜΑΝΗ ΕΡΑΝΙΣΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ & ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ» (2004), σελ. 69 – 70.

-ΚΑΙΤΗΣ ΑΡΩΝΗ ΤΣΙΧΛΗ »ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΕΛΛΑΔΑ 1833 – 1881», εκδ. Παπαζήση (2009), σελ. 382.

-ΓΑΚ,   Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών Οθωνικής Περιόδου, Φ. 77

-ΔΙΑΦΟΡΑ ΦΕΚ : 29/5-9-1844, 14/29-5-1845, 35/16-12-1848, 53/13-7-1866

– Εφημερίδα »ΜΕΣΣΗΝΗ» φύλλο της 19-1-1866.

Πειρατεία εις βάρος Μανιατών το 1825

Του Γιάννη Μιχαλακάκου

εκπαιδευτικού

Το Μαραθονήσι, άποψη του χωριού και των ερειπίων του Γυθείου, χαλκογραφία του Δήμου Stephanopoli από το βιβλίο Voyage de Dimo et Nicolo Stephanopoli en Grèce…, Παρίσι 1800

Είναι γενικά γνωστό πως την περίοδο της Τουρκοκρατίας στον ελλαδικό χώρο η δράση των πειρατών μουσουλμάνων και χριστιανών ήταν ανεξέλεγκτη. Για τον λόγο αυτό οι περισσότεροι οικισμοί κατά την διάρκεια της περιόδου αυτής τόσο για να αποφεύγουν τους πειρατές όσο και τους Τούρκους βρίσκονταν σε ορεινά και ημιορεινά μέρη. Παρά ταύτα η ανάγκη για εμπόριο και ευημερία ήταν επιβεβλημένη. Τα χρήματα που δημιουργούνταν από τις εμπορικές συναλλαγές των Ελλήνων με τις χώρες του εξωτερικού οδήγησαν σε ακμή πολλές περιοχές (Ύδρα, Σπέτσες, κ.ά.). Έτσι πολλά λιμάνια παρά την επικίνδυνη θέση τους συνέχισαν να κατοικούνται και να ευημερούν και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Μάλιστα μετά τα Ορλοφικά όπου δόθηκαν και κάποια προνόμια για εμπορικούς σκοπούς, όπως για παράδειγμα τα πλοία να φέρουν μικρό οπλισμό για προστασία, η ανάπτυξη του εμπορίου και της οικονομικής ακμής ήταν εκρηκτική.

Το λιμάνι του Γυθείου (Μαραθονήσι όπως λεγόταν τότε), δεν αποτέλεσε εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα. Παρότι οι Μανιάτες δεν ασχολούνταν ιδιαίτερα με το εμπόριο η οικογένεια Γρηγοράκη με τους επιμέρους κλάδους της εκμεταλλευόμενη το λιμάνι αυτό, το οποίο κατά πολλούς ήταν το σημαντικότερο της Λακωνίας την εποχή εκείνη, πλούτισε και ισχυροποιήθηκε. Ωστόσο δεν πρέπει να συγχέουμε το σημερινό Γύθειο με εκείνο του 1821. Κάθε άλλο παρά τον πλούτο και την αίγλη ενός σύγχρονου λιμανιού είχε. Οι περιγραφές ξένων περιηγητών κατά καιρούς μας δίνουν μια εικόνα ενός μικρού οικισμού (100 σπίτια περίπου), προχειροφτιαγμένου με κύρια απασχόληση την ναυτιλία (εμπόριο, ψάρεμα). Μάλιστα οι περιγραφές είναι άκρως κατατοπιστικές και ως προς τις κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν. Το σύστημα ήταν καθαρά φεουδαρχικό με τον άρχοντα Γρηγοράκη να χτίζει πύργο στην κορυφή του λόφου (1805). Να σημειωθεί βέβαια πως η περιοχή του Γυθείου εντάχθηκε τελευταία στην περιοχή της Μάνης (μετά το 1750) με αποτέλεσμα να υπάρχει γενικότερη αίσθηση ανασφάλειας καθώς οι Τουρκικές επιθέσεις ήταν συχνές.

Μέσα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ακόλουθο περιστατικό. Στις 7 Οκτωβρίου του 1825 στο Βουλευτικό αναγνώστηκε επιστολή του Μιχάλη Λιναρά και του Παπά Φώτη Σακελλαρίου (Λάκωνες αμφότεροι) στην οποία αναφερόταν ότι ο Γεώργιος Λαλεχός προσορμίστηκε στο Μαραθονήσι και άρπαξε τα υπάρχοντα τους. Μάλιστα εσωκλείονται αναλυτικές πληροφορίες για το τι ακριβώς εκλάπη από το μαρτήγο (είδος πλοίου το αποκαλούν και γολετόμπρικο) το οποίο είχαν κατά την διάρκεια της νύκτας στον λιμένα. Το πλοίο του καπετάν Λαλεχού κατευθυνόταν προς ενίσχυση της φρουράς του Μεσολογγίου όταν για άγνωστους λόγους παρέκλινε της πορείας του και προσορμίστηκε στο Γύθειο προχωρώντας σε πειρατεία.

Το παραπάνω περιστατικό είναι πολύ ενδιαφέρον από διάφορες απόψεις. Πρώτα από όλα κατανοούμε πως μπορεί να βρισκόμαστε εν μέσω ενός απελευθερωτικού αγώνα, μπορεί ο Ιμπραήμ να έχει αποβιβαστεί λίγους μήνες στην Πελοπόννησο, ωστόσο κάποιες συνήθειες του παρελθόντος όπως η πειρατεία ήταν βαθιά ριζωμένη στην συνείδηση των ναυτικών της εποχής. Όπως ο αρματολός μπορούσε να περάσει από την νομιμότητα στην παρανομία και να γίνει κλέφτης έτσι και ο έμπορος μπορούσε να περάσει στην πειρατεία. Όπως έλεγε για τους κατοίκους της Αρεόπολης ο Νικήτας Νηφάκης

“….. Στα φανερά πραματευτές και στα κρυφά κουρσάροι ….”

Αξιόλογο επίσης είναι το θράσος – θάρρος που είχε ο καπετάν Λαλεχός γνωρίζοντας ότι πιθανόν να γίνει αντιληπτός και να καταδιωχτεί σε μια περιοχή με μεγάλη πολεμική παράδοση και πειρατική δράση. Να σημειωθεί εδώ πως ο λόγος που είχε προσορμιστεί το μαρτήγο των Λακώνων στο Γύθειο ήταν για λόγους ασφαλείας από τον εχθρό που περιπολούσε στην περιοχή καθώς το λιμάνι ήταν οχυρωμένο. Δεν σκέφτηκαν καν ότι ελληνικό πλοίο θα προέβαινε σε τέτοια ενέργεια. Έτσι οι Μανιάτες από θύτες έπεσαν θύματα της ίδιας τους της συνήθειας.

Υδραίοι ναυτικοί. Λιθογραφία του A. Friedel

Στο σημείο όμως αυτό ενδιαφέρον έχει να δούμε μερικά βιογραφικά στοιχεία για τα εμπλεκόμενα πρόσωπα:

Ο Μιχάλης Λιναράς καταγόταν από το Μαυροβούνι της Μάνης. Ήταν σύμμαχος και ανιψιός της ισχυρής οικογένειας Γρηγοράκη του Γυθείου. Με τον τρόπο αυτό η οικογένεια του αναδείχτηκε από της επιφανείς – προκριτικές οικογένειες της περιοχής. Κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης είχε συμμετάσχει ενεργά από τις αρχές της ενώ πολλά μέλη της οικογένειας του χαρακτηρίστηκαν ως οπλαρχηγοί ενώ ο συγγενής του Νικόλαος Λιναράς ήταν εκπρόσωπος της ανατολικής Μάνης στην Εθνοσυνέλευση το 1831. Αργότερα στην ελεύθερη Ελλάδα τον βρίσκουμε στο χωριό Δρυ.

Ο Παπά Φώτης Σακελλαρίου καταγόταν από την Καλογωνιά της Λακεδαίμονος (εξού και Καλογωνιάτης). Από αρχή του αγώνα της ελευθερίας συμμετείχε ενεργά στην πολιτική αλλά και στρατιωτική οργάνωση του αγώνα. Τον Μάρτιο του 1821 ήταν επικεφαλής των συγχωριανών του και μαζί με τον παπά Καλομοίρη από την Βορδόνια οργάνωσαν την επαναστατική κίνηση της περιοχής. Μάλιστα τον Μάιο του 1821 υπογράφει ως ένας από τους πρώτους οργανωτές της Πελοποννησιακής Γερουσίας στην ουσία του πρώτου πολιτικού οργάνου της επανάστασης. Αναγνωρίστηκε και επίσημα ως οπλαρχηγός Ε Τάξης (Λοχαγός) μετά την επανάσταση για τις υπηρεσίες του.

Ο Γεώργιος Λαλεχός και όχι Νικόλαος όπως πιθανότατα λανθασμένα αναφέρει η πρώτη αναφορά στο Βουλευτικό, καταγόταν από την Ύδρα. Ήταν γόνος ισχυρής ναυτικής οικογένειας με παράδοση στο εμπόριο. Στις 20/4/1795 υπάρχει άφιξη του Γεώργιου Λαλεχού ως καπετάνιου του πλοίου Παναγιά της Ύδρας στο λιμάνι του Λιβόρνο στην Ιταλία. Η οικογένεια Λαλεχού από την αρχή της ελληνικής επανάστασης ήταν στις επάλξεις. Μάλιστα αναφορά του Λάζαρου Λαλεχού, Ανδρέα Βούλγαρη και του Μιαούλη ενημερώνουν τους κατοίκους της Ύδρας στις 30/03/1822 «την χαροποιάν μεγάλην είδησιν», για την καταστροφή της τουρκικής ναυαρχίδας ως αντίποινα για την καταστροφή της Χίου. Ο ίδιος καπετάνιος συγγενής του Γιώργου υπογράφει σε διάφορα έγγραφα της εποχής ως ναύαρχος (επικεφαλής στολίσκου), ενώ συμμετείχε σε δεκάδες ναυτικές επιχειρήσεις σε όλη την διάρκεια του αγώνα. Τον Ιανουάριο του 1826 ο Γιώργος και Ιωάννης Λαλεχός είναι μέρος της Υδραίικης ναυτικής μοίρας στο Μεσολόγγι. Το 1829 από τα αρχεία της ελληνικής παλιγγενεσίας βλέπουμε πως και οι δύο ανήκαν στους σημαντικούς κατοίκους (δημογεροντία) της Ύδρας οι οποίοι ζητούσαν αποζημιώσεις για τις εκδουλεύσεις τους κατά την διάρκεια του αγώνα.  

Γίνεται λοιπόν αντιληπτό πως όλοι οι εμπλεκόμενοι σε αυτό το περιστατικό πειρατείας δεν ήταν τυχαίοι. Όλοι τους ήταν την δεδομένη χρονική περίοδο αναγνωρισμένοι αγωνιστές. Η χρονική επίσης περίοδος είναι πολύ σημαντική καθώς το Μεσολόγγι βρίσκεται υπό στενή πολιορκία. Παρά ταύτα οι ανάγκες για πλουτισμό αλλά και επιβίωση είναι σημαντικές. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως μετά από πέντε χρόνια αγώνα τα χρήματα έχουν τελειώσει και τα πληρώματα των πλοίων αναζητούν τις πληρωμές τους. Η γκρίνια είναι διάχυτη από τις ελλείψεις. Στα ναυτικά ημερολόγια του Σαχτούρη και του Σαχίνη διαβάζουμε πως την επίμαχη περίοδο Ιούλιος – Νοέμβριος του 1825 ο στόλος της Ύδρας και ο καπετάν Λαλεχός βρισκόταν ανοικτά της Μάνης (κάβο Ματαπά). Στο ημερολόγιο αναφέρεται επανειλημμένα «έλλειψης άρτου» από τις 9 Ιουλίου. Μάλιστα ο Λάζαρος Λαλεχός στις 23 Νοεμβρίου ημέρα Δευτέρα δεν άντεξε άλλο την πείνα και σηκώθηκε κι έφυγε για την Ύδρα (ημερολόγιο Σαχίνη). Είναι λοιπόν πολύ πιθανόν αίτιο της πειρατείας να ήταν η αναζήτηση τροφής αλλά και χρημάτων για την ικανοποίηση των πληρωμάτων.

Η αναχώρηση του Λάζαρου Λαλεχού για Ύδρα λόγω πείνας. (Ημερολόγιο Σαχίνη πλοίο Μιλτιάδης).

Έχοντας υπ όψιν τα βιογραφικά των εμπλεκομένων σε αυτή την ιστορία και την κρισιμότητα της ιστορικής περιόδου που διαδραματίζονταν αντιλαμβανόμαστε και την ταχύτητα της απόφασης του Βουλευτικού που αναγνώστηκε την ίδια μέρα 7^η Οκτωβρίου 1825. «…το Βουλευτικόν προβάλλει προς το Σ. Εκτελεστικόν να μεταχειρισθεί όλους τους δυνατούς τρόπους δια να μην διασπαρούν τα αρπαχθέντα πράματα….». Από τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα πως υπήρχε άμεση αντίδραση και διαταγή στην εκτελεστική εξουσία να διορθωθεί η αδικία καθώς οι στιγμές ήταν κρίσιμες αλλά προφανώς και τα άτομα που επλήγησαν σημαντικά.      

Απόφαση του Βουλευτικού στο Αρχείο Παλιγγενεσίας τόμος 8ος σ. 335

  

   Πηγές

1. https://www.antikrizontas-tin-eleftheria.gr/catalog/index.html#p=222
2. http://www.mastrantonis-istiofora.gr/?page_id=94
3.  Δήμου Stephanopoli από το βιβλίο Voyage de Dimo et Nicolo Stephanopoli en Grèce…, Παρίσι 1800
4. William Martin Leake, Travels in Northern Greece, I-IV, Λονδίνο 1835
5. Καπετανάκη Στ. «Αριστεία του 1821 σε Μανιάτες αγωνιστές», εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη, Αρεόπολη 2008
6. Καπετανάκη Στ. «Μανιάτες αγωνιστές του 1821», έκδοση συλλόγου Μανιατών, Καλαμάτα 2005
7. Σούτσου Αλέξανδρου «Η Τουρκομάχος Ελλάς», εκδ. Αγγελόπουλου, Αθήνα 1850
8. Σιγαλός Διονύσης «Η Σπάρτη και η Λακεδαίμων», ιδιωτική έκδοση Αθήνα 1962
9. Αρχεία Παλιγγενεσίας τόμος 1^ος Αθήνα 1857 σ. 412
10. Αρχεία Παλιγγενεσίας τόμος 4^ος σ. 538
11. Αρχεία Παλιγγενεσίας τόμος 7^ος σ. 348
12. Αρχεία Παλιγγενεσίας τόμος 8^ος σ. 335
13. Φραντζή Αμβρόσιου «Επίτομη ιστορία της αναγεννηθείσας Ελλάδος», τόμος 4^ος Αθήνα 1841
14. Σαχτούρη Γεώργιου «Ιστορικά Ημερολόγια του Ναυτικού Αγώνος του 1821», εκδ. Κουσολίνος και Αθανασιάδης, Αθήνα 1890
15. Σαχίνη Γιώργου «Ημερολόγιο των κατά θάλασσα εκστρατειών εκ της νήσου Ύδρας»,  Εβγήκαμεν εις τα πανιά, επιστημονική υπεύθυνη Αμαλία Παπά, ΓΑΚ, Αθήνα 2020
16. Πίτσιος, Κώστας Μ. Λακωνικές Σελίδες. – Αθήνα: Καρυάτιδες, 1971
17. Συλλογικό Έργο, Η Ναυτιλία των Ελλήνων 1700 – 1821, επιμέλεια Τζελίνα Χαρλαύτη, Κατερίνα Παπακωνσταντίνου εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2013

Ο Ιωάννης Καποδίστριας στο Πόρτο Κάγιο της Μάνης

επιμέλεια κειμένου Γιάννης Μιχαλακάκος εκπαιδευτικός

παροχή υλικού Δημήτρης Μαριόλης νομικός – ιστορικός

Πύργος οικογένειας Γρηγορακάκη (https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=grigorakib)

Ο όρμος του Πόρτο Κάγιο αποτελεί σήμερα ένα όμορφο ψαροχώρι της μέσα Μάνης. Ανέκαθεν αποτελούσε πόλο έλξης εξερευνητών, ναυτικών, εμπόρων αλλά και πειρατών. Πρόκειται ίσως για ένα από τα πιο ασφαλή λιμάνια της περιοχής. Ο σημερινός οικισμός κατοικήθηκε σχετικά πρόσφατα (μετά το 1930) ωστόσο γρήγορα έγινε πολύ γνωστός. Πάρα την ανάπτυξή του τα τελευταία χρόνια λίγα είναι γνωστά για την ιστορία του. Κύρια γνώση και παράδοση ακόμα και μεταξύ των παλαιότερων γενιών αποτελεί ότι αποτελούσε λιμάνι από τα οποία εξήγαγαν ορτύκια οι Μανιάτες αλλά και την σχέση του με το γειτονικό κάστρο στο Αχίλλειο.

Πολλοί λίγοι γνωρίζουν την ιστορία της περιοχής και ακόμα πιο λίγοι ερευνούν στα αρχεία για νέα στοιχεία. Για τον έλεγχο του λιμανιού αυτού δόθηκαν ομηρικές μάχες μεταξύ κρατών Βενετών και Τούρκων αλλά και οικογενειών Μιχαλακιάνων και Γρηγορακιάνων ακόμα και την περίοδο που η ελευθερία αχνοφαινόταν (1829). Τελικά η οικογένεια που επικράτησε με την βοήθεια άλλων ντόπιων του Ταινάρου ήταν η οικογένεια Γρηγορακάκη ή Γρηγορακόγγονα όπως λέγεται στην μανιάτικη διάλεκτο.

Ένας από τους πιο επιφανής άνδρες της εποχής ήταν ο Ιωάννης Γρηγορακάκης. Σύμφωνα με τον φάκελο του στα αρχεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης, τα αριστεία αγωνιστών και το φύλλο μητρώο του μαθαίνουμε ότι είχε σημαντική δράση την περίοδο της ελληνικής επανάστασης. Γεννήθηκε γεννήθηκε στην Κοίτα του δήμου Μέσσης και κατοικούσε στο Αχίλλειο (Χάρακες) του δήμου Λαγίας στις 5/1/1800. Επί Καποδίστρια έγινε χιλίαρχος. Αναφέρεται ότι το 1834 έγινε υπολοχαγός, το 1837 λοχαγός και το 1843 μετατέθηκε στη Φάλαγγα. Προικοδοτήθηκε ως ταγματάρχης με γραμμάτιο 10.080 δρχ. Παρουσίασε πιστοποιητικό του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και το 1865 χαρακτηρίστηκε υπολοχαγός (οπλαρχηγός 6ης τάξεως).

Τον άνδρα αυτόν όπως βλέπουμε από τα έγγραφα που έρχονται στο φως της δημοσιότητας επέλεξε ο Ι. Καποδίστριας ως υπεύθυνο του εκεί Λιμένα προκειμένου να κρατήσει τις πολιτικές ισορροπίες στην περιοχή αλλά και να τιμήσει τον αγωνιστή. Το έγγραφο που ακολουθεί περιγράφει τον διορισμό του ως Λιμενάρχη του Πόρτο Κάγιο από τον ίδιο τον Καποδίστρια ενώ τον φιλοξενούσε στον πύργο του στους Χάρακες.

Ιωάννης Καποδίστριας (http://www.europeanstudies.org.gr/images/docs/Kapoprojgr.pdf)

Αρ. 3525

Ελ(ληνική) Πολιτ(εία)

Ο Κυβ(ερνήτης) της Ελ(λάδος)

Προς τον Διοικητήν της Σπάρτης

          Ο κ. Ιω. Γρηγορακόγκονας, ως πρώην υγειονολιμενάρχης του Πορτοκάγιου, Σας φέρει την παρούσαν μας, δι’ ης σας προσκαλούμεν να τον διορίσετε εκ νέου υγειονολιμενάρχην της θέσεως ταύτης, και του Λιμένος, εφοδιάζοντες τον με το ανήκον δίπλωμα και τας αναγκαίας οδηγίας δια την ακριβήν και μετ’ εμπιστοσύνης εκπλήρωσιν των χρεών του.

          Θέλετε δε προσδιορίσει και τον ανάλογον μισθόν του υπουργήματός του κατά την παραδεδεγμένην τάξιν.

Εν Πόρτο Κάγιω την 24 Απριλίου 1831

Ο Κυβ(ερνήτης)

 (τίθεται η υπογραφή του)

Εν απουσία του Γραμματέως της Επικρατείας

Ν.Γ. Παγκαλάκης  

το γνήσιο έγγραφο που πιστοποιεί την παρουσία του Κυβερνήτη στο Πόρτο Κάγιο

Το παραπάνω έγγραφο αποδεικνύει πως ο Κυβερνήτης δεν είχε εχθρική διάθεση εναντίον των Μανιατών αλλά οι προσπάθειες του να δημιουργήσει οργανωμένο κράτος σε σύντομο χρονικό διάστημα έφεραν πολιτικές αναταραχές που τάραξαν την συντηρητική κοινωνία της εποχής και κυρίως την άρχουσα τάξη που είχε μάθει σε διαφορετικού τύπου Διοίκηση. Από την άλλη δείχνει πως μια σημαντική μερίδα Μανιατών στήριζε τον Κυβερνήτη ώστε να μπορεί να διαμένει στους πύργους τους.

Πηγές

1. Παροχή ερευνητικού υλικού Δ. Μαριόλη νομικού – Εθνολόγου ιστορικού
2. Σ. Καπετανάκη «Αριστεία σε Μανιάτες αγωνιστές», Αρεόπολη 2008 εκδ. Αδούλωτη Μάνη
3. http://www.europeanstudies.org.gr/images/docs/Kapoprojgr.pdf
4. https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=grigorakib

Οι γυναίκες στην μάχη του Δυρού μέσα από το σχολικό βιβλίο

Τον Ιούνιο του 1826 ο Ιμπραήμ προσπαθώντας να υποτάξει την Μάνη επέδραμε κατά της Βέργας στον Αλμυρό της δυτικής Μάνης. Παράλληλα για να κάμψει τις αντιδράσεις των Μανιατών επιχείρησε αποβατική ενέργεια στον όρμο του Διρού στην μέσα Μάνη προκειμένου να περικυκλώσει τους επαναστάτες. Σε αντίθεση με άλλα χωριά της Πελοποννήσου όπου οι δυνάμεις διασκορπίζονταν ακόμα και οι γυναίκες συνέδραμαν στην αντιμετώπιση του εχθρού.

παρακάτω ακολουθούν δύο αναφορές καπετάνιων της Μάνης όπου βρίσκονται στο σχολικό βιβλίο της Γ Λυκείου.

Αναφορά 1η

«[…] ο εχθρός αφού έκαμε την απόβασίν του εις Δηρό, αιφνιδίως ηπαρρησιάσθη εις τα πέριξ χωρία […] οι εντόπιοι όντες ανέτοιμοι κατά πρώτον εκυριεύθησαν από πανικόν φόβον, αλλ’ επομένως ενθαρ-ρυνθέντες έτρεξαν γέροντες,
νέοι και γυναίκες, έως 700 τον αριθμόν (διότι οι πλείστοι αυτών ήσαν εις την θέσιν του Αλμυρού) και, αφού τους επολέμησαν έως δύο ώρας, τους έβαλαν εις αταξίαν και τους έφεραν κυνηγώντας έως το παραθαλάσσιον»

Αναφορά 2η

«[…] ο μεν (επεχείρει) κολυμβών διά να διασωθή, ο δε διά να εμβαρκαρισθή εις τα λαντζόνια, αλλ’ οι Σπαρτιάται, φοβούμενοι μήπως φύγη από τας χείρας των μία τοιαύτη
λεία, ώρμησαν εκ τρίτου αποφασιστικώς, άλλους δε έπιασαν ζωντανούς και άλλους εσκότωσαν με τα ντουφέκια των, πλέοντες διά να σωθούν. Το δε παραδοξότερον είναι όπου μία ηρώισσα γυναίκα
Σπαρτιάτισσα, πηδήσασα εις την θάλασσαν, άρπαξεν έναν Αλβανόν κολυμβώντα διά να διασωθή, από τον οποίον εζητούσεν ικανοποίηση διά τους καρπούς της τους οποίους της έκαυσαν […]»

ο όρμος του Διρού όπου εξελίχθηκε η τελική φάση της μάχης όταν οι Μανιάτισσες κυνηγήσανε μέχρι την θάλασσα τους Αιγύπτιους (πηγή in.gr).

Πηγή

Ιωάννης Κολιόπουλος, Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Θεόδωρος Νημάς, Χάρις Σχολινάκη-Χελιώτη «Ιστορία του νεότερου και του σύγχρονου κόσμου από το 1815 έως σήμερα», Γ΄ Τάξη Γενικού Λυκείου και Δ΄ Τάξη Εσπερινού Λυκείου ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ», 2020