Ο Ιωάννης Καποδίστριας στο Πόρτο Κάγιο της Μάνης

επιμέλεια κειμένου Γιάννης Μιχαλακάκος εκπαιδευτικός

παροχή υλικού Δημήτρης Μαριόλης νομικός – ιστορικός

Πύργος οικογένειας Γρηγορακάκη (https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=grigorakib)

Ο όρμος του Πόρτο Κάγιο αποτελεί σήμερα ένα όμορφο ψαροχώρι της μέσα Μάνης. Ανέκαθεν αποτελούσε πόλο έλξης εξερευνητών, ναυτικών, εμπόρων αλλά και πειρατών. Πρόκειται ίσως για ένα από τα πιο ασφαλή λιμάνια της περιοχής. Ο σημερινός οικισμός κατοικήθηκε σχετικά πρόσφατα (μετά το 1930) ωστόσο γρήγορα έγινε πολύ γνωστός. Πάρα την ανάπτυξή του τα τελευταία χρόνια λίγα είναι γνωστά για την ιστορία του. Κύρια γνώση και παράδοση ακόμα και μεταξύ των παλαιότερων γενιών αποτελεί ότι αποτελούσε λιμάνι από τα οποία εξήγαγαν ορτύκια οι Μανιάτες αλλά και την σχέση του με το γειτονικό κάστρο στο Αχίλλειο.

Πολλοί λίγοι γνωρίζουν την ιστορία της περιοχής και ακόμα πιο λίγοι ερευνούν στα αρχεία για νέα στοιχεία. Για τον έλεγχο του λιμανιού αυτού δόθηκαν ομηρικές μάχες μεταξύ κρατών Βενετών και Τούρκων αλλά και οικογενειών Μιχαλακιάνων και Γρηγορακιάνων ακόμα και την περίοδο που η ελευθερία αχνοφαινόταν (1829). Τελικά η οικογένεια που επικράτησε με την βοήθεια άλλων ντόπιων του Ταινάρου ήταν η οικογένεια Γρηγορακάκη ή Γρηγορακόγγονα όπως λέγεται στην μανιάτικη διάλεκτο.

Ένας από τους πιο επιφανής άνδρες της εποχής ήταν ο Ιωάννης Γρηγορακάκης. Σύμφωνα με τον φάκελο του στα αρχεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης, τα αριστεία αγωνιστών και το φύλλο μητρώο του μαθαίνουμε ότι είχε σημαντική δράση την περίοδο της ελληνικής επανάστασης. Γεννήθηκε γεννήθηκε στην Κοίτα του δήμου Μέσσης και κατοικούσε στο Αχίλλειο (Χάρακες) του δήμου Λαγίας στις 5/1/1800. Επί Καποδίστρια έγινε χιλίαρχος. Αναφέρεται ότι το 1834 έγινε υπολοχαγός, το 1837 λοχαγός και το 1843 μετατέθηκε στη Φάλαγγα. Προικοδοτήθηκε ως ταγματάρχης με γραμμάτιο 10.080 δρχ. Παρουσίασε πιστοποιητικό του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και το 1865 χαρακτηρίστηκε υπολοχαγός (οπλαρχηγός 6ης τάξεως).

Τον άνδρα αυτόν όπως βλέπουμε από τα έγγραφα που έρχονται στο φως της δημοσιότητας επέλεξε ο Ι. Καποδίστριας ως υπεύθυνο του εκεί Λιμένα προκειμένου να κρατήσει τις πολιτικές ισορροπίες στην περιοχή αλλά και να τιμήσει τον αγωνιστή. Το έγγραφο που ακολουθεί περιγράφει τον διορισμό του ως Λιμενάρχη του Πόρτο Κάγιο από τον ίδιο τον Καποδίστρια ενώ τον φιλοξενούσε στον πύργο του στους Χάρακες.

Ιωάννης Καποδίστριας (http://www.europeanstudies.org.gr/images/docs/Kapoprojgr.pdf)

Αρ. 3525

Ελ(ληνική) Πολιτ(εία)

Ο Κυβ(ερνήτης) της Ελ(λάδος)

Προς τον Διοικητήν της Σπάρτης

          Ο κ. Ιω. Γρηγορακόγκονας, ως πρώην υγειονολιμενάρχης του Πορτοκάγιου, Σας φέρει την παρούσαν μας, δι’ ης σας προσκαλούμεν να τον διορίσετε εκ νέου υγειονολιμενάρχην της θέσεως ταύτης, και του Λιμένος, εφοδιάζοντες τον με το ανήκον δίπλωμα και τας αναγκαίας οδηγίας δια την ακριβήν και μετ’ εμπιστοσύνης εκπλήρωσιν των χρεών του.

          Θέλετε δε προσδιορίσει και τον ανάλογον μισθόν του υπουργήματός του κατά την παραδεδεγμένην τάξιν.

Εν Πόρτο Κάγιω την 24 Απριλίου 1831

Ο Κυβ(ερνήτης)

 (τίθεται η υπογραφή του)

Εν απουσία του Γραμματέως της Επικρατείας

Ν.Γ. Παγκαλάκης  

το γνήσιο έγγραφο που πιστοποιεί την παρουσία του Κυβερνήτη στο Πόρτο Κάγιο

Το παραπάνω έγγραφο αποδεικνύει πως ο Κυβερνήτης δεν είχε εχθρική διάθεση εναντίον των Μανιατών αλλά οι προσπάθειες του να δημιουργήσει οργανωμένο κράτος σε σύντομο χρονικό διάστημα έφεραν πολιτικές αναταραχές που τάραξαν την συντηρητική κοινωνία της εποχής και κυρίως την άρχουσα τάξη που είχε μάθει σε διαφορετικού τύπου Διοίκηση. Από την άλλη δείχνει πως μια σημαντική μερίδα Μανιατών στήριζε τον Κυβερνήτη ώστε να μπορεί να διαμένει στους πύργους τους.

Πηγές

1. Παροχή ερευνητικού υλικού Δ. Μαριόλη νομικού – Εθνολόγου ιστορικού
2. Σ. Καπετανάκη «Αριστεία σε Μανιάτες αγωνιστές», Αρεόπολη 2008 εκδ. Αδούλωτη Μάνη
3. http://www.europeanstudies.org.gr/images/docs/Kapoprojgr.pdf
4. https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=grigorakib

Οι γυναίκες στην μάχη του Δυρού μέσα από το σχολικό βιβλίο

Τον Ιούνιο του 1826 ο Ιμπραήμ προσπαθώντας να υποτάξει την Μάνη επέδραμε κατά της Βέργας στον Αλμυρό της δυτικής Μάνης. Παράλληλα για να κάμψει τις αντιδράσεις των Μανιατών επιχείρησε αποβατική ενέργεια στον όρμο του Διρού στην μέσα Μάνη προκειμένου να περικυκλώσει τους επαναστάτες. Σε αντίθεση με άλλα χωριά της Πελοποννήσου όπου οι δυνάμεις διασκορπίζονταν ακόμα και οι γυναίκες συνέδραμαν στην αντιμετώπιση του εχθρού.

παρακάτω ακολουθούν δύο αναφορές καπετάνιων της Μάνης όπου βρίσκονται στο σχολικό βιβλίο της Γ Λυκείου.

Αναφορά 1η

«[…] ο εχθρός αφού έκαμε την απόβασίν του εις Δηρό, αιφνιδίως ηπαρρησιάσθη εις τα πέριξ χωρία […] οι εντόπιοι όντες ανέτοιμοι κατά πρώτον εκυριεύθησαν από πανικόν φόβον, αλλ’ επομένως ενθαρ-ρυνθέντες έτρεξαν γέροντες,
νέοι και γυναίκες, έως 700 τον αριθμόν (διότι οι πλείστοι αυτών ήσαν εις την θέσιν του Αλμυρού) και, αφού τους επολέμησαν έως δύο ώρας, τους έβαλαν εις αταξίαν και τους έφεραν κυνηγώντας έως το παραθαλάσσιον»

Αναφορά 2η

«[…] ο μεν (επεχείρει) κολυμβών διά να διασωθή, ο δε διά να εμβαρκαρισθή εις τα λαντζόνια, αλλ’ οι Σπαρτιάται, φοβούμενοι μήπως φύγη από τας χείρας των μία τοιαύτη
λεία, ώρμησαν εκ τρίτου αποφασιστικώς, άλλους δε έπιασαν ζωντανούς και άλλους εσκότωσαν με τα ντουφέκια των, πλέοντες διά να σωθούν. Το δε παραδοξότερον είναι όπου μία ηρώισσα γυναίκα
Σπαρτιάτισσα, πηδήσασα εις την θάλασσαν, άρπαξεν έναν Αλβανόν κολυμβώντα διά να διασωθή, από τον οποίον εζητούσεν ικανοποίηση διά τους καρπούς της τους οποίους της έκαυσαν […]»

ο όρμος του Διρού όπου εξελίχθηκε η τελική φάση της μάχης όταν οι Μανιάτισσες κυνηγήσανε μέχρι την θάλασσα τους Αιγύπτιους (πηγή in.gr).

Πηγή

Ιωάννης Κολιόπουλος, Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Θεόδωρος Νημάς, Χάρις Σχολινάκη-Χελιώτη «Ιστορία του νεότερου και του σύγχρονου κόσμου από το 1815 έως σήμερα», Γ΄ Τάξη Γενικού Λυκείου και Δ΄ Τάξη Εσπερινού Λυκείου ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ», 2020

Ιατρικά Στατιστικά δεδομένα του 19ου αιώνα

 

Ο 18^ος και ο 19^ος αιώνας αποτελούν αιώνες μεγάλων επαναστάσεων και πολιτικών αλλαγών σε όλο τον κόσμο. Παράλληλα όμως αποτελούν και περίοδοι εκδήλωσης πληθυσμιακών μεταβολών και σοβαρών επιδημιών. Στο παρόν άρθρο θα δούμε κάποια περιστατικά ασθενειών που ταλαιπώρησαν την χώρα μας την περίοδο εκείνη καθώς και κάποια στατιστικά στοιχεία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους για την υγειονομική κατάσταση των κατοίκων της Λακωνίας.

Οι σοβαρές επιδημίες μάλιστα οδήγησαν σε περιοριστικά μέτρα ανάλογα με σημερινά. Η έννοια της καραντίνας μάλιστα δεν είναι σύγχρονη αλλά προέρχεται από τα χρόνια του Μεσαίωνα (14^ος αιών.) όταν η πανώλη ή ο λεγόμενος «μαύρος θάνατος» εξολόθρευσε το 1/3 του πληθυσμού της Ευρώπης. Συμβόλιζε τις 40 ημέρες απομόνωσης που έπρεπε κάποιος να υποστεί προκειμένου να είναι ασφαλής.

Το 1717 εκδηλώνεται στην Καλαμάτα σοβαρή επιδημία πανώλης που αποδεκάτιζε τον πληθυσμό. Τα μέτρα που έπαιρνε τότε ο πληθυσμός είχαν να κάνουν κυρίως με τον περιορισμό των ανθρώπων που είχαν εκδηλώσει την ασθένεια και όχι τον περιορισμό της διασποράς της. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το μορφωτικό επίπεδο ήταν περιορισμένο και οι ιατρικές γνώσεις ελάχιστες. Το 1820 πάντως η πόλη βρίσκεται σε εξέλιξη του εμπορίου της και με πληθυσμό 2500 κατοίκων.

Κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης του 1821 μεγάλο μέρος των επαναστατών νόσησε και τελικώς πέθανε από τις άθλιες συνθήκες του αγώνα. Τα άταφα πτώματα, η έλλειψη τρεχούμενου νερού, η έλλειψη υγειονομικού υλικού, η κακή διατροφή, η έλλειψη υγειονομικής περίθαλψης στα τραύματα οδήγησε μεγάλο μέρος των αγωνιστών τελικά να πεθάνει. Η πρώτη μάλιστα επιδημία τύφου εκδηλώθηκε στην Τρίπολη λίγο μετά την έναρξη της επανάστασης καθώς εκεί συσσωρεύτηκε πλήθος κόσμου προκειμένου να γλιτώσει από το μένος των επαναστατημένων Ελλήνων. Ο υπερπληθυσμός στην πόλη οδήγησε σε συνωστισμό των κατοίκων και τελικά σε 3,000 νεκρούς από τύφο. Ανάλογη κατάσταση εκδηλώθηκε και στην πολιορκία του Ναυπλίου.

Η ελληνική επανάσταση δεν είχε ακόμα τελειώσει κι όμως το νεοσύστατο ελληνικό κράτος αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις σε υγειονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Τον Απρίλιο του 1828 εκδηλώνεται επιδημία τύφου στην Ύδρα. Το νησί αυτό αποτελούσε την περίοδο αυτή καθώς και σε όλη την Τουρκοκρατία εμπορικό κέντρο στην μεσόγειο με ναυτική επικοινωνία με Ευρώπη, Ασία και Αφρική. Είναι λοιπόν ευνόητος ο λόγος εκδήλωσης σε αυτόν τον τόπο. Ο κυβερνήτης Καποδίστριας έχοντας σπουδάσει ιατρική και παρά το ότι το κράτος δεν ήταν επαρκώς οργανωμένο, δεν υποτίμησε τον κίνδυνο και προσπάθησε με περιορισμούς να οργανώσει την υγειονομική άμυνα της χώρας. Μεταξύ των περιοριστικών μέτρων ήταν ο αυστηρός έλεγχος των νοσούντων, ο αποκλεισμός των λιμένων, η καύση των ρούχων, 50 ημέρες καραντίνα, απαγόρευση συναθροίσεων κ.ά. Τελικώς με την βοήθεια του Ελβετού γιατρού  Andre – Louis Gosse η επιδημία περιορίστηκε. Ωστόσο ο πολιτικός αντίκτυπος από τα οικονομικά μέτρα ήταν μεγάλος καθώς οι περιορισμοί είχαν σοβαρές οικονομικές απώλειες για το εφοπλιστικό κεφάλαιο της εποχής.

η άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο 

Μετά τον θάνατο του κυβερνήτη Καποδίστρια την διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε η αντιβασιλεία του Βαυαρού βασιλιά Όθωνα η οποία προσπάθησε σε όλους τους τομείς του δημόσιου βίου να ακολουθήσει τους ρυθμούς και τους τυπικούς κανονισμούς των κρατών της τότε δυτικής Ευρώπης. Ακολούθως το ίδιο έπραξε και ο ίδιος ο Όθωνας μετά την ενθρόνιση του. Σε αυτήν την κυβερνητική πολιτική εντάσσεται και η οργάνωση του κράτους σε διοικητικό και υγειονομικό έλεγχο. Ανατίθεται σε επιστημονικό προσωπικό της εποχής η σύνταξη εκθέσεων με στατιστικά μεγέθη που αφορούν την υγεία, την διατροφή, τα οικονομικά ακόμα και την ένδυση του πληθυσμού της εποχής ανά δήμο προκειμένου να έχουν μια αναλυτική εικόνα της ποιότητας ζωής των υπηκόων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Τα στατιστικά αυτά μεγέθη, που περισσότερο μοιάζουν με ανάλυση των συνθηκών της καθημερινότητας και της οικιακής τους οικονομίας, είχαν ως στόχο να προλάβουν εκδηλώσεις σοβαρών ασθενειών που μάστιζαν την ύπαιθρο αλλά και τα αστικά κέντρα της εποχής. Παρακάτω ακολουθούν τμήματα αυτών των εκθέσεων που συνετάχθησαν την πενταετία (1838 – 1842) από την Διοίκηση Λακωνικής  στην οποία υπαγόταν τότε η Μάνη. Στο βιβλίο της Δήμητρας Σταθοπούλου – Καπετανάκη παρουσιάζονται αναλυτικά οι εκθέσεις αυτές.

Διοίκηση Λακωνικής – Δήμος Ιππολών

«έχει έκταση τριών περίπου μυριομέτρων περιφέρειαν και σύνορα προς βοράν την μονήν των Ταξιαρχών προς δυσμάς τον Μεσσηνιακόν κόλπον προς ανατολάς την άλυσον του Ταυγέτου προς μεσημβρίαν την /Κίτταν. Ο δήμος όλος είναι εις υψηλήν γην και τινά χωρία εις τας υπωρείας του Ταυγέτου, είναι όλος δευτερόγονος υγιής και ηδύνατο να καλλιεργηθή πολύ περισσότερο αφ όσον είναι. Τα κυριότερα προϊόντα είναι δημητριακοί καρποί, έλαιον, μετάξη, πρινοκόκκι και βαμβάκι.

Οι 1577 κάτοικοι δυνατοί, εύρωστοι και αιματηράς ως επί το πολύ έξεως είναι κτηματίαι, οι δε γυναίκαι γεωργοί. Τα νοσήματα είναι τόσα λίγα ώστε δεν είναι καν άξια μνείας. Οι κάτοικοι αντιδρούν στους εμβολιασμούς και μολονότι ο Ηλίας Αραπάκος και δια τον δήμον τούτον δημοτικός εμβολιαστής, ο εμβολιασμός δεν ενεργήθι εισέτι. Νεκροταφείο δεν υπάρχει και οι άνθρωποι θάπτονται εντός των χωρίων ή τουλάχιστον πολύ πλησίον των χωρίων εις παρεκκλήσιον. Υπάρχει μία μονή η της Πεντάδας καλούμενη με τρεις μοναχούς.

Δρυάλος: έδρα του Δήμου κείται εις τας κλιτύας του Ταϋγέτου, έχον δε ελεύθερον αέρα από όλα τα μέρη εκτός από ανατολάς χαίρει υγείαν. Τα πόσιμα ύδατα είναι δεξαμένια οποίαν δια την κακήν κατασκευήν και χειροτέρους υδραγωγούς είναι κακά και επιβλαβή. Οι άνεμοι είναι βορειοδυτικοί. Τα κυριότερα προϊόντα δημητριακοί καρποί, έλαιον, έλαιον, πρινοκόκκι και μέλι.

Τσόπακας, Παληόχωρα, Βάμβακα, Βρίκι, Καφιώνα, Καλούμι, Έρημος, Λάκκος, Άγιος Γεώργιος, Κότσιφας, Μίνα και Καρύνια: εις υψηλήν γην ως άνω. Προϊόντα ως άνω.

Κουτρέλα:ως άνω χωρίς μετάξη».

Σχόλια

Στο παραπάνω κείμενο που συντάχθηκε από τον γιατρό Σταμάτη Γαλάτη γίνεται μια προσπάθεια αναλυτικής καταγραφής των ασχολιών των κατοίκων με γνώμονα την υγειονομική τους κατάσταση. Παράλληλα καταγράφεται η παράγωγη των τοπικών προϊόντων καθώς η διατροφή θεωρείται βασικός παράγοντας για την καλή υγεία.

Στον συγκεκριμένο Δήμο της μέσα Μάνης κρίνοντας από τα στατιστικά δεδομένα που εκτέθηκαν βλέπουμε ότι οι κάτοικοι έχαιραν καλής υγείας παρόλο που ζούσαν σε συνθήκες φτώχειας αλλά και κακουχίας. Παράλληλα βλέπουμε το παλαιό έθιμο των Μανιατών της απαξίας εργασίας στα χωράφια (ως υποτιμητικό), της χρήσης γυναικών ως εργάτριες και γενικότερα τον πολεμικό χαρακτήρα των κατοίκων.

Περιγράφονται οι στέρνες ως συλλέκτες για πόσιμο νερό μη ιδανικές. Περιγράφεται το οικογενειακό νεκροταφείο πλησίον του χωριού μη ιδανικό ως προς τους κανόνες υγείας. Επίσης βλέπουμε την αναφορά σε εμβόλια που έπρεπε να γίνουν ωστόσο ο πληθυσμός από άγνοια και καχυποψία αρνιόταν.

Ο δημοτικός εμβολιαστής Ηλίας Αραπάκης δεν είναι τυχαίο πρόσωπο. Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους εμπειρικούς γιατρούς της εποχής από την Χαριά του Οιτύλου με μεγάλη προσφορά στην επανάσταση του 1821.

η μονή της Φανερομένης στην οποία αναφέρεται η έκθεση

συγγραφή – επιμέλεια

Γιάννης Μιχαλακάκος

εκπαιδευτικός

Πηγές

1. https://www.greekencyclopedia.com/arapakis-ilias-p14036.html
2. https://www.lifo.gr/articles/archaeology_articles/275171/apo-tin-epidimia-panolis-epi-kapodistria-to-1828-ston-koronoio-toy-2020
3. https://www.ethnos.gr/istoria/96132_epanastasi-1821-oi-astheneies-kai-oi-molynseis-skotosan-perissoteroys-ellines-apo-oti
4. https://www.protothema.gr/stories/article/984543/oi-epidimies-stin-ellada-tou-19ou-aiona-poia-metra-eihan-lifthei-tote/
5. http://www.religiousgreece.gr/peloponnese/-/asset_publisher/J4zsS00HlAz5/content/mone-phaneromenes-dryalos
6. https://argolikivivliothiki.gr
7. Ronald Eccles, επιμ. (2009). Common cold (Online-Ausg. έκδοση). Basel: Birkhäuser.σελ. 210. ISBN 978-3-7643-9894-1.
8. Δήμητρα Σταθοπούλου – Καπετανάκη (2008) Ιατροστατιστικά στοιχεία των διοικήσεων Λακωνίας και Λακεδαίμονος 1838 – 1842, εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη, Αρεόπολη.
9. Ε. Τσιλιπήρα και Ε. Τσίμπρου (2009). Οι επιδημίες στην Ελλάδα τον 19^ο αιώνα και τρόποι αντιμετώπισης τους, Αλεξάνδρειο ΤΕΙ, Θεσσαλονίκη.

Η πειρατεία στην παράδοση των Κυκλάδων

Παναγιά η «Ακαθή» στην χώρα της Σχοινούσας

Σε παλαιότερη ανάρτηση μας είδαμε ότι το 1816 ένα κουρσάρικο με Μανιάτες πειρατές σε επιδρομή στη Σχοινούσα, αιχμαλωτίζει Ναξιώτικη βάρκα με το πλήρωμά της και την οικογένεια του Γιωργάκη Μπαρδάκα, ενώ ετοιμαζόταν να αναχωρήσει  για τη Νάξο. Ξεγυμνώνουν τον Μπαρδάκα με τη συντροφιά του και τους αφήνουν γυμνούς να γυρίσουν στη χώρα.

Παρόμοιες επιδρομές γίνονταν κατά περιόδους στα νησιά αυτά ακόμα και στην ενδοχώρα των νησιών με σκοπό την αρπαγή αγαθών ακόμα και ανθρώπων. Λόγω της έντονης βίας της εποχής και της δημιουργίας μιας κουλτούρας φόβου και άμυνας από τους κατοίκους των νησιών, με απόηχο, τόσο σε επίπεδο αρχιτεκτονικής όσο και σε επίπεδο οικονομίας, οι επιδρομές αυτές, πέρασαν έντονα και στην προφορική παράδοση του τόπου. Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω ιστορία

 Να τι λέει η Παράδοση: 

Η σπηλιά του Μανιάτη.

Κάποτε , λέει, ένας πειρατής από τη Μάνη, βγήκε στη Σχοινούσα για  να ληστέψει, για πειρατεία. Διάλεξε να ληστέψει την εκκλησία «Παναγία η Ακαθή».

Την ώρα της ληστείας, έβλεπε την εικόνα και νόμιζε πως τον παρακολουθεί συνέχεια ( έχεις προσέξει μερικές εικόνες πούναι έτσι ζωγραφισμένες, που τα μάτια τους θαρρείς πως σε κοιτάζουνε, όπου κι αν πας;). Νευρίασε κι αυτός κι έβγαλε την κουμπούρα του και πυροβόλησε την εικόνα και την τρύπησε.

Μετά πήρε τη λεία του κατέβηκε για να φύγει και στο δρόμο του γλίστρησε κι έπεσε κάτω , πλάι σε μια σπηλιά και σκοτώθηκε.

Από τότε πια πήρε τ’ όνομα « η σπηλιά του Μανιάτη». Η σπηλιά είναι κοντά στην ακρογιαλιά, δίπλα στο πηγάδι, πάνω ακριβώς από το λιμανάκι.  

 

                                                          Αφηγ. Γεώργιος Ι. Τζαννετής, Εκπαιδευτικός.

                                                                   Καλόξυλος Νάξου»

Εδώ πρέπει να πούμε πως η συγκεκριμένη εκκλησία είναι η σημαντικότερη του νησιού και αποτελεί προστάτιδα και πολιούχος του. Μάλιστα πολλές κοπέλες βαφτίζονται με το όνομα Ακάθη προς τιμή της εκκλησίας αυτής.

Χάρτης της Νάξου και της ευρύτερης περιοχής συμπεριλαμβανομένης και της Σχοινούσας το 1823

Πηγές

1. Ρόζα Φρέρη, «Γενικά Στοιχεία για την πειρατεία», Υπεύθυνη Πολιτιστικών Θεμάτων ΔΠΕ Ν.Κυκλάδων, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Α/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ Ν.ΚΥΚΛΑΔΩΝ, ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ
2. https://cyclades.in/el/portfolio-items/schoinousa/
3. http://el.travelogues.gr/item.php?view=54822
4. https://maniatika.wordpress.com/

Μανιάτες στην Ικαρία

η Ικαρία στα 1688 από τον DAPPER

Είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη η αντίληψη πως η Μάνη ήταν μια απομονωμένη φιλοπόλεμη περιοχή. Αυτό ωστόσο δεν είναι απολύτως σωστό. Η επαφή της με την θάλασσα έδωσαν στον πληθυσμό την αναγκαία εξωστρέφεια προκειμένου να επιβιώσει. Το ψάρεμα, η πειρατεία και το εμπόριο αποτελούσαν βασικές εργασίες του παλαιού Μανιάτη.

            Παράλληλα η αυτονομία της περιοχής οδήγησε στην πληθυσμιακή ανάπτυξη της. Η αδυναμία της περιοχής να «θρέψει» τόσο πληθυσμό έφερε ως αποτέλεσμα την σύγκρουση μεταξύ των οικογενειών του τόπου για τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών και ραγδαία πτώχεια. Έτσι δημιουργήθηκαν στα τέλη του 17^ου και κυρίως του 18^ου αιώνα μεταναστευτικά ρεύματα Μανιατών σε διάφορες περιοχές της Ελλάδος και του εξωτερικού. Εδώ δεν πρέπει να ξεχνάμε και τις συνεχείς συγκρούσεις με τους Τούρκους αλλά και γενικότερα τους Οθωμανούς πειρατές. Ένας από τους προορισμούς που επελέγη για μαζική εγκατάσταση Μανιατών στα μέσα του 18^ου αιώνα ήταν και το νησί της Ικαρίας.

            Η μεταναστευτική αυτή κίνηση σύμφωνα με την τοπική παράδοση της Ικαρίας έχει να κάνει με την προσωπικότητα του πειρατή Σταμάτη Καστανιά. Η καταγωγή του δεν είναι εξακριβωμένη. Πολλοί τον θεωρούν Μανιάτη ενώ κατά άλλους Ικαριώτη ο οποίος μεγάλωσε στην Μάνη, κατόπιν απαγωγής του από μανιάτες πειρατές. Το σίγουρο είναι πως στην Μάνη έμαθε την ναυτική τέχνη και όπως αναφέρει η τοπική παράδοση επέστρεψε στην Ικαρία με άλλους Μανιάτες.

            Πιο συγκεκριμένα λέγεται πως πήγες το νησί γύρω στα 1750 σε ηλικία 27 ετών όχι μόνο με κατοίκους της Μάνης αλλά και δασκάλους, ιερείς και ναυπηγούς. Τους ναυπηγούς τους τοποθέτησε για διαμονή στο Γιαλισκάρι, ενώ από έναν δάσκαλο σε Λαγκάδα, Περμαρία και Περδίκι. Ο Καστανιάς για επτά χρόνια διαφύλαξε το νησί με επιτυχία από επιδρομές πειρατών ενώ ισχυροποιήθηκε τόσο πολύ σε τοπικό επίπεδο που ο σουλτάνος τον αναγνώρισε «Ζαμπίτη της Ικαρίας». Του έδωσε δηλαδή τον βαθμό του αστυνόμου – τοποτηρητή. Μάλιστα είχε και επίσημη σφραγίδα για την υπογραφή των εγγράφων του που έφερε στο κέντρο έλικα και πέριξ αυτή το Καπετάν Καστανιάς.

            Ενδιαφέρον παρουσιάζουν έγγραφα και τοπικές παραδόσεις για αυτήν την μετακίνηση.

«1761 Αφιερώνω κι εγώ ο παπα Γιάννης Καφάκος εις την Αγίαν Κιουρά[νa;]το μερδικόν μου τ’ αμπέλι εις Κά(τω) Χωριόν να βάζουν τα παιδία μου τονκάθε χρόνο ένα κάρτο σιτάρι και μισόν κατζίκι και κρασί ό,τι βάζουν και οιάλλοι αδελφοί. Και όποιος ευρεθεί και αφήσει το ψυχικόν μας να έχου χέριοι αδελφοί, να τα βάνουν εις άλλο χέρι να δίνει το πάχτος»

Ενώ σε άλλο έγγραφο επαναστατικής διακήρυξης του νησιού αναφέρεται

«1795 6 Δεκεμβρίου

Εγώ ο παπά Χριστόδουλος Καφάκος έγραψα το παρόν εις το καιρόν που ρίξαμε το χαρατζομάνι της κραταιάς βασιλείας. έτσι εσυμφώνησε ο ραγιάς και έγραψα»

            Η οικογένεια που αναφέρεται στο παραπάνω έγγραφο έχει καθαρά Μανιάτικο επώνυμο καθώς το επώνυμο προέρχεται από την λέξη Καφός που στα μανιάτικα σημαίνει αδελφός και την κατάληξη –άκος.

Άλλα επώνυμα που συνδέονται ιστορικά με την Μάνη στην Ικαρία είναι τα Κουτήφαρης, Μελάς, Μάγκουρας, Πατσάκος, Τζαούτης, Κούβαρης, Καζάλης κ.ά. Μάλιστα σε σημείωση του ο παλαιός Ικαριώτης ιστορικός Ιωάννης Μελάς αναφέρει «τα επώνυμα αυτά αποδεικνύουν μεμονωμένην αλλά παλαιάν μετοικεσίαν Πελοποννησίων εις Ικαρίαν».

         Ο απόηχος της εποίκησης των Μανιατών στο νησί δεν παρέμεινε μόνο σε πληθυσμιακό επίπεδο. Η κοινωνία της Ικαρίας άρχισε να παρουσιάζει τα πρώτα ανοίγματα. Εμφανίστηκε ένα νέο είδος κατοικίας – το δίχωρο διώροφο σπίτι με το όνομα «πύργος» ή «πυργάρι», με δεύτερο όροφο ως ξενώνα. Σύμφωνα με την παράδοση, γύρω στα τέλη του 18ου αιώνα στην Ικαρία μετοίκησαν Μανιάτες και, καθώς τόσο οι «πύργοι» όσο και οι νέοι οικισμοί έχουν κοινά στοιχεία με παρόμοια δείγματα από τη Μάνη, θεωρείται ότι οι νέοι κάτοικοι εισήγαγαν αυτή την αρχιτεκτονική.

μικρό πειρατικό του 18ου αιώνα

Πηγές

1. επιμέλεια κειμένου Ι. Φ. Μιχαλακάκος
2. Ιωάννη Π. Λεκκάκου «Μάνη κοινωνική οργάνωση και ζωή», Αρεόπολη 2008 εκδ. Αδούλωτη Μάνη.
3. Α. Καπετάνιος «Χώρος και χρόνος στην Δυτική Ικαρία, διαδικασίες μετάβασης και μετασχηματισμού»
4. Ι. Μελά «Ιστορία της νήσου Ικαρίας από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της εποχής μας» Αθήνα 1955
5. Ι. Μελά «Ιστορία της Ικαρίας» Επτά Ημέρες της Καθημερινής Αφιέρωμα στην Ικαρία, 1998.
6. Δ. Βαγιακάκου «Μανιάται εις Ικαρία» Αθήνα σύγγραμμα περιοδικό, Αθήνα 1958
7. http://www.ikariamag.gr/i-ikaria-kai-i-thalassa-i-naytosyni-ton-ikarion
8. http://www.ehw.gr/asiaminor/forms/fLemmaBody.aspx?lemmaId=6855
9. http://el.travelogues.gr/item.php?view=32265

Ο Άγιος Νικόλαος (Βαρδουνοχώρια)

Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο χωριό (http://naoistimani.blogspot.gr)

Οι Μανιάτες τιμούν ιδιαίτερα τον Άγιο Νικόλαο. Η έντονη παρουσία τους στην θάλασσα είτε ως πειρατές είτε ως εμπορευόμενοι είτε ως ναυτικοί τους δημιούργησε την ανάγκη να προσεύχονται στον προστάτη των θαλασσών. Αμέτρητα εκκλησάκια στο όνομα του Αγίου σε όλη την Μάνη ενώ τρεις τουλάχιστον οικισμοί έχουν σήμερα το όνομα του.

Ο μεγαλύτερος ωστόσο οικισμός που φέρει το όνομα του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στον ορεινό όγκο του Ταϋγέτου σε υψόμετρο 420 μ. περίπου και όχι παραθαλάσσια.

Το χωριό αναφέρεται σε διάφορες πηγές των Οθωμανών, Ενετών, Γάλλων και μετά την απελευθέρωση Ελλήνων. Συγκεκριμένα: στο κώδικα Muazzo το 1695 ως San Nicolo, στην απογραφή Grimani το 1700 ως S. Nicola και σε διάφορα βενετικά τεκμήρια από το 1703 έως το 1705 ως San Nicolo και S. Nicola. Απαντάται ακόμα στο ποίημα του Νικήτα Νηφάκη το 1798

«Το Σελεγούδι το φτωχό, τα Κόκκινα λουρία

ο Άγιος ο Νικόλαος και άλλα δυο χωρία»

Αναφέρεται τέλος στη στατιστική Exped. Scient. το 1829 ως Άγιος Νικόλαος. Οι πηγές αυτές παρουσιάζουν τον οικισμό άλλοτε ως οικισμό της Alta Maina  (επάνω Μάνης) και άλλοτε ως οικισμό των Μπαρδουνοχωρίων. Το σίγουρο είναι πως αποτελούσε πάντα Μανιάτικο οικισμό καθώς όλες οι πηγές μιλούν για αμιγή ελληνικό πληθυσμό με ήθη και έθιμα όπως οι Μανιάτες. Το όνομα του οικισμού πιθανόν να προήλθε όπως στις περισσότερες παρόμοιες περιπτώσεις από το όνομα της εκκλησίας του οικισμού.

Το χωριό από το κάστρο της Βαρδούνιας (https://www.exploring-greece.gr)

Πλησίον του οικισμού σε ρόλο μεθοριακού σταθμού το καλά σωζόμενο κάστρο της Μπαρδούνιας, το οποίο φύλαγε τα σύνορα με τα χωριά της «Δώθε Ρίζας του Ταϋγέτου» όπως λέγονταν τα Μανιάτικα χωριά των Μπαρδουνοχωρίων.

Νεότερες απογραφές

Απογραφές: το 1844 είχε 499 ψυχές, το 1861 είχε 493, το 1879 ως Άγιος Νικόλαος – Φρούριο Βαρδούνιας – Παλαιά Βαρδούνια 601, το 1889 είχε 550, το 1896 είχε 547, το 1907 είχε 524, το 1920 είχε 562, το 1928 είχε 573, το 1940 είχε 598, το 1951 είχε 508, το 1961 είχε 362, το 1971 είχε 282, το 1981 είχε 209 άτομα.

Το «territorio» περιοχή της Βαρδούνιας και έξω Μάνης (Ζαρνάτας) σε Ενετικό κατάλογο του 1700 με χρώμα το χωριό Άγιος Νικόλαος

 

Πηγές

1. Κώστας Κόμης, «Πληθυσμός και οικισμοί της Μάνης, 15^ος – 19^ος αιώνας», εκδόσεις Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1995
2. Γεράσιμος Καψάλης «Η Βαρδούνια και οι Τουρκοβαρδουνιώτες», Πελοποννησιακά τ. Β’, Αθήνα 1957
3. Breve descrizzione corografica del Pelopomneso o’Morea: Con una gr. Carta
4. http://www.mani.org.gr/horia/maniatika/horia/horia.htm
5. http://www.anatolikimani.gov.gr/sightseeing/settlements/Ag-nikolas.html
6. http://naoistimani.blogspot.gr/p/blog-page_15.html
7. https://www.exploring-greece.gr

 

 

 

Παναγιά η Γιωργιάνικη – Αρεόπολη

ο Ι.Ν της Παναγίας Γιωργιάνικης (φωτό Γιάννης Μιχαλακάκος)

Βασικά αξιοθέατα της Αρεόπολης αποτελούν οι εκκλησίες της. Κάθε μία από αυτές αποτελεί ένα ιδιαίτερο μνημείο αρχιτεκτονικής κληρονομιάς αλλά και θρησκευτικής πίστης. Η Παναγιά η Γιωργιάνικη αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές εκκλησίες της Αρεόπολης.

            Ο ναός θυμίζει μικρογραφία του Ταξιάρχη (κεντρικής εκκλησίας της Αρεόπολης). Οικοδομήθηκε στα μέσα του 18^ου αιώνα (1750 περίπου). Διαθέτει εξαιρετικής αρχιτεκτονικής οκτάπλευρο τρούλο, καμπαναριό, τοιχογραφίες και πολλά λιθανάγλυφα που συμβολίζουν πρόσωπα και θρησκευτικά σύμβολα. Μερικές φορητές εικόνες έχουν ημερομηνία αρχών 19^ου αιώνα (1818). Βρίσκεται στο παλιό τμήμα της Αρεόπολης (Τσαλαπιάνικα). ΝΔ του κέντρου. Εορτάζει στις 15 Αυγούστου.

Λιθανάγλυφο πρόσωπο (φωτό Πέτρος Αθανασάκος)

            Η ονομασία Γιωργιάνικη σχετίζεται με την προέλευση της οικογένειας που την οικοδόμησε. Οι Γιωργιάνοι αποτελούσαν μια από τις παλαιότερες οικογένειες της Αρεόπολης. Κατά παράδοση η εκκλησία θεωρείται ότι ανήκε στην οικογένεια Μαυρομιχάλη. Δεν είναι λοιπόν απίθανο η οικοδόμηση της εκκλησίας να συνδέεται με τον πρόκριτο της Αρεόπολης Γιώργο Μαυρομιχάλη ο οποίος έζησε την περίοδο εκείνη ενώ ο γιος του Έξαρχος ήταν και ιερέας της Αρεόπολης. – Κατά άλλους οι Γιωργιάνοι ήταν ξεχωριστή παλιά οικογένεια της Αρεόπολης που συντάχθηκαν με την οικογένεια Μαυρομιχάλη και έτσι η εκκλησία επιτροπευόταν από εκείνους.

Λιθανάγλυφα σύμβολα (φωτό Πέτρος Αθανασάκος)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ζήσιος Κωνσταντίνος, «Οι Μαυρομιχάλαι, συλλογή περί των γραφέντων αυτών», Αθήνα 1904
2. Κ. Κάσση «Άνθη της Πέτρας, οικογένειες και εκκλησίες στην Μάνη», Ιχώρ Αθήνα 1990
3. http://www.etlasp.gr/
4. http://naoistimani.blogspot.gr

Πύργος Κετσέα – Δολοί Αβίας

Βάση πύργου οικογένειας Κετσέα (φωτογραφία Γιώργος Αθανασάκος)

Ο Πύργος Κετσέα βρίσκεται στους Κάτω Δολούς της Δυτικής Μάνης και πρόκειται για σχεδόν τετράγωνο πολεμόπυργο, από τον οποίο σήμερα σώζεται μόνο η βάση. Η τοιχοποιία του Πύργου αποτελείται από λίθους και σποραδικά θραύσματα κεραμιδιών, ενώ στις γωνίες έχουν χρησιμοποιηθεί λαξευμένοι λίθοι. Ο Πύργος Κετσέα ανήκε στον αγωνιστή Γρηγόριο Κετσέα. Να σημειωθεί πως η οικογένεια Κετσέα θεωρείτο ιδιαίτερα ισχυρή στην περιοχή εξού και η παρουσία του πύργου της.

Τον Πύργο Κετσέα επισκέφθηκε η γαλλική Επιστημονική Αποστολή του Μορέως κατά τον 19^οαιώνα, ενώ σύμφωνα με την προφορική παράδοση των κατοίκων εκεί είχε, επίσης, φιλοξενηθεί πριν την Επανάσταση ο απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρείας, Χριστόφορος Περραιβός, ο οποίος είχε ως αποστολή την συμφιλίωση των οικογενειών της Μάνης καθώς ο τόπος θα γινόταν ορμητήριο της Επανάστασης. Τούτο σημαίνει πως μέλη της οικογένειας Κετσέα πρέπει να είχαν μυηθεί στην φιλική εταιρεία.

Μαρμάρινη πλάκα επί του Πύργου με ιστορικά δεδομένα του μνημείου 

Μέσα στον Πύργο Κετσέα βρίσκεται ο ιερός ναός Αγίου Νικολάου, ένας μονόχωρος ναός, μεγάλων σχετικά διαστάσεων, ξυλόστεγος με δίρριχτη στέγη και τρίπλευρη αψίδα, οι τοιχογραφίες του οποίου στο ιερό χρονολογούνται στα τέλη του 18ου αιώνα.

Ο Πύργος Κετσέα, κτίσμα που χρονολογείται στο τέλος της Τουρκοκρατίας, αποτελεί σημαντικό στοιχείο της ιστορίας του οικισμού των Δολών κατά την προεπαναστατική περίοδο.

Το 1829 πέρασε από τους Δολούς ο Γάλλος χαρτογράφος Bory de Saint Vincent, σ. 251-2, ο οποίος επισκέφθηκε το Γιαννάκη Κετσέα στον πύργο του και σημείωσε τα ακόλουθα:

«Ο καπετάνιος Κετσέας, όταν ανεβήκαμε στον πύργο του από μια σκάλα και αφού μας έδωσε να πλυθούμε, μας πρόσφερε γλυκό, ένα ποτήρι νερό, τον καφέ με το κατακάθι του, και την πίπα, μας έδειξε με λίγα λόγια την αγάπη για τη Γαλλία και την εκτίμησή του για το General en Chef (στρατηγό Μαιζώνα) αρχιστράτηγο, που τον έβλεπε, λέει, με έκπληξη και φοβερά προαισθήματα «να απομακρύνεται από μια χώρα όπου η παρουσία του θα ήταν απαραίτητη για καιρό ακόμη……….».

Ο πύργος σήμερα βρίσκεται σε κακή κατάσταση, σώζεται μόνο η βάση του, ωστόσο αντιλαμβάνεται κανείς την παρελθοντική του αξία. Αποτελεί μνημείο της προ επαναστατικής Μάνης, ενώ αντιπροσωπεύει την πολεμική φυσιογνωμία του τόπου.

ΠΗΓΕΣ

1. https://greece.terrabook.com/messinia/el/page/pirgos-ketsea
2. Εταιρεία Λακωνικών Σπουδών
3. Φωτογραφίες Γιώργος Αθανασάκος

 

Όρμος Γνώσπη

Επιφάνεια Παραλίας: Όρμος/Βραχώδης

Χρώμα Νερού: Γαλάζιο/Πράσινο
Βάθος Θάλασσας: Βαθειά
Επιφάνεια Βυθού: Άμμος
Πρόσβαση: Αυτοκίνητο
Οργάνωση: Μικρή

Δίπλα στο χωριό Άγιος Νικόλαος στην Έξω Μάνη βρίσκεται ένας υπέροχος όρμος επάνω στα βράχια με πανέμορφα γαλαζοπράσινα νερά. Η πρόσβαση γίνεται από το χωριό του Αγίου Νικολάου.

Φτάνοντας συναντούμε μια πλατφόρμα ανάμεσα στα βράχια, στην άκρη της οποίας υπάρχει ένα σημείο με σκαλοπάτια κατάλληλο για βουτιές στα νερά του όρμου. Η επιστροφή στην πλακόστρωτη πλατφόρμα γίνεται με τη βοήθεια δύο σκαλών.

Αν και δεν αποτελεί προορισμό για ένα »συμβατικό» μπάνιο όπως θα λέγαμε ωστόσο είναι το ιδανικό μέρος για ηλιοθεραπεία, βουτιές και παιχνίδια. Γι’αυτό και συγκεντρώνει αρκετό κόσμο κατά την θερινή περίοδο, ο οποίος απολαμβάνει τον ήλιο και τα παιχνίδια στη θάλασσα μέσα σε ένα μαγευτικό τοπίο.

Παραλία Διρού

Σε απόσταση 3 χλμ από το χωριό Πύργος Διρού στο Οίτυλο της Μέσα Μάνης βρίσκεται ο ομώνυμος όρμος με τα  σπήλαια Γλυφάδα ( ή Βλυχάδα), Καταφύγιο και Αλεπότρυπα.

Μπροστά από το σπήλαιο της Αλεπότρυπας βρίσκονται δύο όμορφες παραλίες. Μία μικρή βοτσαλωτή με φυσική σκίαση από τους φοίνικες που υπάρχουν σε μικρή απόσταση και μία μεγαλύτερη ακριβώς δίπλα στην οποία βρίσκουν καταφύγιο τουρίστες με τα τροχόσπιτα τους κατά τους θερινούς μήνες.

Οι δύο αυτές παραλίες έχουν γαλάζια ζεστά νερά και χοντρό λευκό βότσαλο (λαλούδες), ενώ το βάθος της θάλασσας είναι φυσιολογικό.

Η πρόσβαση στην μικρή παραλία γίνεται ακολουθώντας το  δρόμο που οδηγεί στα σπήλαια ενώ για την μεγαλύτερη ακολουθούμε τον ίδιο δρόμο και στρίβουμε νωρίτερα σε ένα δρομάκι δεξιά. Μπορεί επίσης κάποιος να πάει από τη μία παραλία στην άλλη κολυμπώντας μια μικρή απόσταση γύρω από τον βράχο.