ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ- ΕΘΝΟΛΟΓΟΥ ΔΙΚΗΓΟΡΟΥ ΠΑΡ’ ΑΡΕΙΩ ΠΑΓΩ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΝ. ΜΑΡΙΟΛΗ «ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ» ΟΠΩΣ ΕΚΦΩΝΗΘΗΚΕ ΣΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ «ΠΑΝΩΡΑΙΑ ΜΠΟΖΙΚΗ-ΜΑΝΗ 1821» ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΕΛΕΝΗΣ ΚΟΥΚΟΥΡΑ

Έχουμε την τιμή να δημοσιοποιήσουμε την εμπνευσμένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη ομιλία του εξαίρετου ιστορικού-εθνολόγου, δικηγόρου παρ΄Αρείω Πάγω Δημητρίου Παν. Μαριόλη, η οποία βασίζεται σε επιστημονική μελέτη και περιλαμβάνει σπάνιο αρχειακό υλικό, καρπός της άοκνης, επίπονης και πολυετούς επιστημονικής έρευνάς του. Η ομιλία του εκλεκτού συμπατριώτη μας, είναι πρωτότυπη, δημοσιοποιείται για πρώτη φορά και αποτελεί ιστορική παρακαταθήκη για όλο τον Κούνο, το Κατωπάγκι και τη Μάνη.

Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Μαριόλη για την τιμή να εκφωνήσει την εξαιρετική αυτή ομιλία στα πλαίσια των εγκαινίων της συλλογής «Πανωραία Μποζίκη-Μάνη 1821» της ζωγράφου Ελένης Κούκουρα.

έκθεση – συλλογή Ζωγράφου Ελένης Κούκουρα «Πανωραία Μποζίκη 1821»

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

Δημητρίου Π. Μαριόλη

Δικηγόρου, Ιστορικού – Εθνολόγου

Αύγουστος 2023

Αγαπητές συμπατριώτισσες και συμπατριώτες,

Η σημερινή ομιλία αποτελεί έναν οφειλόμενο φόρο τιμής, μία μνημόνευση, σε εκείνους όσους ξεκίνησαν από την ελεύθερη Μάνη και αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση της Πατρίδας μας πριν από 200 χρόνια. Πραγματοποιείται σήμερα, σε έναν ιστορικό τόπο, τον Κούνο Μέσα Μάνης, σε έναν σπουδαίο πύργο και γενέτειρα της σημαντικής οικογένειας Ταγαρούλια, που τόσα πολλά έχει προσφέρει – και αυτή – διαχρονικά στους αγώνες για την ελευθερία.

Γίνεται στα πλαίσια των εγκαινίων της έκθεσης ζωγραφικής της εκλεκτής ζωγράφου και φίλης κ. Ελένης Κούκουρα, με θέμα «Πανωραία Μποζίκη – Μάνη 1821», την οποία και ευχαριστώ θερμά για την πρόσκληση της.

Προτού μιλήσουμε για τη συμμετοχή των Μανιατών της περιοχής μας, δηλαδή του Κατωπαγκιού, στην Επανάσταση του 1821, ως οπλαρχηγών και ως στρατιωτών, χρήσιμο είναι να δώσουμε εν συντομία τη διαχρονική ιστορική εικόνα, σχετικά με το ρόλο της περιοχής αυτής της Μάνης, στα επαναστατικά κινήματα κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σχεδόν αμέσως μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης και μέχρι προ του 1821.

Αρκεί να αναφέρουμε, ότι ο απεσταλμένος του Βενετού Προβλεπτή (Διοικητή) Κυθήρων, Καγκελλάριος Φαβιανός Βάρβο, στις 23-2-1571, αυτόν εδώ τον τόπο κατ’ αρχήν προσέγγισε με πλοίο και επισκέφθηκε, το Δρυ δηλαδή και τον Κούνο, κομίζοντας επιστολές του Βενετού Πρίγκηπα, με σκοπό την περαιτέρω συνεννόηση και προετοιμασία κοινών στρατιωτικών επιχειρήσεων κατά των Τούρκων.

Από το δημοσιευμένο ημερολόγιο του παραπάνω Βενετού αξιωματούχου, διαβάζουμε μεταξύ άλλων :

«… Όμως ημείς ανεχωρήσαμεν πεζή (εν. από το Δρυ) και μετέβημεν εις άλλο χωριό ονόματι Κούνο, όπου ο κυρ Γιώργης Γερακάρης μας εδέχθη με ευγένειαν εις το σπίτι του. Ούτος είναι πρόκριτος του χωριού και μόλις έμαθε τον σκοπόν της αφίξεως μας, επέδειξε ακόμα μεγαλυτέραν ευγένειαν και προσεφέρθη να υπηρετήσει υπό τας σημαίας μας με 80 γενναίους άνδρας της γενεάς του, της οποίας είναι αρχηγός. Εις τας συνομιλίας τας οποίας είχομεν εις το μέρος τούτο, όλοι ηυχαρίστουν τον Θεόν διότι έφθασεν ο καιρός να δείξουν τα δόντια τους εις τον σκύλον τον Τούρκον. Μας διηγήθησαν πολλάς επιχειρήσεις που έκαμαν το περασμένο καλοκαίρι κατά του Τούρκου και μας έλεγον ότι οι Μανιάτες, ζηλωταί της Χριστιανικής πίστεως, εις την αρχήν του πολέμου (πρόκειται για τον Γ΄ Βενετοτουρκικό Πόλεμο, 1537 – 1540) που ενίκησεν ο Τούρκος κατά της Γαληνοτάτης Αυθεντίας, εξηγέρθησαν και αυτοί εναντίον του, ηνωμένοι, και αφού επήραν το οχυρόν της Μάνης, είχον εισβάλει εις τον Μορέαν, βλάπτοντες και καταστρέφοντες μεγάλως τους εχθρούς …».

Ακολούθησαν συνεννοήσεις τότε και αποφάσεις των δημογερόντων της Μάνης, στη Νόμια, το Οίτυλο και σε άλλα χωριά, με σκοπό την αποστολή πρεσβευτών τους στη Βενετία για περαιτέρω συντονισμό του αγώνα, όπως και έγινε. Στα έγγραφα της εποχής, τα οποία σώζονται και έχουν ήδη δημοσιευτεί, υπογράφει και ο άνω Γεώργιος Γερακάρης Κοντόσταυλος από τον Κούνο, μαζί με προκρίτους άλλων χωριών, όπως τους : Δημήτριο Κληροδέτη, Θεόδωρο Αλευρά, Σολωμό Κοσμά.

Αποτελεί συνεπώς ιστορική διαπίστωση και είναι κοινά αποδεκτό, ότι η συμμετοχή των Μανιατών και η επαναστατική τους διέγερση το 1821, δεν ήταν για αυτούς ένα γεγονός αποκομμένο από το παρελθόν τους ή κάτι ιστορικά πρωτόγνωρο, αλλά η συνέχεια ενός διαρκούς αγώνα διατήρησης της ελευθερίας τους έναντι του Οθωμανού δυνάστη, που ενισχύθηκε επιπλέον από το φρόνημα τους για την απελευθέρωση, ολόκληρης της Ελλάδας πλέον.

Γι’ αυτό το λόγο, όπως θα δούμε στη συνέχεια από τα ιστορικά τεκμήρια της εποχής εκείνης και τα πιστοποιητικά των αγώνων των προγόνων μας, το βασικό πεδίο της δράσης τους, με εξαίρεση τις μεγάλες μάχες που δόθηκαν το 1826 για την άμυνα της ίδιας της Μάνης κατά του Ιμβραήμ, ήταν έξω από τα όρια της Μάνης, δηλαδή στα Μεσσηνιακά Φρούρια, την Καλαμάτα, τη Μονεμβασία, την Τρίπολη, το Άργος, τη Στερεά Ελλάδα και όπου αλλού το πατριωτικό καθήκον τους καλούσε.

Η συμμετοχή των Μανιατών Αγωνιστών από το Κατωπάγκι, δηλαδή από τα χωριά που ανήκαν στον παλαιό δήμο Θυρίδων κατά την πρώτη διοικητική διαίρεση του κράτους το 1835 (Αγία Κυριακή, Δρυ, Έλια, Εξοχαί, Καραβάς, Κέρια, Κιππούλα, Κολόπυργος – Καλόπυργος, Κούνος, Οχιά ή Νοχιά, Παγγιά, Σμαηλιάνικα, Σταυρί, Τροχάλακας), ήταν καθολική.

Όλες οι οικογένειες της περιοχής μας, από τα χωριά που αναφέραμε και τους μικρότερους οικισμούς γύρω τους, ανάλογα με την αριθμητική δύναμη των μελών της η καθεμία, συμμετείχαν στην Επανάσταση.

Άλλωστε πριν την έναρξη του Αγώνα, οι στρατιωτικές δυνάμεις όλων των Μανιατών, είχαν εκτιμηθεί ότι ανέρχονταν περίπου έως 7.750 άνδρες.

Όταν μάλιστα το επέβαλαν οι ανάγκες, όπως για παράδειγμα στη μάχη του Διρού, τα όπλα σήκωσαν και πολέμησαν και οι ηρωίδες γυναίκες.

Από το Σπ. Τρικούπη, μαθαίνουμε για το ψυχικό σθένος των Μανιατισσών στη μάχη του Διρού : «...Άνδρες εφάνησαν την ημέραν ταύτην και αυταί αι δρεπανηφορούσαι Μανιάτιδες και άξιον μνήμης το εξής ανδραγάθημα μιάς αυτών. Θερίζων ο γέρων Βοζίκης τον επί της παραλίας αγρόν του συνελήφθη αίφνης υπό δύο Αιγυπτίων. Καταγινομένων δε εις δέσμευσίν του επέπεσεν η συνθερίζουσα θυγάτηρ του Πανώρηα, έκοψε διά του δρεπάνου της τον λάρυγγα του ενός και βοηθουμένη υπό του πατρός της εφόνευσε και τον άλλον…».

Στους σκοπούς της παρούσας ομιλίας, δεν είναι η αναλυτική και εξαντλητική παράθεση όλων των ονομάτων των αγωνιστών προγόνων μας, κάτι το οποίο άλλωστε θα απαιτούσε πολύωρη και εξαντλητική ανάπτυξη ονομάτων, οικογενειών και στοιχείων.

Για όσες και όσους επιθυμούν να έχουν μία αναλυτική εικόνα των ονομάτων των αγωνιστών προγόνων τους, προτείνουμε να ανατρέξουν στην εκτενή βιβλιογραφία, με θέμα την προσφορά των Μανιατών το 1821.

Θα μνημονεύουμε όμως, αμέσως παρακάτω, κατ’ αλφαβητική σειρά τους 12 αξιωματικούς του Αγώνα από το Κατωπάγκι (όσους δηλαδή έλαβαν δίπλωμα αξιωματικού κατά την Επανάσταση ή αναγνωρίστηκαν ως οπλαρχηγοί μετά την απελευθέρωση), παρουσιάζοντας τα ανάλογα ιστορικά έγγραφα τους, καθώς και θα αναφέρουμε ενδεικτικά, με τα αντίστοιχα αποδεικτικά τους υπογεγραμμένα από τους Μανιάτες αρχηγούς, 22 υπαξιωματικούς και στρατιώτες, με βάση τα σωζόμενα στοιχεία από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ως εξής :

Αξιωματικοί – Οπλαρχηγοί :

1)Αναγνώστης Αυγουλέας, από Τροχάλακα, στις 6-8-1824 έλαβε δίπλωμα υποχιλιάρχου. Στις 12-3-1844 ο δημαρχιακός πάρεδρος του δήμου Μέσσης Δρακούλης Μιχαλόπουλος βεβαίωσε ότι εφονεύθη υπέρ πατρίδος. Μετά θάνατον χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως υπολοχαγός (οπλαρχηγός 6ης τάξεως) με αριθμό μητρώου 01667 (Α.Χ.Ε.Β.Ε.) (βλ. και το από 6-8-1824 διάταγμα προαγωγής του).

2)Δημήτριος Γιαννιτσαράκος, από Έλια, στις 19-2-1825 έλαβε δίπλωμα χιλιάρχου (βλ. το από 19-2-1825 διάταγμα προαγωγής του).

3)Πέτρος Κανακάκης, από Κιππούλα, στις 30-7-1824 έλαβε δίπλωμα πεντηκοντάρχου. Από την έναρξη του Αγώνα το 1821, μέχρι και το 1826, έλαβε μέρος στην πολιορκία της Κορώνης, έπειτα στην πολιορκία της Τριπολιτσάς, όπου παρέμεινε έως την άλωσή της, κατόπιν πολέμησε στην Κάρυστο Ευβοίας, όπως επίσης στις μάχες του Άργους επί Δράμαλη και στις μάχες του Ναυπλίου. Στη συνέχεια πολέμησε στην πολιορκία του φρουρίου της Κορώνης και Μεθώνης και επί Ιμβραήμ Πασά στα Μεσσηνιακά Φρούρια, συμμετείχε δε εξαιρέτως και στη μάχη στο Μανιάκι, όπου (όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο από 8-12-1841 πιστοποιητικό) μόλις έσωσε τη ζωή του. Τέλος ο αγωνιστής πολέμησε στις μάχες του Αλμυρού και του Πολυαράβου το έτος 1826. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Υπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας (βλ. το από 30-7-1824 διάταγμα προαγωγής του σε πεντηκόνταρχο καθώς και την από 4-12-1841 αίτηση του για λήψη του αργυρού αριστείου ως υπολοχαγού της φάλαγγας).

4)Παναγιώτης Κριαλής ή Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε : Βαλτέτσι, Τρίπολη, Μεσσηνιακά Φρούρια, Μεσολόγγι, Άργος, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (βλ. πιστοποιητικά από 6-12-1841 και από 13-12-1843). Αναφέρεται ως πεντηκόνταρχος από το 1824 και χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως ανθυπολοχαγός (οπλαρχηγός 7ης τάξεως) με αριθμό μητρώου 02788 (Α.Χ.Ε.Β.Ε.).

5)Λάζαρος Κυρίμης – Τζουλάκης, από Παγγιά, πολέμησε ως οπλαρχηγός στην Επανάσταση και διετέλεσε χωρικός δημογέροντας Παγγίων επί Καποδιστρίου. Αναφέρεται από τον Αμβρόσιο Φραντζή ως ένας από τους πρώτους οπλαρχηγούς που εισήλθαν και απελευθέρωσαν την Καλαμάτα το Μάρτιο του 1821. Με την υπ’ αριθμό 94/1830 διαταγή του Κυβερνήτη διορίστηκε μέλος της Πολιτικής Φρουράς β΄ τάξεως, ενώ αργότερα στις 27-5-1836 ονομάσθηκε ανθυπολοχαγός στο 4ο Ελαφρό Τάγμα της Μάνης. Περαιτέρω με το από 1-11-1837 β. διάταγμα προβλέφθηκε ότι επί μεταβάσεώς του στην Φάλαγγα θα ελάμβανε το βαθμό του υπολοχαγού. Απεβίωσε στις 14-6-1839, ως εν ενεργεία ανθυπολοχαγός του πεζικού, αφήνοντας ως εγγύτερους συγγενείς του τα τέκνα του Δικαίο, Πέτρο, Πανάγο, Παρασκευή συζ. Κυριακούλη Πουλογιαννάκου και Χρυσάφω συζ. Νικ. Σάσσαρη (βλ. το από 27-6-1856 πιστοποιητικό του δημάρχου Μέσσης Νικ. Σάσσαρη).

6)Πανάγος Κυρίμης, από Παγγιά, ανθυπολοχαγός Φάλαγγας.

7)Πέτρος Μαριόλης, από Κέρια, πολέμησε ως αξιωματικός : Πολιορκίες Νεοκάστρου, Τριπόλεως, Ναυπλίου, Άργος και Κόρινθο επί Δράμαλη, Μεσσηνιακά φρούρια επί Ιμβραήμ, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 3-12-1841). Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Ανθυπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας.

8)Δρακούλης Δικαιάκος – Παπαδόγγονας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός και μετά την απελευθέρωση χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως ανθυπολοχαγός με αριθμό μητρώου 02106 (οπλαρχηγός 7ης τάξεως) (Α.Χ.Ε.Β.Ε.). Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Ανθυπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας.

9)Σωτήριος Σουκαράς, από Σταυρί, στις 30-7-1824 έλαβε δίπλωμα πεντηκοντάρχου (βλ. το από 30-7-1824 διάταγμα προαγωγής του σε πεντηκόνταρχο).

10)Λογοθέτης Μιχ. Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 ανθυπολοχαγός επίτιμος της Λακωνικής Φάλαγγας. Με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα έλαβε γραμμάτιο προικοδότησης ως ανθυπολοχαγός της Φάλαγγας (βλ. το από 18-12-1843 β. διάταγμα).

11)Μιχαήλ Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 ανθυπολοχαγός πρεσβύτης της Λακωνικής Φάλαγγας.

12)Μιχαήλ Χαραμής – Μπεκάκος, από Δρυ, πολέμησε ως αξιωματικός. Λόγω τραυματισμού στο πεδίο της μάχης, αναγνωρίστηκε το 1837 ως δικαιούχος πολεμικής συντάξεως. Ονομάστηκε επίσης ανθυπολοχαγός της Φάλαγγας το 1848 (βλ. την από 15-6-1839 αίτηση του για λήψη αριστείου).

Υπαξιωματικοί και στρατιώτες :

1)Παναγιώτης Ανδρεάκος, από Έλια, πολέμησε : Τρίπολη, Άργος επί Δράμαλη, Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιμβραήμ, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 14-12-1841).

2)Γιάννος Αντωνινάκος, από Δρυ, πολέμησε επικεφαλής συγγενών του και άλλων ομοχωρίων του : Ναύπλιο, Μονεμβασία, Τρίπολη, Μεσσηνιακά Φρούρια (πιστοποιητικό από 18-6-1865).

3)Δημήτριος Βασιλάκος, από Σταυρί, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 25-10-1841).

4)Νικόλαος Γιαννάκος Σμαϊλης, από Οχιά, πολέμησε επικεφαλής 10 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Άργος, Βέργα, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 20-8-1841).

5)Θεόδωρος Γιαννίτζαρης, από Έλια, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης, Τριπόλεως, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 24-7-1841).

6)Βασίλειος Γιαννόπουλος, από Κούνο, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια, Μονεμβασία, Τρίπολη, Άργος (πιστοποιητικό από 6-12-1841).

7)Παναγιώτης Δημαρόγγονας, από Κούνο, επικεφαλής στρατιωτών πολέμησε : Βαλτέτσι, Τρίκορφα, Τρίπολη, Άργος, Ναύπλιο, Μεσσηνιακά Φρούρια – πολιορκία Κορώνης (όπου φονεύθηκαν δύο υπό την οδηγία του συγγενείς του : Παναγιώτης [δυσανάγνωστο επώνυμο] και Δημήτριος Καπέρης), Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 5-6-1865).

8)Νικόλαος Δικαιάκος, από Κιππούλα, πολέμησε : Βέρβενα, Βαλτέτσι, Τρίκορφα, Τρίπολη, Άργος, Κορώνη επί Ιβραήμ, Νεόκαστρο πολιορκούμενος εντός του κάστρου, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 15-11-1841).

9)Δημήτριος Καπαράκος, από Κούνο, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης, Νεοκάστρου επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 24-7-1841).

10)Νικήτας Καραμούζης, από Κούνο, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 25-9-1841)

11)Γερακάρης Κατραμπασάς, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 25 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Καρύταινα, Τρίπολη, Άργος, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 7-12-1841).

12)Βρετός Κούκουρας, από Κούνο, έλαβε το 1844 το αργυρό αριστείο του Αγώνος (ονομαστικός κατάλογος Αριστείων από 29-4-1844)

13)Κωνσταντίνος Κουρεβέσης, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 20 έως 30 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 25-10-1841).

14)Ζαχαρίας Κυρίμης, από Παγγιά, πολέμησε επικεφαλής στρατιωτών : Κορώνη, Τρίπολη, Άργος, Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 16-12-1841).

15)Βασίλειος Λυκουσάς, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 30 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιμβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 6-12-1841).

16)Ιωάννης Μαριόλης, από Δρυ, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό 12-12-1841).

17)Βρεττός Μαριόλης, από Δρυ, πολέμησε : Τρίπολη, Άργος, Μεσσηνιακά Φρούρια, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 1-11-1841).

18)Γκίτας Μιχαλόπουλος, από Κιππούλα, πολέμησε : πολιορκία Μεσσηνιακών Φρουρίων, Τρίπολης, Νεόκαστρο επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 31-10-1841).

19)Γρηγόριος Νικολάου Δικαιόπουλος, από Κούνο, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 15-12-1841).

20)Ιωάννης Ξαρχάκος, από Κούνο, πολέμησε ως υπαξιωματικός : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 12-12-1841).

21)Σερεμέτης Πετράκος, από Παγγιά, πολέμησε επικεφαλής της οικογένειας του : Τρίπολη, Μονεμβασία, Άργος, Αλμυρό, Διρό (πιστοποιητικό από 9-12-1841).

22)Ηλίας Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 30 στρατιωτών : Μονεμβασία, Τρίπολη, Άργος, Πολυάραβο, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 10-11-1841).

Επίσης οι :

Πανάγος Δικαιάκος, Ζαχαρίνης Δικαιάκος, Δικαίος Παναγάκος, Γεωργάκης Πετράκος, Παύλος Πετράκος, Πέτρος Δικαιάκος, Δικαίος Γεωργάκος, Σερεμέτης Γεωργάκος, Γιάννης Ψυρογιαννάκος, Νικόλας Ψυρογιαννάκος, Μιχάλης Ψυρογιαννάκος, Θοδωρής Ψυρογιαννάκος, από Παγγιά (δώδεκα αγωνιστές), καθώς και οι :

Λαμπρινός Τζιτζίρης, Δημήτρης Ψυχάκος, Γεωργάκης Ψυχάκος, Νικόλας Ψυχάκος (τέσσερις αγωνιστές), από Αγία Κυριακή, περιλαμβάνονται σε αδημοσίευτο έως σήμερα ονομαστικό κατάλογο στρατιωτών, από τις 20-5-1825, του στρατηγού Νικολάου Βοϊδή – Μαυρομιχάλη, στο στρατόπεδο του Μεσσηνιακού Κόλπου για την αντιμετώπιση του Ιμβραήμ, μαζί με άλλους αναγραφόμενους στρατιώτες, σύνολο 32 στον αριθμό (βλ. ονομαστικό κατάλογο από 20-5-1825).

Ας είναι αιώνια η μνήμη όλων τους και φωτεινό παράδειγμα ενότητας, αγώνα και ομοψυχίας για όλους εμάς και για τις επόμενες γενιές !

Σας ευχαριστώ !!

Επιδρομή των Μανιατών στην Καλαμάτα το 1692

Αφιερωμένο στον αείμνηστο καθηγητή

Σωκράτη Κουγέα

Επιμέλεια κειμένου

Γιάννης Μιχαλακάκος εκπαιδευτικός

Άποψη της Καλαμάτας το 1688 CORONELLI, Vincenzo, πηγή https://el.travelogues.gr/item.php?view=48669

Η γεωγραφική θέση της Καλαμάτας μεταξύ του μεσσηνιακού κάμπου και του βουνού του Ταϋγέτου είναι φυσικό και επόμενο να παίξει καθοριστικό ρόλο μεταξύ της περιοχής αυτής και της γειτονικής χερσονήσου της Μάνης. Ανέκαθεν υπήρχαν σχέσεις μετανάστευσης από την μία περιοχή στην άλλη ενώ ακόμα και τα δύσκολα χρόνια της Οθωμανικής περιόδου υπήρχαν εμπορικές και οικονομικές σχέσεις μεταξύ των δύο περιοχών. Μάλιστα οι Μανιάτες συμμετείχαν ενεργά στην απελευθέρωση της πόλης από τους Οθωμανούς όχι μόνο το 1821 αλλά το 1659 και το 1685 όταν ο Francesco Morosini κατέλαβε την πόλη και έδωσε την έναρξη της β Ενετοκρατίας έως το 1715 στην Πελοπόννησο. Ωστόσο οι σχέσεις των κατοίκων της Καλαμάτας με τους Μανιάτες δεν ήταν πάντα ειρηνικές. Η αύξηση της πειρατείας ως μορφή βιοπορισμού στην Μεσόγειο (Μάνη, Κρήτη, Μάλτα, Μήλο κ.ά.), η αύξηση του πληθυσμού της Μάνης, οι οικογενειακές σχέσεις των Μανιατών, το εθιμικό δίκαιο και υπόβαθρο καθώς η σχετική αυτονομία της περιοχής σε συνδυασμό με την πολεμική αγωγή οδηγούσε επανειλημμένα σε συγκρούσεις και βιαιοπραγίες από πλευράς Μανιατών. Ένα τέτοιο επεισόδιο περιγράφει πολύ δραματικά σε άρθρο του ο καθηγητής Σωκράτης Κουγέας από αναφορά του Αρχείου της Βενετίας. Η συγκεκριμένη αναφορά (report), στέλνεται στον Δόγη της Βενετίας από τον Γενικό Προβλεπτή (γενικό Διοικητή ) του Μοριά Marin Michiel την 14^η ιουλίου 1692.

«Μεταξύ των Μανιατών και των κατοίκων της Καλαμάτας έγινε μια αρκετά σοβαρή ταραχή, επειδή ένας από τα περίχωρα της Ζαρνάτας, που ήταν ενοικιαστής του φόρου των χοιρινών (diago delli animali porcini), ενώ ζητούσε να εισπράξει από τους Καλαματιανούς το δικαίωμα του, ήρθε με αυτούς σε λογομαχία και αφού θεώρησε τον εαυτό του προσβεβλημένο, μετέβη στο χωριό του και αφού συνάθροισε τους συγγενείς του και τους γέροντες του τόπου, παρέστησε πολύ υπερβολικά τα πράγματα ότι δήθεν οι Καλαματιανοί καθύβρισαν και εξευτέλισαν ολόκληρη την ευγενή εθνότητα του (sua nobile natione) και ότι ως εκ τούτου όφειλαν όλοι ενωμένοι να εκδικηθούν την προσβολή. Έτσι αφού συγκεντρώθηκαν περί τους 1700 τέθηκε ο ίδιος επικεφαλής και τους οδήγησε στην Καλαμάτα όπου διέπραξε διάφορες βιαιότητες και μάλιστα συνέλαβε μερικούς από τους προκρίτους της Καλαμάτας. Αλλά αφού κατέφθασε εκεί ο Προβλεπτής της Ζαρνάτας Longo κατόρθωσε με επιδεξιότητα να καθησυχάσει τις ταραχές να ελευθερώσει τους προκρίτους που είχαν συλληφθεί και ύστερα από κάποια καταβολή χρημάτων εκ μέρους των Καλαματιανών να καταφέρει τους Μανιάτες να επιστρέψουν στα χωριά τους.

Προς πρόληψη νέας τυχόν περιπέτειας διορίσθηκε παρά του Εξοχότατου Capitan General ο εκλαμπρότατος Antonio Molino τέως έκτακτος Προβλεπτής στο Βασίλειο, με εντολή να μεταβαίνει επί τόπου και να εξομαλύνει τις διαφορές και με τρόπο μαλακό να καθησυχάσει τα οξυμένα πνεύματα των εξεγερθέντων. Στο μέτρο αυτό προέβη ο Εξοχότατος με παρότρυνση τις έντονες διαμαρτυρίες των κατοίκων της Καλαμάτας, οι οποίοι παρουσιάσθηκαν σε συναγερμό μπροστά του εκλιπαρώντας για την βοήθεια του. Επειδή όμως είχε λήξει η αρχή του Molino πηγαίνει αντ’ αυτού ο εκλαμπρότατος Duodo o οποίος έλαβε εντολή να αποσοβήσει κάθε εξέγερση και να κρατήσει τον λαό εντός των ορίων των υποχρεώσεων του, χωρίς να προβεί εν προκειμένω σε άλλα μέτρα». 

Προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα το παραπάνω κείμενο πρέπει να γίνουν μερικές παρατηρήσεις. Οι Βενετοί αφού κυριάρχησαν στην Πελοπόννησο διόρισαν Προβλεπτές σε κάθε περιοχή που θεωρούσαν υψηλού ενδιαφέροντος (Βακαλόπουλος). Μεταξύ αυτών ήταν και η Ζαρνάτα της έξω Μάνης όπου υπήρχε κάστρο το οποίο μάλιστα είχε ανακαινιστεί από τους Τούρκους το 1670. Γενικός Διοικητής της Πελοποννήσου ήταν ο γενικός Προβλεπτής που λογοδοτούσε απευθείας στον Δόγη της Βενετίας. Η πόλη της Καλαμάτας κάθε άλλο παρά την σημερινή εικόνα είχε. Αποτελούσε μια μικρή και ασήμαντη πόλη που το 1700 είχε περί τους 1362 κατοίκους ενώ ολόκληρο το territorio di Calamata είχε περί τους 4801 κατοίκους. Οι ασθένειες και οι πόλεμοι δεν άφηναν εύκολα την ανάπτυξη του τοπικού πληθυσμού. Μάλιστα πολλοί πρόκριτοι και κάτοικοι της Καλαμάτας ήδη το 1700 δήλωναν καταγωγή από την περιοχή της Μάνης. Αξιοσημείωτο όμως είναι πως την εποχή εκείνη η Καλαμάτα είναι μια από τις ελάχιστε πόλεις με πληθυσμό άνω των 1,000 κατοίκων (Βρεττού). Αντίθετα η γειτονική Ζαρνάτα στην Μάνη όπου ήταν και έδρα του Προβλεπτή είχε αυξητική τάση κατοίκων. Το 1645 καταγράφονται στο εκεί territorio 343 οικογένειες ενώ σε όλο το territorio της Καλαμάτας 354 οικογένειες (Μπαλτά). Το 1700 καταγράφονται 6,632 κάτοικοι να κατοικούν στην περιοχή της Ζαρνάτας που έπιανε από την Βέργα έως το Λεύκτρο (Ντόκος).

Από τα παραπάνω λοιπόν εύκολα λοιπόν κάποιος μπορεί να συμπεράνει τις ανησυχίες των κατοίκων της Καλαμάτας οι οποίοι βρίσκονταν πολύ κοντά σε μια ανυπότακτη και επιθετική περιοχή που πολλές φορές προσέφευγε στην λαφυραγωγία. Η μη καταβολή του φόρου των χοίρων ίσως να ήταν απλά μια αφορμή που στηρίχθηκε νομικά – βάση του εθιμικού δικαίου – στην προσβολή προκειμένου να γίνει επιδομή και λαφυραγωγία στην πόλη. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο πως μετά την αποζημίωση που δόθηκε από τους κατοίκους της Καλαμάτας τα πράγματα διευθετήθηκαν.

Ο «φόρος των χοίρων» ήταν ένας βασικός φόρος από τους πολλούς τους οποίους συνέλλεγε η Βενετική Διοίκηση από τους κατοίκους της Πελοποννήσου. Άλλοι τέτοιοι φόροι αγροτικής κυρίως προέλευσης καθώς το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ασχολείτο με την αγροτική παραγωγή ήταν ο φόρος χορτονομής, ο φόρος κυψελών, φόρος βελανιδιών, λαδιού κ.ά.(Κόμης). Τόσο οι Βενετοί όσο και οι Οθωμανοί στην β΄ Τουρκοκρατία προκειμένου να περισυλλέγουν ευκολότερα τους φόρους το ανέθεταν ως υπηρεσία μισθωτή σε κάποιον ισχυρό προύχοντα της περιοχής ώστε να εξασφαλιστεί και το δόσιμο του ποσού. Στην συγκεκριμένη περίπτωση έχει πολύ ενδιαφέρον το ότι αγνοούμε το όνομα του «καπετάνιου» που θίχτηκε και κατάφερε να μαζέψει 1700 συμπατριώτες του και να εισβάλουν στην Καλαμάτα. Το πιο πιθανό είναι να πρόκειται για κάποιον ισχυρό πρόκριτο της περιοχής της Ζαρνάτας.

Το κάστρο της Ζαρνάτας το 1690, PEETERS, Jacob, πηγή https://el.travelogues.gr/item.php?view=55793

Πηγές

1. Κόμη. Κ. Βενετικά κατάστιχα Μάνης Μπαρδούνιας Ελληνικά γράμματα Αθήνα 1998 σ.16
2. Κουγέα. Σ. Επιδρομή των Μανιατών εις Καλαμάταν, στο Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά, τ. Ε, σ. 9 – 10, Αθήνα 1961
3. Ντόκου. Κ. BREVE DESCRITTIONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο ενετικό έγγραφο της Β’ Ενετοκρατίας στην Πελοπόννησο; Εοα και Εσπερία Αθήνα 1993, σ. 81 – 131
4. Μπαλτά Ευαγγελία. Venetians and Ottomans in Southeast Peloponnese, 15^th – 18^th centuries, https://evangeliabalta.com/old/kitap/20_cha.pdf
5. Βρεττού Ειρήνη Ο θεσμός της οικονομικής και προσωπικής αγγαρείας (angarie  personali e riali) στις κτίσεις των Βενετών στον Ελληνόφωνο χώρο. Η περίπτωση της Πελοποννήσου κατά την Β Βενετοκρατία (1685 – 1715).
6. Βακαλόπουλος, Απόστολος Ε. (1975). «Πελοπόννησος: Η τελευταία περίοδος βενετικής κυριαρχίας (1685–1715)». Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΑ′: Ο ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία, 1669–1821. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. σελίδες 206–209.
7. https://el.travelogues.gr/

Το Κάστρο της Ζαρνάτας σήμερα – έδρα του Προβλεπτή των Βενετών την περίοδο της Βενετοκρατίας

Πειρατεία εις βάρος Μανιατών το 1825

Του Γιάννη Μιχαλακάκου

εκπαιδευτικού

Το Μαραθονήσι, άποψη του χωριού και των ερειπίων του Γυθείου, χαλκογραφία του Δήμου Stephanopoli από το βιβλίο Voyage de Dimo et Nicolo Stephanopoli en Grèce…, Παρίσι 1800

Είναι γενικά γνωστό πως την περίοδο της Τουρκοκρατίας στον ελλαδικό χώρο η δράση των πειρατών μουσουλμάνων και χριστιανών ήταν ανεξέλεγκτη. Για τον λόγο αυτό οι περισσότεροι οικισμοί κατά την διάρκεια της περιόδου αυτής τόσο για να αποφεύγουν τους πειρατές όσο και τους Τούρκους βρίσκονταν σε ορεινά και ημιορεινά μέρη. Παρά ταύτα η ανάγκη για εμπόριο και ευημερία ήταν επιβεβλημένη. Τα χρήματα που δημιουργούνταν από τις εμπορικές συναλλαγές των Ελλήνων με τις χώρες του εξωτερικού οδήγησαν σε ακμή πολλές περιοχές (Ύδρα, Σπέτσες, κ.ά.). Έτσι πολλά λιμάνια παρά την επικίνδυνη θέση τους συνέχισαν να κατοικούνται και να ευημερούν και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Μάλιστα μετά τα Ορλοφικά όπου δόθηκαν και κάποια προνόμια για εμπορικούς σκοπούς, όπως για παράδειγμα τα πλοία να φέρουν μικρό οπλισμό για προστασία, η ανάπτυξη του εμπορίου και της οικονομικής ακμής ήταν εκρηκτική.

Το λιμάνι του Γυθείου (Μαραθονήσι όπως λεγόταν τότε), δεν αποτέλεσε εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα. Παρότι οι Μανιάτες δεν ασχολούνταν ιδιαίτερα με το εμπόριο η οικογένεια Γρηγοράκη με τους επιμέρους κλάδους της εκμεταλλευόμενη το λιμάνι αυτό, το οποίο κατά πολλούς ήταν το σημαντικότερο της Λακωνίας την εποχή εκείνη, πλούτισε και ισχυροποιήθηκε. Ωστόσο δεν πρέπει να συγχέουμε το σημερινό Γύθειο με εκείνο του 1821. Κάθε άλλο παρά τον πλούτο και την αίγλη ενός σύγχρονου λιμανιού είχε. Οι περιγραφές ξένων περιηγητών κατά καιρούς μας δίνουν μια εικόνα ενός μικρού οικισμού (100 σπίτια περίπου), προχειροφτιαγμένου με κύρια απασχόληση την ναυτιλία (εμπόριο, ψάρεμα). Μάλιστα οι περιγραφές είναι άκρως κατατοπιστικές και ως προς τις κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν. Το σύστημα ήταν καθαρά φεουδαρχικό με τον άρχοντα Γρηγοράκη να χτίζει πύργο στην κορυφή του λόφου (1805). Να σημειωθεί βέβαια πως η περιοχή του Γυθείου εντάχθηκε τελευταία στην περιοχή της Μάνης (μετά το 1750) με αποτέλεσμα να υπάρχει γενικότερη αίσθηση ανασφάλειας καθώς οι Τουρκικές επιθέσεις ήταν συχνές.

Μέσα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ακόλουθο περιστατικό. Στις 7 Οκτωβρίου του 1825 στο Βουλευτικό αναγνώστηκε επιστολή του Μιχάλη Λιναρά και του Παπά Φώτη Σακελλαρίου (Λάκωνες αμφότεροι) στην οποία αναφερόταν ότι ο Γεώργιος Λαλεχός προσορμίστηκε στο Μαραθονήσι και άρπαξε τα υπάρχοντα τους. Μάλιστα εσωκλείονται αναλυτικές πληροφορίες για το τι ακριβώς εκλάπη από το μαρτήγο (είδος πλοίου το αποκαλούν και γολετόμπρικο) το οποίο είχαν κατά την διάρκεια της νύκτας στον λιμένα. Το πλοίο του καπετάν Λαλεχού κατευθυνόταν προς ενίσχυση της φρουράς του Μεσολογγίου όταν για άγνωστους λόγους παρέκλινε της πορείας του και προσορμίστηκε στο Γύθειο προχωρώντας σε πειρατεία.

Το παραπάνω περιστατικό είναι πολύ ενδιαφέρον από διάφορες απόψεις. Πρώτα από όλα κατανοούμε πως μπορεί να βρισκόμαστε εν μέσω ενός απελευθερωτικού αγώνα, μπορεί ο Ιμπραήμ να έχει αποβιβαστεί λίγους μήνες στην Πελοπόννησο, ωστόσο κάποιες συνήθειες του παρελθόντος όπως η πειρατεία ήταν βαθιά ριζωμένη στην συνείδηση των ναυτικών της εποχής. Όπως ο αρματολός μπορούσε να περάσει από την νομιμότητα στην παρανομία και να γίνει κλέφτης έτσι και ο έμπορος μπορούσε να περάσει στην πειρατεία. Όπως έλεγε για τους κατοίκους της Αρεόπολης ο Νικήτας Νηφάκης

“….. Στα φανερά πραματευτές και στα κρυφά κουρσάροι ….”

Αξιόλογο επίσης είναι το θράσος – θάρρος που είχε ο καπετάν Λαλεχός γνωρίζοντας ότι πιθανόν να γίνει αντιληπτός και να καταδιωχτεί σε μια περιοχή με μεγάλη πολεμική παράδοση και πειρατική δράση. Να σημειωθεί εδώ πως ο λόγος που είχε προσορμιστεί το μαρτήγο των Λακώνων στο Γύθειο ήταν για λόγους ασφαλείας από τον εχθρό που περιπολούσε στην περιοχή καθώς το λιμάνι ήταν οχυρωμένο. Δεν σκέφτηκαν καν ότι ελληνικό πλοίο θα προέβαινε σε τέτοια ενέργεια. Έτσι οι Μανιάτες από θύτες έπεσαν θύματα της ίδιας τους της συνήθειας.

Υδραίοι ναυτικοί. Λιθογραφία του A. Friedel

Στο σημείο όμως αυτό ενδιαφέρον έχει να δούμε μερικά βιογραφικά στοιχεία για τα εμπλεκόμενα πρόσωπα:

Ο Μιχάλης Λιναράς καταγόταν από το Μαυροβούνι της Μάνης. Ήταν σύμμαχος και ανιψιός της ισχυρής οικογένειας Γρηγοράκη του Γυθείου. Με τον τρόπο αυτό η οικογένεια του αναδείχτηκε από της επιφανείς – προκριτικές οικογένειες της περιοχής. Κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης είχε συμμετάσχει ενεργά από τις αρχές της ενώ πολλά μέλη της οικογένειας του χαρακτηρίστηκαν ως οπλαρχηγοί ενώ ο συγγενής του Νικόλαος Λιναράς ήταν εκπρόσωπος της ανατολικής Μάνης στην Εθνοσυνέλευση το 1831. Αργότερα στην ελεύθερη Ελλάδα τον βρίσκουμε στο χωριό Δρυ.

Ο Παπά Φώτης Σακελλαρίου καταγόταν από την Καλογωνιά της Λακεδαίμονος (εξού και Καλογωνιάτης). Από αρχή του αγώνα της ελευθερίας συμμετείχε ενεργά στην πολιτική αλλά και στρατιωτική οργάνωση του αγώνα. Τον Μάρτιο του 1821 ήταν επικεφαλής των συγχωριανών του και μαζί με τον παπά Καλομοίρη από την Βορδόνια οργάνωσαν την επαναστατική κίνηση της περιοχής. Μάλιστα τον Μάιο του 1821 υπογράφει ως ένας από τους πρώτους οργανωτές της Πελοποννησιακής Γερουσίας στην ουσία του πρώτου πολιτικού οργάνου της επανάστασης. Αναγνωρίστηκε και επίσημα ως οπλαρχηγός Ε Τάξης (Λοχαγός) μετά την επανάσταση για τις υπηρεσίες του.

Ο Γεώργιος Λαλεχός και όχι Νικόλαος όπως πιθανότατα λανθασμένα αναφέρει η πρώτη αναφορά στο Βουλευτικό, καταγόταν από την Ύδρα. Ήταν γόνος ισχυρής ναυτικής οικογένειας με παράδοση στο εμπόριο. Στις 20/4/1795 υπάρχει άφιξη του Γεώργιου Λαλεχού ως καπετάνιου του πλοίου Παναγιά της Ύδρας στο λιμάνι του Λιβόρνο στην Ιταλία. Η οικογένεια Λαλεχού από την αρχή της ελληνικής επανάστασης ήταν στις επάλξεις. Μάλιστα αναφορά του Λάζαρου Λαλεχού, Ανδρέα Βούλγαρη και του Μιαούλη ενημερώνουν τους κατοίκους της Ύδρας στις 30/03/1822 «την χαροποιάν μεγάλην είδησιν», για την καταστροφή της τουρκικής ναυαρχίδας ως αντίποινα για την καταστροφή της Χίου. Ο ίδιος καπετάνιος συγγενής του Γιώργου υπογράφει σε διάφορα έγγραφα της εποχής ως ναύαρχος (επικεφαλής στολίσκου), ενώ συμμετείχε σε δεκάδες ναυτικές επιχειρήσεις σε όλη την διάρκεια του αγώνα. Τον Ιανουάριο του 1826 ο Γιώργος και Ιωάννης Λαλεχός είναι μέρος της Υδραίικης ναυτικής μοίρας στο Μεσολόγγι. Το 1829 από τα αρχεία της ελληνικής παλιγγενεσίας βλέπουμε πως και οι δύο ανήκαν στους σημαντικούς κατοίκους (δημογεροντία) της Ύδρας οι οποίοι ζητούσαν αποζημιώσεις για τις εκδουλεύσεις τους κατά την διάρκεια του αγώνα.  

Γίνεται λοιπόν αντιληπτό πως όλοι οι εμπλεκόμενοι σε αυτό το περιστατικό πειρατείας δεν ήταν τυχαίοι. Όλοι τους ήταν την δεδομένη χρονική περίοδο αναγνωρισμένοι αγωνιστές. Η χρονική επίσης περίοδος είναι πολύ σημαντική καθώς το Μεσολόγγι βρίσκεται υπό στενή πολιορκία. Παρά ταύτα οι ανάγκες για πλουτισμό αλλά και επιβίωση είναι σημαντικές. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως μετά από πέντε χρόνια αγώνα τα χρήματα έχουν τελειώσει και τα πληρώματα των πλοίων αναζητούν τις πληρωμές τους. Η γκρίνια είναι διάχυτη από τις ελλείψεις. Στα ναυτικά ημερολόγια του Σαχτούρη και του Σαχίνη διαβάζουμε πως την επίμαχη περίοδο Ιούλιος – Νοέμβριος του 1825 ο στόλος της Ύδρας και ο καπετάν Λαλεχός βρισκόταν ανοικτά της Μάνης (κάβο Ματαπά). Στο ημερολόγιο αναφέρεται επανειλημμένα «έλλειψης άρτου» από τις 9 Ιουλίου. Μάλιστα ο Λάζαρος Λαλεχός στις 23 Νοεμβρίου ημέρα Δευτέρα δεν άντεξε άλλο την πείνα και σηκώθηκε κι έφυγε για την Ύδρα (ημερολόγιο Σαχίνη). Είναι λοιπόν πολύ πιθανόν αίτιο της πειρατείας να ήταν η αναζήτηση τροφής αλλά και χρημάτων για την ικανοποίηση των πληρωμάτων.

Η αναχώρηση του Λάζαρου Λαλεχού για Ύδρα λόγω πείνας. (Ημερολόγιο Σαχίνη πλοίο Μιλτιάδης).

Έχοντας υπ όψιν τα βιογραφικά των εμπλεκομένων σε αυτή την ιστορία και την κρισιμότητα της ιστορικής περιόδου που διαδραματίζονταν αντιλαμβανόμαστε και την ταχύτητα της απόφασης του Βουλευτικού που αναγνώστηκε την ίδια μέρα 7^η Οκτωβρίου 1825. «…το Βουλευτικόν προβάλλει προς το Σ. Εκτελεστικόν να μεταχειρισθεί όλους τους δυνατούς τρόπους δια να μην διασπαρούν τα αρπαχθέντα πράματα….». Από τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα πως υπήρχε άμεση αντίδραση και διαταγή στην εκτελεστική εξουσία να διορθωθεί η αδικία καθώς οι στιγμές ήταν κρίσιμες αλλά προφανώς και τα άτομα που επλήγησαν σημαντικά.      

Απόφαση του Βουλευτικού στο Αρχείο Παλιγγενεσίας τόμος 8ος σ. 335

  

   Πηγές

1. https://www.antikrizontas-tin-eleftheria.gr/catalog/index.html#p=222
2. http://www.mastrantonis-istiofora.gr/?page_id=94
3.  Δήμου Stephanopoli από το βιβλίο Voyage de Dimo et Nicolo Stephanopoli en Grèce…, Παρίσι 1800
4. William Martin Leake, Travels in Northern Greece, I-IV, Λονδίνο 1835
5. Καπετανάκη Στ. «Αριστεία του 1821 σε Μανιάτες αγωνιστές», εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη, Αρεόπολη 2008
6. Καπετανάκη Στ. «Μανιάτες αγωνιστές του 1821», έκδοση συλλόγου Μανιατών, Καλαμάτα 2005
7. Σούτσου Αλέξανδρου «Η Τουρκομάχος Ελλάς», εκδ. Αγγελόπουλου, Αθήνα 1850
8. Σιγαλός Διονύσης «Η Σπάρτη και η Λακεδαίμων», ιδιωτική έκδοση Αθήνα 1962
9. Αρχεία Παλιγγενεσίας τόμος 1^ος Αθήνα 1857 σ. 412
10. Αρχεία Παλιγγενεσίας τόμος 4^ος σ. 538
11. Αρχεία Παλιγγενεσίας τόμος 7^ος σ. 348
12. Αρχεία Παλιγγενεσίας τόμος 8^ος σ. 335
13. Φραντζή Αμβρόσιου «Επίτομη ιστορία της αναγεννηθείσας Ελλάδος», τόμος 4^ος Αθήνα 1841
14. Σαχτούρη Γεώργιου «Ιστορικά Ημερολόγια του Ναυτικού Αγώνος του 1821», εκδ. Κουσολίνος και Αθανασιάδης, Αθήνα 1890
15. Σαχίνη Γιώργου «Ημερολόγιο των κατά θάλασσα εκστρατειών εκ της νήσου Ύδρας»,  Εβγήκαμεν εις τα πανιά, επιστημονική υπεύθυνη Αμαλία Παπά, ΓΑΚ, Αθήνα 2020
16. Πίτσιος, Κώστας Μ. Λακωνικές Σελίδες. – Αθήνα: Καρυάτιδες, 1971
17. Συλλογικό Έργο, Η Ναυτιλία των Ελλήνων 1700 – 1821, επιμέλεια Τζελίνα Χαρλαύτη, Κατερίνα Παπακωνσταντίνου εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2013

Ο Ιωάννης Καποδίστριας στο Πόρτο Κάγιο της Μάνης

επιμέλεια κειμένου Γιάννης Μιχαλακάκος εκπαιδευτικός

παροχή υλικού Δημήτρης Μαριόλης νομικός – ιστορικός

Πύργος οικογένειας Γρηγορακάκη (https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=grigorakib)

Ο όρμος του Πόρτο Κάγιο αποτελεί σήμερα ένα όμορφο ψαροχώρι της μέσα Μάνης. Ανέκαθεν αποτελούσε πόλο έλξης εξερευνητών, ναυτικών, εμπόρων αλλά και πειρατών. Πρόκειται ίσως για ένα από τα πιο ασφαλή λιμάνια της περιοχής. Ο σημερινός οικισμός κατοικήθηκε σχετικά πρόσφατα (μετά το 1930) ωστόσο γρήγορα έγινε πολύ γνωστός. Πάρα την ανάπτυξή του τα τελευταία χρόνια λίγα είναι γνωστά για την ιστορία του. Κύρια γνώση και παράδοση ακόμα και μεταξύ των παλαιότερων γενιών αποτελεί ότι αποτελούσε λιμάνι από τα οποία εξήγαγαν ορτύκια οι Μανιάτες αλλά και την σχέση του με το γειτονικό κάστρο στο Αχίλλειο.

Πολλοί λίγοι γνωρίζουν την ιστορία της περιοχής και ακόμα πιο λίγοι ερευνούν στα αρχεία για νέα στοιχεία. Για τον έλεγχο του λιμανιού αυτού δόθηκαν ομηρικές μάχες μεταξύ κρατών Βενετών και Τούρκων αλλά και οικογενειών Μιχαλακιάνων και Γρηγορακιάνων ακόμα και την περίοδο που η ελευθερία αχνοφαινόταν (1829). Τελικά η οικογένεια που επικράτησε με την βοήθεια άλλων ντόπιων του Ταινάρου ήταν η οικογένεια Γρηγορακάκη ή Γρηγορακόγγονα όπως λέγεται στην μανιάτικη διάλεκτο.

Ένας από τους πιο επιφανής άνδρες της εποχής ήταν ο Ιωάννης Γρηγορακάκης. Σύμφωνα με τον φάκελο του στα αρχεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης, τα αριστεία αγωνιστών και το φύλλο μητρώο του μαθαίνουμε ότι είχε σημαντική δράση την περίοδο της ελληνικής επανάστασης. Γεννήθηκε γεννήθηκε στην Κοίτα του δήμου Μέσσης και κατοικούσε στο Αχίλλειο (Χάρακες) του δήμου Λαγίας στις 5/1/1800. Επί Καποδίστρια έγινε χιλίαρχος. Αναφέρεται ότι το 1834 έγινε υπολοχαγός, το 1837 λοχαγός και το 1843 μετατέθηκε στη Φάλαγγα. Προικοδοτήθηκε ως ταγματάρχης με γραμμάτιο 10.080 δρχ. Παρουσίασε πιστοποιητικό του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και το 1865 χαρακτηρίστηκε υπολοχαγός (οπλαρχηγός 6ης τάξεως).

Τον άνδρα αυτόν όπως βλέπουμε από τα έγγραφα που έρχονται στο φως της δημοσιότητας επέλεξε ο Ι. Καποδίστριας ως υπεύθυνο του εκεί Λιμένα προκειμένου να κρατήσει τις πολιτικές ισορροπίες στην περιοχή αλλά και να τιμήσει τον αγωνιστή. Το έγγραφο που ακολουθεί περιγράφει τον διορισμό του ως Λιμενάρχη του Πόρτο Κάγιο από τον ίδιο τον Καποδίστρια ενώ τον φιλοξενούσε στον πύργο του στους Χάρακες.

Ιωάννης Καποδίστριας (http://www.europeanstudies.org.gr/images/docs/Kapoprojgr.pdf)

Αρ. 3525

Ελ(ληνική) Πολιτ(εία)

Ο Κυβ(ερνήτης) της Ελ(λάδος)

Προς τον Διοικητήν της Σπάρτης

          Ο κ. Ιω. Γρηγορακόγκονας, ως πρώην υγειονολιμενάρχης του Πορτοκάγιου, Σας φέρει την παρούσαν μας, δι’ ης σας προσκαλούμεν να τον διορίσετε εκ νέου υγειονολιμενάρχην της θέσεως ταύτης, και του Λιμένος, εφοδιάζοντες τον με το ανήκον δίπλωμα και τας αναγκαίας οδηγίας δια την ακριβήν και μετ’ εμπιστοσύνης εκπλήρωσιν των χρεών του.

          Θέλετε δε προσδιορίσει και τον ανάλογον μισθόν του υπουργήματός του κατά την παραδεδεγμένην τάξιν.

Εν Πόρτο Κάγιω την 24 Απριλίου 1831

Ο Κυβ(ερνήτης)

 (τίθεται η υπογραφή του)

Εν απουσία του Γραμματέως της Επικρατείας

Ν.Γ. Παγκαλάκης  

το γνήσιο έγγραφο που πιστοποιεί την παρουσία του Κυβερνήτη στο Πόρτο Κάγιο

Το παραπάνω έγγραφο αποδεικνύει πως ο Κυβερνήτης δεν είχε εχθρική διάθεση εναντίον των Μανιατών αλλά οι προσπάθειες του να δημιουργήσει οργανωμένο κράτος σε σύντομο χρονικό διάστημα έφεραν πολιτικές αναταραχές που τάραξαν την συντηρητική κοινωνία της εποχής και κυρίως την άρχουσα τάξη που είχε μάθει σε διαφορετικού τύπου Διοίκηση. Από την άλλη δείχνει πως μια σημαντική μερίδα Μανιατών στήριζε τον Κυβερνήτη ώστε να μπορεί να διαμένει στους πύργους τους.

Πηγές

1. Παροχή ερευνητικού υλικού Δ. Μαριόλη νομικού – Εθνολόγου ιστορικού
2. Σ. Καπετανάκη «Αριστεία σε Μανιάτες αγωνιστές», Αρεόπολη 2008 εκδ. Αδούλωτη Μάνη
3. http://www.europeanstudies.org.gr/images/docs/Kapoprojgr.pdf
4. https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=grigorakib

Οι γυναίκες στην μάχη του Δυρού μέσα από το σχολικό βιβλίο

Τον Ιούνιο του 1826 ο Ιμπραήμ προσπαθώντας να υποτάξει την Μάνη επέδραμε κατά της Βέργας στον Αλμυρό της δυτικής Μάνης. Παράλληλα για να κάμψει τις αντιδράσεις των Μανιατών επιχείρησε αποβατική ενέργεια στον όρμο του Διρού στην μέσα Μάνη προκειμένου να περικυκλώσει τους επαναστάτες. Σε αντίθεση με άλλα χωριά της Πελοποννήσου όπου οι δυνάμεις διασκορπίζονταν ακόμα και οι γυναίκες συνέδραμαν στην αντιμετώπιση του εχθρού.

παρακάτω ακολουθούν δύο αναφορές καπετάνιων της Μάνης όπου βρίσκονται στο σχολικό βιβλίο της Γ Λυκείου.

Αναφορά 1η

«[…] ο εχθρός αφού έκαμε την απόβασίν του εις Δηρό, αιφνιδίως ηπαρρησιάσθη εις τα πέριξ χωρία […] οι εντόπιοι όντες ανέτοιμοι κατά πρώτον εκυριεύθησαν από πανικόν φόβον, αλλ’ επομένως ενθαρ-ρυνθέντες έτρεξαν γέροντες,
νέοι και γυναίκες, έως 700 τον αριθμόν (διότι οι πλείστοι αυτών ήσαν εις την θέσιν του Αλμυρού) και, αφού τους επολέμησαν έως δύο ώρας, τους έβαλαν εις αταξίαν και τους έφεραν κυνηγώντας έως το παραθαλάσσιον»

Αναφορά 2η

«[…] ο μεν (επεχείρει) κολυμβών διά να διασωθή, ο δε διά να εμβαρκαρισθή εις τα λαντζόνια, αλλ’ οι Σπαρτιάται, φοβούμενοι μήπως φύγη από τας χείρας των μία τοιαύτη
λεία, ώρμησαν εκ τρίτου αποφασιστικώς, άλλους δε έπιασαν ζωντανούς και άλλους εσκότωσαν με τα ντουφέκια των, πλέοντες διά να σωθούν. Το δε παραδοξότερον είναι όπου μία ηρώισσα γυναίκα
Σπαρτιάτισσα, πηδήσασα εις την θάλασσαν, άρπαξεν έναν Αλβανόν κολυμβώντα διά να διασωθή, από τον οποίον εζητούσεν ικανοποίηση διά τους καρπούς της τους οποίους της έκαυσαν […]»

ο όρμος του Διρού όπου εξελίχθηκε η τελική φάση της μάχης όταν οι Μανιάτισσες κυνηγήσανε μέχρι την θάλασσα τους Αιγύπτιους (πηγή in.gr).

Πηγή

Ιωάννης Κολιόπουλος, Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Θεόδωρος Νημάς, Χάρις Σχολινάκη-Χελιώτη «Ιστορία του νεότερου και του σύγχρονου κόσμου από το 1815 έως σήμερα», Γ΄ Τάξη Γενικού Λυκείου και Δ΄ Τάξη Εσπερινού Λυκείου ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ», 2020

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΛΕΑΣ – ΤΡΟΥΠΑΚΗΣ

Ένας Αντιστράτηγος του 1821 από την Καρδαμύλη

Του Δημήτρη Π. Μαριόλη

Νομικού – Ιστορικού

Μανιάτης Καπετάνιος Otto Magnus von Stackelberg 1834 «Habitants du Magne (Morée)»

          Ένας από τους κλάδους της μεγάλης πατριάς των Τρουπάκηδων – Παλαιολόγων της Καρδαμύλης (έδρας σήμερα του Δήμου Δυτικής Μάνης), είναι και αυτός του Μπουκουβαλέα. Η προσωνυμία “Μπουκουβάλας”, όπως ξέρουμε από την ιστορία της οικογένειας, είχε δοθεί αρχικά στον Θεόδωρο Παν. Τρουπάκη (εγγονό του γενάρχη Μιχαήλ Παλαιολόγου), επειδή είχε βαπτιστεί από αρματωλούς των Αγράφων. Από τότε οι απόγονοι του Θεόδωρου, εκτός του “Τρουπάκης”, έφεραν και το επώνυμο “Μπουκουβαλέας”. Ένας από τους εγγονούς του τελευταίου, ήταν και ο Παναγιώτης (γεν. το έτος 1783),  πρόσωπο με πολύ σημαντική στρατιωτική δράση κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821.

          Για την οικογενειακή κατάσταση του Παναγιώτη Μπουκουβαλέα Τρουπάκη γνωρίζουμε (από τα διαθέσιμα στοιχεία των στρατιωτικών καταλόγων της Φάλαγγας, όπου κατατάχθηκε επί Όθωνα) ότι στα 1803 είχε παντρευτεί την Αντωνία (Ντονίνα), κόρη του πρώην μπέη της Μάνης Τζανέτμπεη Κουτούφαρη (ή Κουτήφαρη) (1777 – 1779) και ότι μαζί της είχε αποκτήσει αρκετά παιδιά. Υπάρχει μάλιστα και το προικοσύμφωνο για το γάμο τους που χρονολογείται από το 1801. Ο πατέρας του ονομαζόταν Γεώργιος και είχε αδελφό με το όνομα Χριστόδουλος. Είχε κοντινή συγγένεια (ανηψιός) με τον καπετάνιο της Ανδρούβιστας Παναγιώτη Τρουπάκη – Μούρτζινο και με τον γιο του τελευταίου, τον στρατηγό και Υπουργό Διονύσιο Μούρτζινο, με τον οποίο καθ’ όλη την επανάσταση είχε στενότατη συνεργασία και ήταν ο πρωτοκαπετάνιος του. Η συνεργασία τους αυτή αποτυπώνεται καθαρά στις βεβαιώσεις δράσης του αγωνιστή, που  αντλήσαμε από τα αρχεία του Υπουργείου Πολέμου (ΓΑΚ) και παρακάτω δημοσιεύουμε.

          Μυημένος ο αγωνιστής από τον Απρίλιο του 1819 στη Φιλική Εταιρεία από το θείο του Παναγιώτη Μούρτζινο, δεν έλειψε και αυτός από το πατριωτικό προσκλητήριο για την απελευθέρωση της Πατρίδας από τους Τούρκους.

          Κύριοι σταθμοί της δράσης του, εκτός φυσικά της κατάληψης της Καλαμάτας (23 Μαρτίου 1821) όπου παραβρέθηκε και εκείνος ως οπλαρχηγός μαζί με άλλους πολλούς Μανιάτες, υπήρξαν :

-Η μάχη κατά των 1.700 Τούρκων του Φαναρίου (επαρχίας Ολυμπίας),  κοντά στην Καρύταινα, ως επικεφαλής 280 Μανιατών υπό τις οδηγίες του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη (τέλη Μαρτίου 1821).

-Η συμμετοχή του στην εκστρατεία στα Δερβενοχώρια και στη Βοιωτία (Ιούνιος – Ιούλιος 1821), υπό τους Οδυσσέα Ανδρούτσο, Κυριακούλη και Ηλία Μαυρομιχάλη.

-Η συμμετοχή του στην πολιορκία της Τριπολιτσάς μέχρι την άλωση της (Σεπτέμβριος 1821), όπου για δύο μήνες διορίστηκε από όλους τους οπλαρχηγούς της πολιορκίας ως επικεφαλής του κανονιοστασίου.

-Η αποστολή του στην πολιορκία της Πάτρας και (Ιούλιος του 1822) στην εκστρατεία στην Ήπειρο προς βοήθεια των Σουλιωτών (Μούρτο, Φανάρι, Σπλάντζα), όπου συμμετείχαν και άλλοι σημαντικοί Μανιάτες αγωνιστές υπό τον  Κυριακούλη Μαυρομιχάλη.

-Η συμμετοχή του (Αύγουστος 1824), με το βαθμό πλέον του αντιστρατήγου, στην εκστρατεία του στρατοπέδου στο Μεσσηνιακό κόλπο υπό τον στρατηγό Διονύσιο Μούρτζινο, όπως επίσης και αργότερα (Ιούνιος 1826) στη λαμπρή νίκη κατά του Ιμβραήμ πασά στη Βέργα του Αλμυρού.

Η παλιά Καρδαμύλη σε γκραβούρα του 19ου αιώνα στο βάθος οι πύργοι των Τρουπάκηδων

          Η συμβολή του στην Ιερή Επανάσταση, όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά την περιγράφει, επιβεβαιώνεται από την παρακάτω αναφορά που ο ίδιος κατέθεσε αρχές Μαρτίου του 1826 προς τη Διοίκηση της Επαναστατημένης Ελλάδας, επισυνάπτοντας μάλιστα και τρεις βεβαιώσεις (αποδεικτικά), των Διονυσίου Μούρτζινου, Κωνσταντίνου Μαυρομιχάλη και Δημητρίου Υψηλάντη : 

          “Προς το Σεβαστόν Εκτελεστικόν Σώμα

          Είναι γνωστόν προς όλους τους σημαντικούς οπλαρχηγούς της Πελοποννήσου, και αυτής της Ανατολικοδυτικής Ελλάδος, ωσαύτως και προς πολλούς πολιτικούς εντός και εκτός της Σ. Διοικήσεως, ότι απ’ αρχής της Ιεράς ημών επαναστάσεως δεν έλλειψα και εγώ ο υποσημειούμενος του να προσφέρω θύμα της πατρίδος τον εαυτό μου και όσους ηδυνάμην στρατιώτας εις διαφόρους ανάγκας της Γλυκυτάτης ημών Πατρίδος. Ου μόνον κατά την Πελοπόννησον, όπου ο Ιερός ούτος αγών ήτον πλησίον της Πατρίδος μου, αλλά και κατ’ αυτήν την Ανατολικήν Ελλάδα και Δυτικήν, ως εκ των εσωκλείστων αποδεικτικών πληροφορείται τούτο.

          Τας αυτάς δουλεύσεις μου, δύναται το Σεβ. τούτο Σώμα να τας ακούσει και ζώση τη φωνή, παρά μεν των Πελοποννησίων, από τους εκλαμ. Π. Μαυρομιχάλην, Θ. Κολοκοτρώνην, Κανέλλον Δεληγιάννην, αυτόπτων όντων και από πολλούς ωσαύτως οπλαρχηγούς Πελοποννήσιους συναγωνισθέντας μετ’ εμού, παρά δε των ανατολικοδυτικών, από τον Οδυσσέα, από τον Καπετάν Γεώργη αδελφόν της Βασιλικής, Καπετάν Βασίλη Σουλιώτην και άλλους πολλούς (τους οποίους αποσιωπώ), συναγωνισθέντες εις Μούρτο και Φαναράκια, ένθα εσυστήθη τότε το Ελληνικόν στατόπεδον, Αρχηγός του οποίου ήτον ο αείμνηστος Κυριακούλης.

          Όθεν παρακαλείται το Σ. τούτο σώμα δια να διατάξει όπου ανήκει να θεωρηθεί ούτος ο λογαριασμός μου δια να αποζημιωθώ και εγώ. Ο τοσαύτως παθών δια την ελευθερίαν της πατρίδος και δια να προθυμοποιηθώ και του λοιπού να εξακολουθώ τα προς την πατρίδα μας Ιερά χρέη με περισσότερον ζήλον και προθυμίαν. Και μένω με σέβας βαθύτατον.

                                                                Ο ταπεινός πατριώτης

                                                           Παναγιώτης Μπουκουβαλέας”     

          Ακολουθούν τα αποδεικτικά του :

          1)“Ο καπετάν Παναγιώτης Μπουκουβαλέας απ’ αρχής της Ιεράς ημών επαναστάσεως δεν έλλειψε κατά διαταγήν μου του να τρέχη εδώ και εκεί, όπου η ανάγκη της Πατρίδος, οίον κατά πρώτον εις Καρύταινα μετά του Κ. Θεοδώρου Κολοκτρώνη με διακόσιους ογδοήκοντα στρατιώτας ένθα εδούλευσεν ημέρας είκοσι πέντε, δεύτερον δε έτρεξεν πάλιν κατά διαταγήν μου εις την πολιορκίαν Τριπολιτζάς με ογδοήκοντα στρατιώτας, και χρείας τυχούσης, διετάχθη και εστάλη εις Δερβενοχώρια μέχρι Βοιωτίας όπου διέτριψεν μήνας δύο. Επομένως δε επιστρέψας με τους αυτούς στρατιώτας κατά πρόσκλησίν μου εις Τριπολιτσάν εδιωρίσθη παρ’όλων των εκεί οπλαρχηγών φυλακή του εκεί ελληνικού κανονιοστασίου, ένθα εδούλευσεν μήνας δύο μέχρι της πτώσεως της Τριπολιτζάς. Τρίτον εξεστράτευσε κατά της Παλ. Πάτρας με εκατόν είκοσι στρατιώτας, όπου εδούλευσεν έναν μήνα. Ακολούθως δε διαταχθείς παρ’ εμού απέρασεν εις την Δυτικήν Ελλάδα μετά των λοιπών οπλαρχηγών με στρατιώτας τριάκοντα πέντε όπου εδούλευσε ένα μήνα, εις Μούρτο και Φαναράκια ένθα εσυστήθη Ελληνικόν στρατόπεδον. Τέταρτον εξεστράτευσε με εξήκοντα στρατιώτας και κατά του Δράμαλη, όπου ασθενήσας καθ’ οδόν, τους έστειλεν υπό την οδηγίαν του ανηψιού του Καπετάν Δημητράκη Ζερβέα, εδούλευσαν δε ημέρας τριάκοντα πέντε. Διο του δίδεται το παρόν αποδεικτικόν.

Τη α Φεβρουαρίου 1826                                     Ο πατριώτης

Εν Άργει                                                         Διονύσιος Μούρτζινος”   

2)“Δηλοποιώ ότι ο αντιστράτηγος καπετάν Παναγιώτης Μπουκουβαλέας επ’ αρχής του Ιερού Αγώνος, δεν έλειψε δια να ακολουθήσει, όπου η ανάγκη της πατρίδος, προθύμως και πατριωτικώς, πρώτον κατά της Τριπολιτσάς, Ανατολική Ελλάδα, εις το μέρος της Πάτρας, και εις την Δυτική Ελλάδα με τον αδελφόν μου καπετάν Κυριακούλη, και κατά του Δράμαλη, με αρκετούς στρατιώτες μαντινιάροντάς τους εξ ιδίων του και εις ένδειξιν δίδω το παρόν μου δια να του χρησιμεύσει όθεν ανήκει.

Τη 15 Φεβρουαρίου 1826                              Ο πατριώτης

Εν Ναυπλίω                                        Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης”

3)“Ο καπετάν Παναγιώτης Μπουκουβαλέας απ’ αρχής του Ιερού μας Αγώνος εδούλευσε την πατρίδα με ζήλον πάντοτε και πατριωτισμόν όπου και εάν εδιωρίσθη να παρευρεθή. Εδιωρίσθη δε προς τοις άλλοις επί του πρώτου χρόνου της επαναστάσεως επί της πολιορκίας της Τριπολιτσάς φυλακή του Ελληνικού κανονιοστασίου, όπου εστάθη δύο μήνας έως της πτώσεως ταύτης. Και ευρέθη εις διαφόρους άλλας εκστρατείας με ικανούς υπαλλήλους του αγωνιζόμενος φιλοτίμως πάντοτε και γενναίως κατά τα οποία έλαβεν αποδεικτικά παρά των ανωτέρων του. Όθεν του δίδεται και παρ’ εμού το παρόν αποδεικτικόν των καλών και πατριωτικών εκδουλεύσεών του.

Τη 16 Φεβρουαρίου 1826

Εν Ναυπλίω                                                      Δημήτριος Υψηλάντης”    

          Στα επόμενα χρόνια, την περίοδο διακυβέρνησης του Ιωάννη Καποδίστρια  (1828 – 1831), ήταν πιστός υποστηρικτής του τελευταίου, όπως επίσης και οι περισσότερες ισχυρές οικογένειες της Έξω Μάνης. Παράλληλα συνέχισε τη στρατιωτική του σταδιοδρομία στο συσταθέν, από τον Κυβερνήτη, Ταξιαρχικό σώμα, με βαθμό πεντακοσιάρχου (ταγματάρχη). Ανέπτυξε επίσης και πολιτική δράση, όντας πληρεξούσιος της επαρχίας Ανδρούβιστας στην Εθνοσυνέλευση Άργους – Ναυπλίου (1831 – 1832).   

          Επί βασιλείας Όθωνα, αρχικά (1836) τον κατέταξαν στην 11η τετραρχία  της Φάλαγγας με βαθμό δεκανέα (ισόβαθμο υπολοχαγού του τακτικού στρατού), ενώ αργότερα (1839) στην 4η τετραρχία της Μάνης, με βαθμό ταγματάρχη. Στην ενεργό υπηρεσία διατηρήθηκε έως το 1843, οπότε και μετατέθηκε στην τάξη των προικοδοτημένων αξιωματικών, λαμβάνοντας πιστωτικό γραμμάτιο αξίας 8.400 δρχ., που θα χρησίμευε για την αγορά εθνικών γαιών. Τιμήθηκε επίσης με το αργυρό αριστείο του Αγώνα, ενώ ήταν και μέλος της εξεταστικής επιτροπής Σπάρτης (1836) που κατέταξε σε στρατιωτικούς βαθμούς τους Μανιάτες, ανάλογα με τη δράση του καθενός στην επανάσταση.  

            Μετά το θάνατο του Διονυσίου Μούρτζινου (1830), ο Παναγιώτης Μπουκουβαλέας ως συγγενής του, μαζί με τους Π. Σωτηρέα και Π. Ντουράκη, ανέλαβε την κηδεμονία του ανήλικου παιδιού του, Γεωργίου Μούρτζινου. Αργότεραμία από τις κόρες του Μπουκουβαλέα (είχε και ένα γιο με το όνομα Ραφαήλ), η Ελένη, παντρεύτηκε τον Γεώργιο, με τον οποίο απέκτησαν μία κόρη, την Αικατερίνη (Κατερινιώ).    

            Στα 1865, όταν πλέον και ο ίδιος ο αγωνιστής είχε πεθάνει (ως χρόνος θανάτου του, αναφέρεται το 1849), οι  απόγονοι του μέσω του γιου του Ραφαήλ υπέβαλαν αίτηση προς την  τότε συσταθείσα επιτροπή, για την αναγνώριση των δικαιωμάτων του ως αγωνιστή του ΄21. Χαρακτηρίστηκε οπλαρχηγός 4ης τάξεως, δηλαδή ταγματάρχης με αριθμό μητρώου 00280.

          Στο φάκελο της αίτησης αυτής υπάρχει και ένα πιστοποιητικό (από το 1836) για τον ίδιο, από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Εκεί ο Γέρος του Μοριά έγραψε μεταξύ άλλων για τον Παναγιώτη Μπουκουβαλέα – Τρουπάκη : “..έδειξε πάντοτε προθυμίαν, γενναιότητα και αμισθεί .. Είναι ο πρώτος οπού εκινείτο με ενθουσιασμόν υπέρ της Πατρίδος..”.        Και ως τέτοιον, όπως και πολλούς άλλους αγωνιστές, οφείλουμε να θυμόμαστε και να τιμούμε, διακόσια χρόνια μετά.

η ιδιόχειρη υπογραφή του Παναγιώτη Μπουκουβαλέα Τρουπάκη

ΠΗΓΕΣ

-Γ.Α.Κ. (Αρχεία : Υπ. Πολέμου Περιόδου Αγώνος, φακ. 180 και Γραμματείας Στρατιωτικών Περιόδου Όθωνος, Οργανισμός Φάλαγγος, φακ. 560).

-Σταύρου Καπετανάκη, “Βιογραφικό Λεξικό Μανιατών”, σελ. 1078 – 1080,  ιστοσελίδα (www.etlasp.gr) της Εταιρείας Λακωνικών Σπουδών.

-Σταύρου Καπετανάκη, “Αριστεία του 1821 σε Μανιάτες Αγωνιστές”, εκδ. Αδούλωτη Μάνη (2008).

-Δικαίου Βαγιακάκου, “Η Αρδούβιστα – Ανδρούβιστα – Μεγάλη Χώρα της Έξω Μάνης”, Λακωνικαί Σπουδαί, τομ. ΙΓ΄, Αθήνα (1996).

-Σταύρου Καπετανάκη, “Οι Μανιάτες στην Επανάσταση του 1821”, Αθήνα (2015) και “Μανιάτες Αγωνιστές του 1821”, εκδ. Συλλόγου Μανιατών Καλαμάτας (2005).

6 ΙΟΥΛΙΟΥ 1850 ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

άρθρο του Δρ. Κωνσταντίνου Μέντη

Ελαφόνησος παραλία Σίμος φωτό : Κατερίνας Ελεωνόρας Ρασσιά…

ΤΑ ΧΙΛΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΞΕΝΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ

Η Ελαφόνησος, μετά την καταστροφή της από τους Σαρακηνούς στα μέσα του 9^ου αι. περιήλθε το 1207

στην κατοχή του Μ. Βενιέρη, το 1316 στο Λέοντα Κασιμάτη, το 1364 στους Ενετούς, το 1385 στον οίκο Βενιέρη, το 16^ο αι. στους Ενετούς, το 1715 στους Τούρκους και το 1797 στους Γάλλους με την συνθήκη του Καμποφόρμιο.

Το 1800 με τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολεως αναγνωριζόταν η Επτάνησος Πολιτεία, που συμπεριλάμβανε και την Ελαφόνησο στα Επτάνησα, όπως ρητά ανέφερε και το ψήφισμα της νομοθετικής Συνέλευσης, στις 22 Ιανουαρίου του1804.

Το 1807 η Ελαφόνησος περιήλθε πάλι στην κατοχή των Γάλλων και το 1809 στην κατοχή των Άγγλων.

Χάρτης του αγκυροβολίου κοντά στην Ελαφόνησο. Χρονολογία έκδοσης 1771

Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΚΑΤΟΙΚΗΜΕΝΟΥ ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΟΥ ΝΗΣΙΟΥ –

ΤΗΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ – ΣΤΙΣ 6 ΙΟΥΛΙΟΥ ΤΟΥ 1850

Το 1828 ο Καποδίστριας προέβη στην de facto προσάρτηση της Ελαφονήσου στην Ελλάδα.

Ακολούθησε Αγγλοελληνική διένεξη που κορυφώθηκε (μαζί και με μία σειρά άλλων γεγονότων) το 1849- 1850.

Οι Άγγλοι απέκλεισαν Ελληνικά λιμάνια (γεγονότα γνωστά ως Παρκερικά) και το θέμα απασχόλησε τη Γαλλική Εθνοσυνέλευση και τη Ρωσία που μέσω του Περσιάνι διαμήνυσε ότι προστατεύει (μαζί με τη Γαλλία) τας νήσους Ελαφόνησον και Σαπιέντζα.

Τέλος στις 6 Ιουλίου του 1850, ο υπουργός των εξωτερικών Ανδρέας Λόντος, υπέγραψε σύμβαση με την Αγγλία με την οποίαν η Ελαφόνησος και η Σαπιέντζα ενώνοντο οριστικά με την Ελλάδα.

Ήταν μάλιστα το πρώτο κατοικημένο νησί των Επτανήσων που απελευθερωνόταν από τους Άγγλους.. αλλά και το πρώτο Κυθηραικό νησί που αποκτούσε της ανεξαρτησία του.

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ

Σημαντική ήταν και η συμβολή της Μάνης στην απελευθέρωση της Ελαφονήσου, διότι ο Τζανετάκης (από τη ξακουστή οικογένεια των Γρηγοράκηδων) ίδρυσε το 1837 το συνοικισμό της Ελαφονήσου – παρότι το νησί ανήκε στους Άγγλους- και αυτό τον ισχυρισμό προέβαλαν κυρίως οι Ελληνικές κυβερνήσεις για να διεκδικήσουν το Λαφονήσι.

Την Ιστορική αυτή επέτειο της ένωσης της Ελαφονήσου με την Ελλάδα γιόρτασε για πρώτη φορά η Ελαφόνησος και ο Σμιγοπέλαγος Πολιτισμός της περιοχής στις 6 Ιουλίου του 2003.

 

 

Πηγές

1. Άρθρο του Κωνσταντίνου Μέντη
2. https://www.mixanitouxronou.gr/to-mikro-piratiko-nisi-me-tin-exotikes-paralies-ke-tin-archeoteri-vithismeni-poli-4-metra-kato-apo-tin-epifania-tis-thalassas/
3. http://el.travelogues.gr/item.php?view=52736

 

Η μάχη της Βέργας μέσα από τα μάτια ενός λόγιου της εποχής (1880)

φανταστική απεικόνιση της Μάχης της Βέργας 

Τον Ιούνιο του 1826 ο Ιμπραήμ κατανοώντας την σημαντική θέση της Μάνης αλλά και τον αποφασιστικό της ρόλο στην επανάσταση προσπάθησε να την υποτάξει εισβάλλοντας από την Καλαμάτα. Στην θέση Βέργα στα δυτικά σύνορα της Μάνης μεταξύ 22 με 25 Ιουνίου δόθηκε αποφασιστική μάχη μεταξύ Μανιατών και Αιγυπτίων του Ιμπραήμ. Οι αντίπαλες δυνάμεις ανέρχονταν από την πλευρά των Ελλήνων σε 5.000 άνδρες ενώ από την πλευρά των Αιγυπτίων άνω των 8.000. Επικεφαλής των ελληνικών δυνάμεων τέθηκε ο Γιωργάκης Μαυρομιχάλης γιος του Πετρόμπεη. Η νίκη έστεψε νικηφόρα τα ελληνικά όπλα αποτρέποντας τα σχέδια του Ιμπραήμ για καθυπόταξη της Μάνης αλλά κυρίως την διατήρηση του Ελληνικού ζητήματος.

ο Γιώργος Μαυρομιχάλης επικεφαλής των ελληνικών δυνάμεων στην μάχη της Βέργας

 

Παρακάτω έχουμε περιγραφή των γεγονότων από έναν Μανιάτη λόγιο της εποχής που την περίοδο εκείνη ήταν παιδί και κατέγραφε τις αναμνήσεις του.

 

Ιστόρηση Πέτρου Κουτήφαρη έτους 1880
«…αποφασίσαντες τους μεν γέροντας μετά των γυναικών και παιδίων απέστειλαν εις τας υπωρείας του γηραιού Ταϋγέτου… οι δε δυνάμενοι φέρειν όπλα συνηθροίσθησαν άπαντες εις Αλμυρόν, ίνα παρασκευάσωσι τα της αμύνης. Ενταύθα παρά το Αλμυρόν υπήρχε τείχος εξ αργών λίθων ωκοδομημένον. Το τείχος τούτο από της θαλάσσης αρχόμενον κατατείνει παρακολουθούν την δεξιάν όχθην μικρού χειμάρρου μέχρι της κορυφής πετρώδους τινός υψώματος, όπερ καλείται Καστράκη, και το οποίον υπέρκειται της προς χωρίον Σελίτζης αγούσης οδού. Εις το τείχος τούτο, όπερ νυν είναι γνωστόν υπό το όνομα Βέργα του Αλμυρού, οχυρωθέντες οι Μανιάται ανέμενον θαρραλέοι τον εχθρόν. Μετ’ ολίγας ημέρας ο Ιμβραήμης πανστρατιά εκ των Μεσσηνιακών φρουρίων εξορμήσας προήλασε μέχρι Καλαμών, ένθα και εστρατοπέδευσεν…. και τη 1 Ιουνίου …ο εχθρικός στρατός εκ Καλαμών εκκινήσας προυχώρησεν υπό τους ήχους των τυμπάνων κατά του Αλμυρού και έστι εις απόστασιν ενός περίπου χιλιομέτρου από του τείχους. Εκεί οι ιππείς, ους ατιλίδες εκάλουν οι τότε, και οι τακτικοί πεζοί ανέκοψαν, της ανωμαλίας του εδάφους επιπροσθούσης και διακωλυούσης τους στρατιωτικούς αυτών ελιγμούς, οι δε άτακτοι Αλβανοί και Κρήτες ωσεί πεντακισχίλιοι τον αριθμόν όρμησαν επί το τείχος τροχάδην και αλαλάζοντες. Οι Μανιάται περί τους χιλίους και πεντακοσίους αριθμούμενοι, όπισθεν του τείχους ταχθέντες, περιέμενον… όταν δε οι εχθροί έφθασαν εις απόστασιν βολής τουφεκίου εις εν σημείον των αρχηγών πυκνός και επιτυχής πυροβολισμός ανεχαίτησε την ορμήν των πολλούς εξ αυτών εις τα ζοφερά του Πλούτωνος βασίλεια αποστείλας. Τότε το πυρ εξερράγη καθ’ όλην την έκτασιν του τείχους και η μάχη κατέστη γενική, πεισματωδώς εκατέρωθεν διεξαγομένη. Οι Τούρκοι όπισθεν των δένδρων και των βράχων προφυλασσόμενοι προσήγγιζον βαθμηδόν και κατ’ ολίγον εις το τείχος… εννεάκις οι πολέμιοι επειράθησαν να διασπάσωσι την γραμμήν των Μανιατών και υπερβάλωσι το τείχος και εννεάκις απεκρούσθησαν πολλάς υποστάντες ζημίας και προς τας προτέρας αυτών θέσεις απωθούμενοι, διότι οι ζωηρότεροι των Μανιατών οσάκις έβλεπον αυτούς υποχωρούντας εξεπήδων του τείχους και τους κατεδίωκον πυροβολούντες κατ’ αυτών… αλλά καθ’ όσον η ημέρα προυχώρει η θέσις των αμυνομένων καθίστατο από στιγμής εις στιγμήν δυσχερεστέρα, διότι επόνει αυτούς η έλλειψις πολεμοφοδίων και προ παντός η του ύδατος, του μέρους εντελώς ανύδρου όντος. Τότε ανδρείος τις και εμπειροπόλεμος ανήρ από το χωρίον Σκιφιάνικα συνέλαβεν ηρωικήν απόφασιν να δώση αυτός πέρας εις την μάχην. Ατυχώς δεν δύναμαι να γνωρίσω υμίν το όνομά του, διότι ούτε η ιστορία ούτε η παράδοσις διέσωσαν αυτό. Οπόσοι άραγε άλλοι εφάμιλλοι ή και υπέρτεροι τούτου ήρωες της μεγάλης του γένους ημών επαναστάσεως δεν εκρίθησαν άξιοι ουδ’ απλής μνείας από τους τα κατ’ αυτήν ιστορήσαντας;… Ο Σκιφιανίτης λοιπόν ούτος μετά είκοσι συντρόφων του κατέλειπε το τείχος εκ της προς ανατολάς άκρας αυτού και αδιόρατος όπισθεν των βράχων έρπων κατόρθωσε να υπερφαλαγγίση τους εχθρούς και να καταλάβη τα νώτα των. Εκείθεν ήρξατο πυκνού και ευστόχου πυρός κατά των εχθρών, οίτινες μεγάλως εκ της αδοκήτου ταύτης προσβολής ταραχθέντες και φόβω συσχεθέντες ετράπησαν εις φυγήν. Τούτο ήρκεσε να ενσπείρη τον θόρυβον και την ταραχήν καθ’ απάσαν την γραμμήν των Αιγυπτίων, οι δε αμυνόμενοι συνορώντες αυτούς εν αταξία, κλονουμένους και οπισθοχωρούντας εξεπήδησαν άπαντες ως εκ συνθήματος έξωθεν του τείχους και ορμητικοί και ακάθεκτοι επέδραμον κατά των πολεμίων. Τότε η εν αταξία και αποσυνθέσει των τάξεων τροπή του εχθρού κατέστη πλήρης και γενική. Ιππείς, τακτικοί και άτακτοι στρατιώται, ουδεμίαν δίδοντες προσοχήν εις τας παρακελεύσεις των αξιωματικών, οίτινες ξιφήρεις και απειλητικοί κατεγίνοντο να σταματήσωσι την άτακτον φυγήν των στρατιωτών, έφυγαν προτροπάδην. Οι Μανιάτες κατεδίωξαν αυτούς, ούτω φεύγοντας, μέχρι αποστάσεως ημισείας ώρας, επανήλθον εις τα ίδια υπό των αρχηγών ανακληθέντες. Ο δε Ιμβραήμης, επειδή ο ήλιος έκλινε προς την δύσιν του, κατηυλίσθη παρά την θέσιν “Αγία Σιών ” μεταξύ Καλαμών και Αλμυρού κειμένην ένθα διανυκτέρευσεν. Εις την μάχην ταύτην αρχηγοί ήσαν ο Αναστάσιος Μαυρομιχάλης και ο εξάδελφος αυτού Ηλίας Κατσάκος, οι Καπετανάκαι, ο Γαλάνης Κουμουνδουράκης, πατήρ του νυν των κοινών προκαθημένου Αλεξάνδρου Κουμουνδούρου, οι Χρησταίοι, ο Κυβέλος και αι Δοράκαι.
Έπεσαν δε κατά τον αγώνα εκ μεν των Τούρκων εκατόν ογδοήκοντα περίπου, εκ δε των ημετέρων τέσσαρες. Την επαύριον λίαν πρωί οι πολέμιοι ταχθέντες εν γραμμή ως εις μάχην εχώρουν αύθις επί το τείχος νέαν απειλούντες κατ’ αυτού επίθεσιν. Δεν είχον όμως φθάσει εις απόστασιν βολής πυροβόλου ότε πυκνός και παρατεταμένος ηκούσθη πυροβολισμός ημίσειαν περίπου ώραν εκείθεν του τείχους προς την Μάνην, ούτος προήρχετο εκ Μανιατών εξακοσίων περίπου, οίτινες, προς βοήθειαν των εν Αλμυρώ αγωνιζομένων αδελφών των κατεσπευσμένως ερχόμενοι ανήγγειλον κατ’ έθος την προσέγγισιν αυτών δια γενικού πυροβολισμού. Ο εχθρός άμα ιδών την επικουρίαν ταύτην φόβω και αθυμία συσχεθείς έκρινε καλόν να υποχωρήση και επανακάμψη εις το εαυτού στρατόπεδον. Οι Μανιάται όμως …αφήκαν το τείχος και εγγύς τω των Αιγυπτίων στρατοπέδω παραγενόμενοι προσεκάλουν αυτούς εις μάχην, ούτοι όμως ήσυχοι δι’ όλης της νυκτός έμειναν. Περί δυσμάς Ηλίου οι Μανιάται επανήλθον εις τα ίδια και εκεί συσκεφθέντες απεφάσισαν ίνα την ερχομένην νύκτα επιπέσωσιν αίφνης και εκ διαφόρων μερών εις το εχθρικόν στρατόπεδον και καταστρέψωσι… αλλ’ ο εχθρός είτε πληροφορηθείς είτε υποπτευθείς τούτο μετέστησε την εσπέραν της αυτής ημέρας το στρατόπεδόν του εις Καλάμας και συνεπώς το σχέδιον των Μανιατών εματαιώθη…».

χάρτης του 1835 όπου απεικονίζεται το λιμάνι του Αλμυρού και το τείχος της Βέργας

Πηγές

1. http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=19795
2. https://www.tharrosnews.gr/2015/06/%CE%B7-%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%B1-%CE%BC%CE%AC%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%B1-%CF%84%E2%80%99-%CE%B1%CE%BB%CE%BC%CF%85%CF%81%CE%BF%CF%8D/
3. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%9C%CE%B1%CF%85%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CF%87%CE%AC%CE%BB%CE%B7%CF%82
4. https://www.timesnews.gr/i-machi-toy-diroy/
5. Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία (Α – Γ). Αθήναι: Έκδοσις Μεγάλης Στρατιωτικής και Ναυτικής Εγκυκλοπαιδείας. 1929. σελίδες 344. Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2009.
6. https://www.iamgreece.org/gallery/regions-of-greece/peloponnese/verga-kalamata-gr/

Ο αγωνιστής του 1821 Ιωάννης Γεωργόπουλος

 

χαρακτηριστική φορεσιά αξιωματικού της Φάλαγγας

Ο αγώνας της Ελληνικής επανάστασης του 1821 που οδήγησε στην εθνική ανεξαρτησία δεν οφείλεται μόνο στην συμβολή των μεγάλων πολιτικών και στρατιωτικών προσωπικοτήτων. Ούτε μόνο στην συμβολή των ξένων μεγάλων πολιτικών δυνάμεων της διεθνούς σκηνής εκείνης της εποχής. Η επιτυχία του όλου εγχειρήματος στηρίχτηκε κυρίως στους μικρότερου βεληνεκούς αγωνιστές, που με την μαχητικότητα και αποφασιστικότητα τους συνέβαλαν τα μέγιστα στην εθνική ανεξαρτησία. Ένας από αυτούς τους αγωνιστές είναι και ο Ιωάννης Γεωργόπουλος.

Γεννήθηκε στα 1801 στο χωριό Σκυφιάνικα της ορεινής περιοχής του Μαλευρίου, όπως αναφέρει ο ίδιος σε αίτηση του προς το ελληνικό κράτος στα 1840. Ήταν γιος του Δημάκη Γεωργόπουλου. Η οικογένεια του ανήκε στην ομώνυμη πατριά των Γεωργοπουλιάνων του Μαλευρίου και λογιζόταν σύμφωνα με την προφορική παράδοση στις ισχυρές οικογένειες του τόπου.

Το 1821 συμμετείχε όπως και οι περισσότεροι Μανιάτες αγωνιστές από την αρχή δυναμικά στον αγώνα για την εθνική απελευθέρωση. Σύμφωνα με πιστοποιητικό του 1841 που υπογράφουν οι μάχιμοι οπλαρχηγοί – Ταγματάρχες Πουλικάκος και Πετροπουλάκης η πορεία του αγωνιστή είναι εντυπωσιακή. Το 1821 εκστράτευσε ως επικεφαλής μικρού σώματος στρατιωτών στην ευρύτερη περιοχή της Τρίπολης με σκοπό τότε τον εγκλεισμό των Τούρκων στα κάστρα. Ακολούθως εκστράτευσε στην Ρούμελη και συγκεκριμένα στην περιοχή της Λειβαδιάς. Τούτο ήταν ιδιαίτερα σημαντικό καθώς οι πρώτοι μήνες του αγώνα ήταν καθοριστικοί για την επικράτηση της επανάστασης αλλά και την κινητοποίηση των εκεί πληθυσμών. Έπειτα επέστρεψε στην πολιορκία της Τρίπολης εν αναμονή της άλωσης της.

Το 1823 εκστράτευσε ξανά στην δυτική Ρούμελη. Στόχος της αποστολής αυτής ήταν η αναχαίτιση των Τουρκικών δυνάμεων της περιοχής και η ανακούφιση των πολιορκημένων του Μεσολογγίου κατά την Α πολιορκία καθώς η πόλη αποτελούσε κόμβο στρατηγικής σημασίας. Συμμετείχε μαζί με άλλους Μανιάτες στις μάχες στο Φανάρι της Σπλάντζας και στην Άρτα. Σύμφωνα με προφορική παράδοση της οικογένειας την περίοδο εκείνη τέθηκε υπό τις διαταγές του Καραϊσκάκη. Η συμμετοχή του στις εκεί μάχες είναι σημαντική καθώς υπηρέτησε εκτός Πελοποννήσου.

Γεωργοπουλιάνικα πυργόσπιτα (αδερφομέρια) στα Σκυφιάνικα (φωτό Χ. Γεωργόπουλος)

Μετά την επιτυχή πορεία του εκστρατευτικού σώματος στην Δυτική Ελλάδα και την διάσωση του Μεσολογγίου, το 1824 αναγνωρίζοντας την προφορά του τον προήγαγαν σε εκατόνταρχο. Το πιστοποιητικό της προαγωγής του διασώζεται ως σήμερα.

Το 1825 μετά την αποβίβαση των δυνάμεων του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο συμμετείχε ενεργά στην αντιμετώπισή του. Το έτος αυτό συμμετείχε στις πολιορκίες φρουρίων που διατηρούσαν οι Τούρκοι στην Μεσσηνία. Το 1826 συμμετείχε ενεργά στην προάσπιση της Μάνης από τις δυνάμεις του Ιμπραήμ στον Αλμυρό και τον Πολυάραβο. Στην μάχη του Πολυαράβου μάλιστα μιας και κινδύνευε το χωριό του καθώς βρίσκεται ιδιαίτερα κοντά, σύμφωνα με προφορική παράδοση συμμετείχαν μαζικά όλοι οι χωριανοί ενώ η πατριά του είχαν επικεφαλή τον Βασίλη Λαδονικόλα.

Το 1825 παντρεύτηκε την Μαρία Νικολάου Δαμιανού με την οποία απέκτησε πέντε παιδιά. Τρία αγόρια και δύο κορίτσια. Το 1839 σύμφωνα με το ΦΕΚ του ίδιου έτους διορίζεται αναγνωρίζοντας το ελληνικό κράτος τις υπηρεσίες του στον εθνικό αγώνα ανθυπολοχαγός της 4^ης τετραρχίας της φάλαγγας. Την εποχή εκείνη πρέπει να σημειωθεί ότι το αξίωμα αυτό ήταν ιδιαίτερα σημαντικό όχι μόνο ηθικά αλλά και οικονομικά καθώς οι μισθωτοί ήταν ελάχιστοι. Το 1842 διαμαρτύρεται με αίτηση του στην Διοίκηση της τετραρχίας του ότι αδίκως στερείται το αριστείο του αξιωματικού που σαφώς δικαιούταν. Αυτό ήταν σύνηθες λόγω πολιτικών επιλογών. Αργότερα το θέμα διευθετήθηκε αποδίδοντας του το Αργυρό αριστείο αγώνος.

Στους εκλογικούς καταλόγους του 1847 παίρνει μέρος στην εκλογική διαδικασία δηλώνοντας ως επάγγελμα στρατιωτικός στα Σκυφιάνικα. Αξίζει να σημειωθεί πως σύμφωνα με προσωπική του αίτηση πριν την συνταξιοδότηση του από την βασιλική Φάλαγγα ζήτησε να μην αποστρατευτεί και μην συνταξιοδοτηθεί αλλά να συνεχίσει να υπηρετεί ενεργά τον ελληνικό στρατό ως μάχιμος. Χαρακτηριστικά αναφέρει

«προτιμώ την υπηρεσίαν της φάλαγγος εκ της προικοδοτήσεως αυτής»

 Στους εκλογικούς καταλόγους του 1871 τον ξανασυναντάμε σε ηλικία 70 ετών να ψηφίζει ως γεωργός καθώς έχει συνταξιοδοτηθεί. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ο αγωνιστής αυτός όχι μόνο είδε την πατρίδα ελεύθερη αλλά είχε την τύχη να πεθάνει σε μεγάλη για την εποχή ηλικία.

 

Γιάννης Μιχαλακάκος

εκπαιδευτικός

πιστοποιητικό του Ιωάννη Γεωργόπουλου για τις σημαντική προσφορά του στον αγώνα του 1821

ΠΗΓΕΣ

1. Στ. Καπετανάκη «Αριστεία του 1821 σε Μανιάτες αγωνιστές», εκδόσεις αδούλωτη Μάνη, 2008
2. Στ. Καπετανάκη «Μανιάτες αγωνιστές του 1821» έκδοση συλλόγου Μανιατών Καλαμάτας, Καλαμάτα 2005
3. Αρχείο Ελληνικής Παλιγγενεσίας
4. ΦΕΚ 1839 /αριθμ. 19 του 1859
5. Αρχείο Εταιρείας Λακωνικών Σπουδών
6. Προσωπικό αρχείο νομικού – εθνολόγου Δημήτρη Μαριόλη
7. Εφημερίδα «Καπετάν Ζαχαριάς» φύλλο 15 Ιανουάριος – Φεβρουάριος 1998.
8. Αρχείο Νίκου Γεωργόπουλου
9. Αρχείο Χρήστου Γεωργόπουλου
10. http://taygetos-zeritis.blogspot.com/2012/12/blog-post_9.html

Ιατρικά Στατιστικά δεδομένα του 19ου αιώνα

 

Ο 18^ος και ο 19^ος αιώνας αποτελούν αιώνες μεγάλων επαναστάσεων και πολιτικών αλλαγών σε όλο τον κόσμο. Παράλληλα όμως αποτελούν και περίοδοι εκδήλωσης πληθυσμιακών μεταβολών και σοβαρών επιδημιών. Στο παρόν άρθρο θα δούμε κάποια περιστατικά ασθενειών που ταλαιπώρησαν την χώρα μας την περίοδο εκείνη καθώς και κάποια στατιστικά στοιχεία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους για την υγειονομική κατάσταση των κατοίκων της Λακωνίας.

Οι σοβαρές επιδημίες μάλιστα οδήγησαν σε περιοριστικά μέτρα ανάλογα με σημερινά. Η έννοια της καραντίνας μάλιστα δεν είναι σύγχρονη αλλά προέρχεται από τα χρόνια του Μεσαίωνα (14^ος αιών.) όταν η πανώλη ή ο λεγόμενος «μαύρος θάνατος» εξολόθρευσε το 1/3 του πληθυσμού της Ευρώπης. Συμβόλιζε τις 40 ημέρες απομόνωσης που έπρεπε κάποιος να υποστεί προκειμένου να είναι ασφαλής.

Το 1717 εκδηλώνεται στην Καλαμάτα σοβαρή επιδημία πανώλης που αποδεκάτιζε τον πληθυσμό. Τα μέτρα που έπαιρνε τότε ο πληθυσμός είχαν να κάνουν κυρίως με τον περιορισμό των ανθρώπων που είχαν εκδηλώσει την ασθένεια και όχι τον περιορισμό της διασποράς της. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το μορφωτικό επίπεδο ήταν περιορισμένο και οι ιατρικές γνώσεις ελάχιστες. Το 1820 πάντως η πόλη βρίσκεται σε εξέλιξη του εμπορίου της και με πληθυσμό 2500 κατοίκων.

Κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης του 1821 μεγάλο μέρος των επαναστατών νόσησε και τελικώς πέθανε από τις άθλιες συνθήκες του αγώνα. Τα άταφα πτώματα, η έλλειψη τρεχούμενου νερού, η έλλειψη υγειονομικού υλικού, η κακή διατροφή, η έλλειψη υγειονομικής περίθαλψης στα τραύματα οδήγησε μεγάλο μέρος των αγωνιστών τελικά να πεθάνει. Η πρώτη μάλιστα επιδημία τύφου εκδηλώθηκε στην Τρίπολη λίγο μετά την έναρξη της επανάστασης καθώς εκεί συσσωρεύτηκε πλήθος κόσμου προκειμένου να γλιτώσει από το μένος των επαναστατημένων Ελλήνων. Ο υπερπληθυσμός στην πόλη οδήγησε σε συνωστισμό των κατοίκων και τελικά σε 3,000 νεκρούς από τύφο. Ανάλογη κατάσταση εκδηλώθηκε και στην πολιορκία του Ναυπλίου.

Η ελληνική επανάσταση δεν είχε ακόμα τελειώσει κι όμως το νεοσύστατο ελληνικό κράτος αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις σε υγειονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Τον Απρίλιο του 1828 εκδηλώνεται επιδημία τύφου στην Ύδρα. Το νησί αυτό αποτελούσε την περίοδο αυτή καθώς και σε όλη την Τουρκοκρατία εμπορικό κέντρο στην μεσόγειο με ναυτική επικοινωνία με Ευρώπη, Ασία και Αφρική. Είναι λοιπόν ευνόητος ο λόγος εκδήλωσης σε αυτόν τον τόπο. Ο κυβερνήτης Καποδίστριας έχοντας σπουδάσει ιατρική και παρά το ότι το κράτος δεν ήταν επαρκώς οργανωμένο, δεν υποτίμησε τον κίνδυνο και προσπάθησε με περιορισμούς να οργανώσει την υγειονομική άμυνα της χώρας. Μεταξύ των περιοριστικών μέτρων ήταν ο αυστηρός έλεγχος των νοσούντων, ο αποκλεισμός των λιμένων, η καύση των ρούχων, 50 ημέρες καραντίνα, απαγόρευση συναθροίσεων κ.ά. Τελικώς με την βοήθεια του Ελβετού γιατρού  Andre – Louis Gosse η επιδημία περιορίστηκε. Ωστόσο ο πολιτικός αντίκτυπος από τα οικονομικά μέτρα ήταν μεγάλος καθώς οι περιορισμοί είχαν σοβαρές οικονομικές απώλειες για το εφοπλιστικό κεφάλαιο της εποχής.

η άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο 

Μετά τον θάνατο του κυβερνήτη Καποδίστρια την διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε η αντιβασιλεία του Βαυαρού βασιλιά Όθωνα η οποία προσπάθησε σε όλους τους τομείς του δημόσιου βίου να ακολουθήσει τους ρυθμούς και τους τυπικούς κανονισμούς των κρατών της τότε δυτικής Ευρώπης. Ακολούθως το ίδιο έπραξε και ο ίδιος ο Όθωνας μετά την ενθρόνιση του. Σε αυτήν την κυβερνητική πολιτική εντάσσεται και η οργάνωση του κράτους σε διοικητικό και υγειονομικό έλεγχο. Ανατίθεται σε επιστημονικό προσωπικό της εποχής η σύνταξη εκθέσεων με στατιστικά μεγέθη που αφορούν την υγεία, την διατροφή, τα οικονομικά ακόμα και την ένδυση του πληθυσμού της εποχής ανά δήμο προκειμένου να έχουν μια αναλυτική εικόνα της ποιότητας ζωής των υπηκόων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Τα στατιστικά αυτά μεγέθη, που περισσότερο μοιάζουν με ανάλυση των συνθηκών της καθημερινότητας και της οικιακής τους οικονομίας, είχαν ως στόχο να προλάβουν εκδηλώσεις σοβαρών ασθενειών που μάστιζαν την ύπαιθρο αλλά και τα αστικά κέντρα της εποχής. Παρακάτω ακολουθούν τμήματα αυτών των εκθέσεων που συνετάχθησαν την πενταετία (1838 – 1842) από την Διοίκηση Λακωνικής  στην οποία υπαγόταν τότε η Μάνη. Στο βιβλίο της Δήμητρας Σταθοπούλου – Καπετανάκη παρουσιάζονται αναλυτικά οι εκθέσεις αυτές.

Διοίκηση Λακωνικής – Δήμος Ιππολών

«έχει έκταση τριών περίπου μυριομέτρων περιφέρειαν και σύνορα προς βοράν την μονήν των Ταξιαρχών προς δυσμάς τον Μεσσηνιακόν κόλπον προς ανατολάς την άλυσον του Ταυγέτου προς μεσημβρίαν την /Κίτταν. Ο δήμος όλος είναι εις υψηλήν γην και τινά χωρία εις τας υπωρείας του Ταυγέτου, είναι όλος δευτερόγονος υγιής και ηδύνατο να καλλιεργηθή πολύ περισσότερο αφ όσον είναι. Τα κυριότερα προϊόντα είναι δημητριακοί καρποί, έλαιον, μετάξη, πρινοκόκκι και βαμβάκι.

Οι 1577 κάτοικοι δυνατοί, εύρωστοι και αιματηράς ως επί το πολύ έξεως είναι κτηματίαι, οι δε γυναίκαι γεωργοί. Τα νοσήματα είναι τόσα λίγα ώστε δεν είναι καν άξια μνείας. Οι κάτοικοι αντιδρούν στους εμβολιασμούς και μολονότι ο Ηλίας Αραπάκος και δια τον δήμον τούτον δημοτικός εμβολιαστής, ο εμβολιασμός δεν ενεργήθι εισέτι. Νεκροταφείο δεν υπάρχει και οι άνθρωποι θάπτονται εντός των χωρίων ή τουλάχιστον πολύ πλησίον των χωρίων εις παρεκκλήσιον. Υπάρχει μία μονή η της Πεντάδας καλούμενη με τρεις μοναχούς.

Δρυάλος: έδρα του Δήμου κείται εις τας κλιτύας του Ταϋγέτου, έχον δε ελεύθερον αέρα από όλα τα μέρη εκτός από ανατολάς χαίρει υγείαν. Τα πόσιμα ύδατα είναι δεξαμένια οποίαν δια την κακήν κατασκευήν και χειροτέρους υδραγωγούς είναι κακά και επιβλαβή. Οι άνεμοι είναι βορειοδυτικοί. Τα κυριότερα προϊόντα δημητριακοί καρποί, έλαιον, έλαιον, πρινοκόκκι και μέλι.

Τσόπακας, Παληόχωρα, Βάμβακα, Βρίκι, Καφιώνα, Καλούμι, Έρημος, Λάκκος, Άγιος Γεώργιος, Κότσιφας, Μίνα και Καρύνια: εις υψηλήν γην ως άνω. Προϊόντα ως άνω.

Κουτρέλα:ως άνω χωρίς μετάξη».

Σχόλια

Στο παραπάνω κείμενο που συντάχθηκε από τον γιατρό Σταμάτη Γαλάτη γίνεται μια προσπάθεια αναλυτικής καταγραφής των ασχολιών των κατοίκων με γνώμονα την υγειονομική τους κατάσταση. Παράλληλα καταγράφεται η παράγωγη των τοπικών προϊόντων καθώς η διατροφή θεωρείται βασικός παράγοντας για την καλή υγεία.

Στον συγκεκριμένο Δήμο της μέσα Μάνης κρίνοντας από τα στατιστικά δεδομένα που εκτέθηκαν βλέπουμε ότι οι κάτοικοι έχαιραν καλής υγείας παρόλο που ζούσαν σε συνθήκες φτώχειας αλλά και κακουχίας. Παράλληλα βλέπουμε το παλαιό έθιμο των Μανιατών της απαξίας εργασίας στα χωράφια (ως υποτιμητικό), της χρήσης γυναικών ως εργάτριες και γενικότερα τον πολεμικό χαρακτήρα των κατοίκων.

Περιγράφονται οι στέρνες ως συλλέκτες για πόσιμο νερό μη ιδανικές. Περιγράφεται το οικογενειακό νεκροταφείο πλησίον του χωριού μη ιδανικό ως προς τους κανόνες υγείας. Επίσης βλέπουμε την αναφορά σε εμβόλια που έπρεπε να γίνουν ωστόσο ο πληθυσμός από άγνοια και καχυποψία αρνιόταν.

Ο δημοτικός εμβολιαστής Ηλίας Αραπάκης δεν είναι τυχαίο πρόσωπο. Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους εμπειρικούς γιατρούς της εποχής από την Χαριά του Οιτύλου με μεγάλη προσφορά στην επανάσταση του 1821.

η μονή της Φανερομένης στην οποία αναφέρεται η έκθεση

συγγραφή – επιμέλεια

Γιάννης Μιχαλακάκος

εκπαιδευτικός

Πηγές

1. https://www.greekencyclopedia.com/arapakis-ilias-p14036.html
2. https://www.lifo.gr/articles/archaeology_articles/275171/apo-tin-epidimia-panolis-epi-kapodistria-to-1828-ston-koronoio-toy-2020
3. https://www.ethnos.gr/istoria/96132_epanastasi-1821-oi-astheneies-kai-oi-molynseis-skotosan-perissoteroys-ellines-apo-oti
4. https://www.protothema.gr/stories/article/984543/oi-epidimies-stin-ellada-tou-19ou-aiona-poia-metra-eihan-lifthei-tote/
5. http://www.religiousgreece.gr/peloponnese/-/asset_publisher/J4zsS00HlAz5/content/mone-phaneromenes-dryalos
6. https://argolikivivliothiki.gr
7. Ronald Eccles, επιμ. (2009). Common cold (Online-Ausg. έκδοση). Basel: Birkhäuser.σελ. 210. ISBN 978-3-7643-9894-1.
8. Δήμητρα Σταθοπούλου – Καπετανάκη (2008) Ιατροστατιστικά στοιχεία των διοικήσεων Λακωνίας και Λακεδαίμονος 1838 – 1842, εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη, Αρεόπολη.
9. Ε. Τσιλιπήρα και Ε. Τσίμπρου (2009). Οι επιδημίες στην Ελλάδα τον 19^ο αιώνα και τρόποι αντιμετώπισης τους, Αλεξάνδρειο ΤΕΙ, Θεσσαλονίκη.