ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ- ΕΘΝΟΛΟΓΟΥ ΔΙΚΗΓΟΡΟΥ ΠΑΡ’ ΑΡΕΙΩ ΠΑΓΩ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΝ. ΜΑΡΙΟΛΗ «ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ» ΟΠΩΣ ΕΚΦΩΝΗΘΗΚΕ ΣΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ «ΠΑΝΩΡΑΙΑ ΜΠΟΖΙΚΗ-ΜΑΝΗ 1821» ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΕΛΕΝΗΣ ΚΟΥΚΟΥΡΑ

Έχουμε την τιμή να δημοσιοποιήσουμε την εμπνευσμένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη ομιλία του εξαίρετου ιστορικού-εθνολόγου, δικηγόρου παρ΄Αρείω Πάγω Δημητρίου Παν. Μαριόλη, η οποία βασίζεται σε επιστημονική μελέτη και περιλαμβάνει σπάνιο αρχειακό υλικό, καρπός της άοκνης, επίπονης και πολυετούς επιστημονικής έρευνάς του. Η ομιλία του εκλεκτού συμπατριώτη μας, είναι πρωτότυπη, δημοσιοποιείται για πρώτη φορά και αποτελεί ιστορική παρακαταθήκη για όλο τον Κούνο, το Κατωπάγκι και τη Μάνη.

Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Μαριόλη για την τιμή να εκφωνήσει την εξαιρετική αυτή ομιλία στα πλαίσια των εγκαινίων της συλλογής «Πανωραία Μποζίκη-Μάνη 1821» της ζωγράφου Ελένης Κούκουρα.

έκθεση – συλλογή Ζωγράφου Ελένης Κούκουρα «Πανωραία Μποζίκη 1821»

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

Δημητρίου Π. Μαριόλη

Δικηγόρου, Ιστορικού – Εθνολόγου

Αύγουστος 2023

Αγαπητές συμπατριώτισσες και συμπατριώτες,

Η σημερινή ομιλία αποτελεί έναν οφειλόμενο φόρο τιμής, μία μνημόνευση, σε εκείνους όσους ξεκίνησαν από την ελεύθερη Μάνη και αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση της Πατρίδας μας πριν από 200 χρόνια. Πραγματοποιείται σήμερα, σε έναν ιστορικό τόπο, τον Κούνο Μέσα Μάνης, σε έναν σπουδαίο πύργο και γενέτειρα της σημαντικής οικογένειας Ταγαρούλια, που τόσα πολλά έχει προσφέρει – και αυτή – διαχρονικά στους αγώνες για την ελευθερία.

Γίνεται στα πλαίσια των εγκαινίων της έκθεσης ζωγραφικής της εκλεκτής ζωγράφου και φίλης κ. Ελένης Κούκουρα, με θέμα «Πανωραία Μποζίκη – Μάνη 1821», την οποία και ευχαριστώ θερμά για την πρόσκληση της.

Προτού μιλήσουμε για τη συμμετοχή των Μανιατών της περιοχής μας, δηλαδή του Κατωπαγκιού, στην Επανάσταση του 1821, ως οπλαρχηγών και ως στρατιωτών, χρήσιμο είναι να δώσουμε εν συντομία τη διαχρονική ιστορική εικόνα, σχετικά με το ρόλο της περιοχής αυτής της Μάνης, στα επαναστατικά κινήματα κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σχεδόν αμέσως μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης και μέχρι προ του 1821.

Αρκεί να αναφέρουμε, ότι ο απεσταλμένος του Βενετού Προβλεπτή (Διοικητή) Κυθήρων, Καγκελλάριος Φαβιανός Βάρβο, στις 23-2-1571, αυτόν εδώ τον τόπο κατ’ αρχήν προσέγγισε με πλοίο και επισκέφθηκε, το Δρυ δηλαδή και τον Κούνο, κομίζοντας επιστολές του Βενετού Πρίγκηπα, με σκοπό την περαιτέρω συνεννόηση και προετοιμασία κοινών στρατιωτικών επιχειρήσεων κατά των Τούρκων.

Από το δημοσιευμένο ημερολόγιο του παραπάνω Βενετού αξιωματούχου, διαβάζουμε μεταξύ άλλων :

«… Όμως ημείς ανεχωρήσαμεν πεζή (εν. από το Δρυ) και μετέβημεν εις άλλο χωριό ονόματι Κούνο, όπου ο κυρ Γιώργης Γερακάρης μας εδέχθη με ευγένειαν εις το σπίτι του. Ούτος είναι πρόκριτος του χωριού και μόλις έμαθε τον σκοπόν της αφίξεως μας, επέδειξε ακόμα μεγαλυτέραν ευγένειαν και προσεφέρθη να υπηρετήσει υπό τας σημαίας μας με 80 γενναίους άνδρας της γενεάς του, της οποίας είναι αρχηγός. Εις τας συνομιλίας τας οποίας είχομεν εις το μέρος τούτο, όλοι ηυχαρίστουν τον Θεόν διότι έφθασεν ο καιρός να δείξουν τα δόντια τους εις τον σκύλον τον Τούρκον. Μας διηγήθησαν πολλάς επιχειρήσεις που έκαμαν το περασμένο καλοκαίρι κατά του Τούρκου και μας έλεγον ότι οι Μανιάτες, ζηλωταί της Χριστιανικής πίστεως, εις την αρχήν του πολέμου (πρόκειται για τον Γ΄ Βενετοτουρκικό Πόλεμο, 1537 – 1540) που ενίκησεν ο Τούρκος κατά της Γαληνοτάτης Αυθεντίας, εξηγέρθησαν και αυτοί εναντίον του, ηνωμένοι, και αφού επήραν το οχυρόν της Μάνης, είχον εισβάλει εις τον Μορέαν, βλάπτοντες και καταστρέφοντες μεγάλως τους εχθρούς …».

Ακολούθησαν συνεννοήσεις τότε και αποφάσεις των δημογερόντων της Μάνης, στη Νόμια, το Οίτυλο και σε άλλα χωριά, με σκοπό την αποστολή πρεσβευτών τους στη Βενετία για περαιτέρω συντονισμό του αγώνα, όπως και έγινε. Στα έγγραφα της εποχής, τα οποία σώζονται και έχουν ήδη δημοσιευτεί, υπογράφει και ο άνω Γεώργιος Γερακάρης Κοντόσταυλος από τον Κούνο, μαζί με προκρίτους άλλων χωριών, όπως τους : Δημήτριο Κληροδέτη, Θεόδωρο Αλευρά, Σολωμό Κοσμά.

Αποτελεί συνεπώς ιστορική διαπίστωση και είναι κοινά αποδεκτό, ότι η συμμετοχή των Μανιατών και η επαναστατική τους διέγερση το 1821, δεν ήταν για αυτούς ένα γεγονός αποκομμένο από το παρελθόν τους ή κάτι ιστορικά πρωτόγνωρο, αλλά η συνέχεια ενός διαρκούς αγώνα διατήρησης της ελευθερίας τους έναντι του Οθωμανού δυνάστη, που ενισχύθηκε επιπλέον από το φρόνημα τους για την απελευθέρωση, ολόκληρης της Ελλάδας πλέον.

Γι’ αυτό το λόγο, όπως θα δούμε στη συνέχεια από τα ιστορικά τεκμήρια της εποχής εκείνης και τα πιστοποιητικά των αγώνων των προγόνων μας, το βασικό πεδίο της δράσης τους, με εξαίρεση τις μεγάλες μάχες που δόθηκαν το 1826 για την άμυνα της ίδιας της Μάνης κατά του Ιμβραήμ, ήταν έξω από τα όρια της Μάνης, δηλαδή στα Μεσσηνιακά Φρούρια, την Καλαμάτα, τη Μονεμβασία, την Τρίπολη, το Άργος, τη Στερεά Ελλάδα και όπου αλλού το πατριωτικό καθήκον τους καλούσε.

Η συμμετοχή των Μανιατών Αγωνιστών από το Κατωπάγκι, δηλαδή από τα χωριά που ανήκαν στον παλαιό δήμο Θυρίδων κατά την πρώτη διοικητική διαίρεση του κράτους το 1835 (Αγία Κυριακή, Δρυ, Έλια, Εξοχαί, Καραβάς, Κέρια, Κιππούλα, Κολόπυργος – Καλόπυργος, Κούνος, Οχιά ή Νοχιά, Παγγιά, Σμαηλιάνικα, Σταυρί, Τροχάλακας), ήταν καθολική.

Όλες οι οικογένειες της περιοχής μας, από τα χωριά που αναφέραμε και τους μικρότερους οικισμούς γύρω τους, ανάλογα με την αριθμητική δύναμη των μελών της η καθεμία, συμμετείχαν στην Επανάσταση.

Άλλωστε πριν την έναρξη του Αγώνα, οι στρατιωτικές δυνάμεις όλων των Μανιατών, είχαν εκτιμηθεί ότι ανέρχονταν περίπου έως 7.750 άνδρες.

Όταν μάλιστα το επέβαλαν οι ανάγκες, όπως για παράδειγμα στη μάχη του Διρού, τα όπλα σήκωσαν και πολέμησαν και οι ηρωίδες γυναίκες.

Από το Σπ. Τρικούπη, μαθαίνουμε για το ψυχικό σθένος των Μανιατισσών στη μάχη του Διρού : «...Άνδρες εφάνησαν την ημέραν ταύτην και αυταί αι δρεπανηφορούσαι Μανιάτιδες και άξιον μνήμης το εξής ανδραγάθημα μιάς αυτών. Θερίζων ο γέρων Βοζίκης τον επί της παραλίας αγρόν του συνελήφθη αίφνης υπό δύο Αιγυπτίων. Καταγινομένων δε εις δέσμευσίν του επέπεσεν η συνθερίζουσα θυγάτηρ του Πανώρηα, έκοψε διά του δρεπάνου της τον λάρυγγα του ενός και βοηθουμένη υπό του πατρός της εφόνευσε και τον άλλον…».

Στους σκοπούς της παρούσας ομιλίας, δεν είναι η αναλυτική και εξαντλητική παράθεση όλων των ονομάτων των αγωνιστών προγόνων μας, κάτι το οποίο άλλωστε θα απαιτούσε πολύωρη και εξαντλητική ανάπτυξη ονομάτων, οικογενειών και στοιχείων.

Για όσες και όσους επιθυμούν να έχουν μία αναλυτική εικόνα των ονομάτων των αγωνιστών προγόνων τους, προτείνουμε να ανατρέξουν στην εκτενή βιβλιογραφία, με θέμα την προσφορά των Μανιατών το 1821.

Θα μνημονεύουμε όμως, αμέσως παρακάτω, κατ’ αλφαβητική σειρά τους 12 αξιωματικούς του Αγώνα από το Κατωπάγκι (όσους δηλαδή έλαβαν δίπλωμα αξιωματικού κατά την Επανάσταση ή αναγνωρίστηκαν ως οπλαρχηγοί μετά την απελευθέρωση), παρουσιάζοντας τα ανάλογα ιστορικά έγγραφα τους, καθώς και θα αναφέρουμε ενδεικτικά, με τα αντίστοιχα αποδεικτικά τους υπογεγραμμένα από τους Μανιάτες αρχηγούς, 22 υπαξιωματικούς και στρατιώτες, με βάση τα σωζόμενα στοιχεία από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ως εξής :

Αξιωματικοί – Οπλαρχηγοί :

1)Αναγνώστης Αυγουλέας, από Τροχάλακα, στις 6-8-1824 έλαβε δίπλωμα υποχιλιάρχου. Στις 12-3-1844 ο δημαρχιακός πάρεδρος του δήμου Μέσσης Δρακούλης Μιχαλόπουλος βεβαίωσε ότι εφονεύθη υπέρ πατρίδος. Μετά θάνατον χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως υπολοχαγός (οπλαρχηγός 6ης τάξεως) με αριθμό μητρώου 01667 (Α.Χ.Ε.Β.Ε.) (βλ. και το από 6-8-1824 διάταγμα προαγωγής του).

2)Δημήτριος Γιαννιτσαράκος, από Έλια, στις 19-2-1825 έλαβε δίπλωμα χιλιάρχου (βλ. το από 19-2-1825 διάταγμα προαγωγής του).

3)Πέτρος Κανακάκης, από Κιππούλα, στις 30-7-1824 έλαβε δίπλωμα πεντηκοντάρχου. Από την έναρξη του Αγώνα το 1821, μέχρι και το 1826, έλαβε μέρος στην πολιορκία της Κορώνης, έπειτα στην πολιορκία της Τριπολιτσάς, όπου παρέμεινε έως την άλωσή της, κατόπιν πολέμησε στην Κάρυστο Ευβοίας, όπως επίσης στις μάχες του Άργους επί Δράμαλη και στις μάχες του Ναυπλίου. Στη συνέχεια πολέμησε στην πολιορκία του φρουρίου της Κορώνης και Μεθώνης και επί Ιμβραήμ Πασά στα Μεσσηνιακά Φρούρια, συμμετείχε δε εξαιρέτως και στη μάχη στο Μανιάκι, όπου (όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο από 8-12-1841 πιστοποιητικό) μόλις έσωσε τη ζωή του. Τέλος ο αγωνιστής πολέμησε στις μάχες του Αλμυρού και του Πολυαράβου το έτος 1826. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Υπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας (βλ. το από 30-7-1824 διάταγμα προαγωγής του σε πεντηκόνταρχο καθώς και την από 4-12-1841 αίτηση του για λήψη του αργυρού αριστείου ως υπολοχαγού της φάλαγγας).

4)Παναγιώτης Κριαλής ή Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε : Βαλτέτσι, Τρίπολη, Μεσσηνιακά Φρούρια, Μεσολόγγι, Άργος, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (βλ. πιστοποιητικά από 6-12-1841 και από 13-12-1843). Αναφέρεται ως πεντηκόνταρχος από το 1824 και χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως ανθυπολοχαγός (οπλαρχηγός 7ης τάξεως) με αριθμό μητρώου 02788 (Α.Χ.Ε.Β.Ε.).

5)Λάζαρος Κυρίμης – Τζουλάκης, από Παγγιά, πολέμησε ως οπλαρχηγός στην Επανάσταση και διετέλεσε χωρικός δημογέροντας Παγγίων επί Καποδιστρίου. Αναφέρεται από τον Αμβρόσιο Φραντζή ως ένας από τους πρώτους οπλαρχηγούς που εισήλθαν και απελευθέρωσαν την Καλαμάτα το Μάρτιο του 1821. Με την υπ’ αριθμό 94/1830 διαταγή του Κυβερνήτη διορίστηκε μέλος της Πολιτικής Φρουράς β΄ τάξεως, ενώ αργότερα στις 27-5-1836 ονομάσθηκε ανθυπολοχαγός στο 4ο Ελαφρό Τάγμα της Μάνης. Περαιτέρω με το από 1-11-1837 β. διάταγμα προβλέφθηκε ότι επί μεταβάσεώς του στην Φάλαγγα θα ελάμβανε το βαθμό του υπολοχαγού. Απεβίωσε στις 14-6-1839, ως εν ενεργεία ανθυπολοχαγός του πεζικού, αφήνοντας ως εγγύτερους συγγενείς του τα τέκνα του Δικαίο, Πέτρο, Πανάγο, Παρασκευή συζ. Κυριακούλη Πουλογιαννάκου και Χρυσάφω συζ. Νικ. Σάσσαρη (βλ. το από 27-6-1856 πιστοποιητικό του δημάρχου Μέσσης Νικ. Σάσσαρη).

6)Πανάγος Κυρίμης, από Παγγιά, ανθυπολοχαγός Φάλαγγας.

7)Πέτρος Μαριόλης, από Κέρια, πολέμησε ως αξιωματικός : Πολιορκίες Νεοκάστρου, Τριπόλεως, Ναυπλίου, Άργος και Κόρινθο επί Δράμαλη, Μεσσηνιακά φρούρια επί Ιμβραήμ, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 3-12-1841). Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Ανθυπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας.

8)Δρακούλης Δικαιάκος – Παπαδόγγονας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός και μετά την απελευθέρωση χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως ανθυπολοχαγός με αριθμό μητρώου 02106 (οπλαρχηγός 7ης τάξεως) (Α.Χ.Ε.Β.Ε.). Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Ανθυπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας.

9)Σωτήριος Σουκαράς, από Σταυρί, στις 30-7-1824 έλαβε δίπλωμα πεντηκοντάρχου (βλ. το από 30-7-1824 διάταγμα προαγωγής του σε πεντηκόνταρχο).

10)Λογοθέτης Μιχ. Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 ανθυπολοχαγός επίτιμος της Λακωνικής Φάλαγγας. Με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα έλαβε γραμμάτιο προικοδότησης ως ανθυπολοχαγός της Φάλαγγας (βλ. το από 18-12-1843 β. διάταγμα).

11)Μιχαήλ Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 ανθυπολοχαγός πρεσβύτης της Λακωνικής Φάλαγγας.

12)Μιχαήλ Χαραμής – Μπεκάκος, από Δρυ, πολέμησε ως αξιωματικός. Λόγω τραυματισμού στο πεδίο της μάχης, αναγνωρίστηκε το 1837 ως δικαιούχος πολεμικής συντάξεως. Ονομάστηκε επίσης ανθυπολοχαγός της Φάλαγγας το 1848 (βλ. την από 15-6-1839 αίτηση του για λήψη αριστείου).

Υπαξιωματικοί και στρατιώτες :

1)Παναγιώτης Ανδρεάκος, από Έλια, πολέμησε : Τρίπολη, Άργος επί Δράμαλη, Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιμβραήμ, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 14-12-1841).

2)Γιάννος Αντωνινάκος, από Δρυ, πολέμησε επικεφαλής συγγενών του και άλλων ομοχωρίων του : Ναύπλιο, Μονεμβασία, Τρίπολη, Μεσσηνιακά Φρούρια (πιστοποιητικό από 18-6-1865).

3)Δημήτριος Βασιλάκος, από Σταυρί, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 25-10-1841).

4)Νικόλαος Γιαννάκος Σμαϊλης, από Οχιά, πολέμησε επικεφαλής 10 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Άργος, Βέργα, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 20-8-1841).

5)Θεόδωρος Γιαννίτζαρης, από Έλια, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης, Τριπόλεως, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 24-7-1841).

6)Βασίλειος Γιαννόπουλος, από Κούνο, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια, Μονεμβασία, Τρίπολη, Άργος (πιστοποιητικό από 6-12-1841).

7)Παναγιώτης Δημαρόγγονας, από Κούνο, επικεφαλής στρατιωτών πολέμησε : Βαλτέτσι, Τρίκορφα, Τρίπολη, Άργος, Ναύπλιο, Μεσσηνιακά Φρούρια – πολιορκία Κορώνης (όπου φονεύθηκαν δύο υπό την οδηγία του συγγενείς του : Παναγιώτης [δυσανάγνωστο επώνυμο] και Δημήτριος Καπέρης), Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 5-6-1865).

8)Νικόλαος Δικαιάκος, από Κιππούλα, πολέμησε : Βέρβενα, Βαλτέτσι, Τρίκορφα, Τρίπολη, Άργος, Κορώνη επί Ιβραήμ, Νεόκαστρο πολιορκούμενος εντός του κάστρου, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 15-11-1841).

9)Δημήτριος Καπαράκος, από Κούνο, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης, Νεοκάστρου επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 24-7-1841).

10)Νικήτας Καραμούζης, από Κούνο, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 25-9-1841)

11)Γερακάρης Κατραμπασάς, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 25 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Καρύταινα, Τρίπολη, Άργος, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 7-12-1841).

12)Βρετός Κούκουρας, από Κούνο, έλαβε το 1844 το αργυρό αριστείο του Αγώνος (ονομαστικός κατάλογος Αριστείων από 29-4-1844)

13)Κωνσταντίνος Κουρεβέσης, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 20 έως 30 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 25-10-1841).

14)Ζαχαρίας Κυρίμης, από Παγγιά, πολέμησε επικεφαλής στρατιωτών : Κορώνη, Τρίπολη, Άργος, Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 16-12-1841).

15)Βασίλειος Λυκουσάς, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 30 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιμβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 6-12-1841).

16)Ιωάννης Μαριόλης, από Δρυ, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό 12-12-1841).

17)Βρεττός Μαριόλης, από Δρυ, πολέμησε : Τρίπολη, Άργος, Μεσσηνιακά Φρούρια, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 1-11-1841).

18)Γκίτας Μιχαλόπουλος, από Κιππούλα, πολέμησε : πολιορκία Μεσσηνιακών Φρουρίων, Τρίπολης, Νεόκαστρο επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 31-10-1841).

19)Γρηγόριος Νικολάου Δικαιόπουλος, από Κούνο, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 15-12-1841).

20)Ιωάννης Ξαρχάκος, από Κούνο, πολέμησε ως υπαξιωματικός : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 12-12-1841).

21)Σερεμέτης Πετράκος, από Παγγιά, πολέμησε επικεφαλής της οικογένειας του : Τρίπολη, Μονεμβασία, Άργος, Αλμυρό, Διρό (πιστοποιητικό από 9-12-1841).

22)Ηλίας Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 30 στρατιωτών : Μονεμβασία, Τρίπολη, Άργος, Πολυάραβο, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 10-11-1841).

Επίσης οι :

Πανάγος Δικαιάκος, Ζαχαρίνης Δικαιάκος, Δικαίος Παναγάκος, Γεωργάκης Πετράκος, Παύλος Πετράκος, Πέτρος Δικαιάκος, Δικαίος Γεωργάκος, Σερεμέτης Γεωργάκος, Γιάννης Ψυρογιαννάκος, Νικόλας Ψυρογιαννάκος, Μιχάλης Ψυρογιαννάκος, Θοδωρής Ψυρογιαννάκος, από Παγγιά (δώδεκα αγωνιστές), καθώς και οι :

Λαμπρινός Τζιτζίρης, Δημήτρης Ψυχάκος, Γεωργάκης Ψυχάκος, Νικόλας Ψυχάκος (τέσσερις αγωνιστές), από Αγία Κυριακή, περιλαμβάνονται σε αδημοσίευτο έως σήμερα ονομαστικό κατάλογο στρατιωτών, από τις 20-5-1825, του στρατηγού Νικολάου Βοϊδή – Μαυρομιχάλη, στο στρατόπεδο του Μεσσηνιακού Κόλπου για την αντιμετώπιση του Ιμβραήμ, μαζί με άλλους αναγραφόμενους στρατιώτες, σύνολο 32 στον αριθμό (βλ. ονομαστικό κατάλογο από 20-5-1825).

Ας είναι αιώνια η μνήμη όλων τους και φωτεινό παράδειγμα ενότητας, αγώνα και ομοψυχίας για όλους εμάς και για τις επόμενες γενιές !

Σας ευχαριστώ !!

Επιδρομή των Μανιατών στην Καλαμάτα το 1692

Αφιερωμένο στον αείμνηστο καθηγητή

Σωκράτη Κουγέα

Επιμέλεια κειμένου

Γιάννης Μιχαλακάκος εκπαιδευτικός

Άποψη της Καλαμάτας το 1688 CORONELLI, Vincenzo, πηγή https://el.travelogues.gr/item.php?view=48669

Η γεωγραφική θέση της Καλαμάτας μεταξύ του μεσσηνιακού κάμπου και του βουνού του Ταϋγέτου είναι φυσικό και επόμενο να παίξει καθοριστικό ρόλο μεταξύ της περιοχής αυτής και της γειτονικής χερσονήσου της Μάνης. Ανέκαθεν υπήρχαν σχέσεις μετανάστευσης από την μία περιοχή στην άλλη ενώ ακόμα και τα δύσκολα χρόνια της Οθωμανικής περιόδου υπήρχαν εμπορικές και οικονομικές σχέσεις μεταξύ των δύο περιοχών. Μάλιστα οι Μανιάτες συμμετείχαν ενεργά στην απελευθέρωση της πόλης από τους Οθωμανούς όχι μόνο το 1821 αλλά το 1659 και το 1685 όταν ο Francesco Morosini κατέλαβε την πόλη και έδωσε την έναρξη της β Ενετοκρατίας έως το 1715 στην Πελοπόννησο. Ωστόσο οι σχέσεις των κατοίκων της Καλαμάτας με τους Μανιάτες δεν ήταν πάντα ειρηνικές. Η αύξηση της πειρατείας ως μορφή βιοπορισμού στην Μεσόγειο (Μάνη, Κρήτη, Μάλτα, Μήλο κ.ά.), η αύξηση του πληθυσμού της Μάνης, οι οικογενειακές σχέσεις των Μανιατών, το εθιμικό δίκαιο και υπόβαθρο καθώς η σχετική αυτονομία της περιοχής σε συνδυασμό με την πολεμική αγωγή οδηγούσε επανειλημμένα σε συγκρούσεις και βιαιοπραγίες από πλευράς Μανιατών. Ένα τέτοιο επεισόδιο περιγράφει πολύ δραματικά σε άρθρο του ο καθηγητής Σωκράτης Κουγέας από αναφορά του Αρχείου της Βενετίας. Η συγκεκριμένη αναφορά (report), στέλνεται στον Δόγη της Βενετίας από τον Γενικό Προβλεπτή (γενικό Διοικητή ) του Μοριά Marin Michiel την 14^η ιουλίου 1692.

«Μεταξύ των Μανιατών και των κατοίκων της Καλαμάτας έγινε μια αρκετά σοβαρή ταραχή, επειδή ένας από τα περίχωρα της Ζαρνάτας, που ήταν ενοικιαστής του φόρου των χοιρινών (diago delli animali porcini), ενώ ζητούσε να εισπράξει από τους Καλαματιανούς το δικαίωμα του, ήρθε με αυτούς σε λογομαχία και αφού θεώρησε τον εαυτό του προσβεβλημένο, μετέβη στο χωριό του και αφού συνάθροισε τους συγγενείς του και τους γέροντες του τόπου, παρέστησε πολύ υπερβολικά τα πράγματα ότι δήθεν οι Καλαματιανοί καθύβρισαν και εξευτέλισαν ολόκληρη την ευγενή εθνότητα του (sua nobile natione) και ότι ως εκ τούτου όφειλαν όλοι ενωμένοι να εκδικηθούν την προσβολή. Έτσι αφού συγκεντρώθηκαν περί τους 1700 τέθηκε ο ίδιος επικεφαλής και τους οδήγησε στην Καλαμάτα όπου διέπραξε διάφορες βιαιότητες και μάλιστα συνέλαβε μερικούς από τους προκρίτους της Καλαμάτας. Αλλά αφού κατέφθασε εκεί ο Προβλεπτής της Ζαρνάτας Longo κατόρθωσε με επιδεξιότητα να καθησυχάσει τις ταραχές να ελευθερώσει τους προκρίτους που είχαν συλληφθεί και ύστερα από κάποια καταβολή χρημάτων εκ μέρους των Καλαματιανών να καταφέρει τους Μανιάτες να επιστρέψουν στα χωριά τους.

Προς πρόληψη νέας τυχόν περιπέτειας διορίσθηκε παρά του Εξοχότατου Capitan General ο εκλαμπρότατος Antonio Molino τέως έκτακτος Προβλεπτής στο Βασίλειο, με εντολή να μεταβαίνει επί τόπου και να εξομαλύνει τις διαφορές και με τρόπο μαλακό να καθησυχάσει τα οξυμένα πνεύματα των εξεγερθέντων. Στο μέτρο αυτό προέβη ο Εξοχότατος με παρότρυνση τις έντονες διαμαρτυρίες των κατοίκων της Καλαμάτας, οι οποίοι παρουσιάσθηκαν σε συναγερμό μπροστά του εκλιπαρώντας για την βοήθεια του. Επειδή όμως είχε λήξει η αρχή του Molino πηγαίνει αντ’ αυτού ο εκλαμπρότατος Duodo o οποίος έλαβε εντολή να αποσοβήσει κάθε εξέγερση και να κρατήσει τον λαό εντός των ορίων των υποχρεώσεων του, χωρίς να προβεί εν προκειμένω σε άλλα μέτρα». 

Προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα το παραπάνω κείμενο πρέπει να γίνουν μερικές παρατηρήσεις. Οι Βενετοί αφού κυριάρχησαν στην Πελοπόννησο διόρισαν Προβλεπτές σε κάθε περιοχή που θεωρούσαν υψηλού ενδιαφέροντος (Βακαλόπουλος). Μεταξύ αυτών ήταν και η Ζαρνάτα της έξω Μάνης όπου υπήρχε κάστρο το οποίο μάλιστα είχε ανακαινιστεί από τους Τούρκους το 1670. Γενικός Διοικητής της Πελοποννήσου ήταν ο γενικός Προβλεπτής που λογοδοτούσε απευθείας στον Δόγη της Βενετίας. Η πόλη της Καλαμάτας κάθε άλλο παρά την σημερινή εικόνα είχε. Αποτελούσε μια μικρή και ασήμαντη πόλη που το 1700 είχε περί τους 1362 κατοίκους ενώ ολόκληρο το territorio di Calamata είχε περί τους 4801 κατοίκους. Οι ασθένειες και οι πόλεμοι δεν άφηναν εύκολα την ανάπτυξη του τοπικού πληθυσμού. Μάλιστα πολλοί πρόκριτοι και κάτοικοι της Καλαμάτας ήδη το 1700 δήλωναν καταγωγή από την περιοχή της Μάνης. Αξιοσημείωτο όμως είναι πως την εποχή εκείνη η Καλαμάτα είναι μια από τις ελάχιστε πόλεις με πληθυσμό άνω των 1,000 κατοίκων (Βρεττού). Αντίθετα η γειτονική Ζαρνάτα στην Μάνη όπου ήταν και έδρα του Προβλεπτή είχε αυξητική τάση κατοίκων. Το 1645 καταγράφονται στο εκεί territorio 343 οικογένειες ενώ σε όλο το territorio της Καλαμάτας 354 οικογένειες (Μπαλτά). Το 1700 καταγράφονται 6,632 κάτοικοι να κατοικούν στην περιοχή της Ζαρνάτας που έπιανε από την Βέργα έως το Λεύκτρο (Ντόκος).

Από τα παραπάνω λοιπόν εύκολα λοιπόν κάποιος μπορεί να συμπεράνει τις ανησυχίες των κατοίκων της Καλαμάτας οι οποίοι βρίσκονταν πολύ κοντά σε μια ανυπότακτη και επιθετική περιοχή που πολλές φορές προσέφευγε στην λαφυραγωγία. Η μη καταβολή του φόρου των χοίρων ίσως να ήταν απλά μια αφορμή που στηρίχθηκε νομικά – βάση του εθιμικού δικαίου – στην προσβολή προκειμένου να γίνει επιδομή και λαφυραγωγία στην πόλη. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο πως μετά την αποζημίωση που δόθηκε από τους κατοίκους της Καλαμάτας τα πράγματα διευθετήθηκαν.

Ο «φόρος των χοίρων» ήταν ένας βασικός φόρος από τους πολλούς τους οποίους συνέλλεγε η Βενετική Διοίκηση από τους κατοίκους της Πελοποννήσου. Άλλοι τέτοιοι φόροι αγροτικής κυρίως προέλευσης καθώς το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ασχολείτο με την αγροτική παραγωγή ήταν ο φόρος χορτονομής, ο φόρος κυψελών, φόρος βελανιδιών, λαδιού κ.ά.(Κόμης). Τόσο οι Βενετοί όσο και οι Οθωμανοί στην β΄ Τουρκοκρατία προκειμένου να περισυλλέγουν ευκολότερα τους φόρους το ανέθεταν ως υπηρεσία μισθωτή σε κάποιον ισχυρό προύχοντα της περιοχής ώστε να εξασφαλιστεί και το δόσιμο του ποσού. Στην συγκεκριμένη περίπτωση έχει πολύ ενδιαφέρον το ότι αγνοούμε το όνομα του «καπετάνιου» που θίχτηκε και κατάφερε να μαζέψει 1700 συμπατριώτες του και να εισβάλουν στην Καλαμάτα. Το πιο πιθανό είναι να πρόκειται για κάποιον ισχυρό πρόκριτο της περιοχής της Ζαρνάτας.

Το κάστρο της Ζαρνάτας το 1690, PEETERS, Jacob, πηγή https://el.travelogues.gr/item.php?view=55793

Πηγές

1. Κόμη. Κ. Βενετικά κατάστιχα Μάνης Μπαρδούνιας Ελληνικά γράμματα Αθήνα 1998 σ.16
2. Κουγέα. Σ. Επιδρομή των Μανιατών εις Καλαμάταν, στο Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά, τ. Ε, σ. 9 – 10, Αθήνα 1961
3. Ντόκου. Κ. BREVE DESCRITTIONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο ενετικό έγγραφο της Β’ Ενετοκρατίας στην Πελοπόννησο; Εοα και Εσπερία Αθήνα 1993, σ. 81 – 131
4. Μπαλτά Ευαγγελία. Venetians and Ottomans in Southeast Peloponnese, 15^th – 18^th centuries, https://evangeliabalta.com/old/kitap/20_cha.pdf
5. Βρεττού Ειρήνη Ο θεσμός της οικονομικής και προσωπικής αγγαρείας (angarie  personali e riali) στις κτίσεις των Βενετών στον Ελληνόφωνο χώρο. Η περίπτωση της Πελοποννήσου κατά την Β Βενετοκρατία (1685 – 1715).
6. Βακαλόπουλος, Απόστολος Ε. (1975). «Πελοπόννησος: Η τελευταία περίοδος βενετικής κυριαρχίας (1685–1715)». Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΑ′: Ο ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία, 1669–1821. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. σελίδες 206–209.
7. https://el.travelogues.gr/

Το Κάστρο της Ζαρνάτας σήμερα – έδρα του Προβλεπτή των Βενετών την περίοδο της Βενετοκρατίας

Οι γυναίκες στην μάχη του Δυρού μέσα από το σχολικό βιβλίο

Τον Ιούνιο του 1826 ο Ιμπραήμ προσπαθώντας να υποτάξει την Μάνη επέδραμε κατά της Βέργας στον Αλμυρό της δυτικής Μάνης. Παράλληλα για να κάμψει τις αντιδράσεις των Μανιατών επιχείρησε αποβατική ενέργεια στον όρμο του Διρού στην μέσα Μάνη προκειμένου να περικυκλώσει τους επαναστάτες. Σε αντίθεση με άλλα χωριά της Πελοποννήσου όπου οι δυνάμεις διασκορπίζονταν ακόμα και οι γυναίκες συνέδραμαν στην αντιμετώπιση του εχθρού.

παρακάτω ακολουθούν δύο αναφορές καπετάνιων της Μάνης όπου βρίσκονται στο σχολικό βιβλίο της Γ Λυκείου.

Αναφορά 1η

«[…] ο εχθρός αφού έκαμε την απόβασίν του εις Δηρό, αιφνιδίως ηπαρρησιάσθη εις τα πέριξ χωρία […] οι εντόπιοι όντες ανέτοιμοι κατά πρώτον εκυριεύθησαν από πανικόν φόβον, αλλ’ επομένως ενθαρ-ρυνθέντες έτρεξαν γέροντες,
νέοι και γυναίκες, έως 700 τον αριθμόν (διότι οι πλείστοι αυτών ήσαν εις την θέσιν του Αλμυρού) και, αφού τους επολέμησαν έως δύο ώρας, τους έβαλαν εις αταξίαν και τους έφεραν κυνηγώντας έως το παραθαλάσσιον»

Αναφορά 2η

«[…] ο μεν (επεχείρει) κολυμβών διά να διασωθή, ο δε διά να εμβαρκαρισθή εις τα λαντζόνια, αλλ’ οι Σπαρτιάται, φοβούμενοι μήπως φύγη από τας χείρας των μία τοιαύτη
λεία, ώρμησαν εκ τρίτου αποφασιστικώς, άλλους δε έπιασαν ζωντανούς και άλλους εσκότωσαν με τα ντουφέκια των, πλέοντες διά να σωθούν. Το δε παραδοξότερον είναι όπου μία ηρώισσα γυναίκα
Σπαρτιάτισσα, πηδήσασα εις την θάλασσαν, άρπαξεν έναν Αλβανόν κολυμβώντα διά να διασωθή, από τον οποίον εζητούσεν ικανοποίηση διά τους καρπούς της τους οποίους της έκαυσαν […]»

ο όρμος του Διρού όπου εξελίχθηκε η τελική φάση της μάχης όταν οι Μανιάτισσες κυνηγήσανε μέχρι την θάλασσα τους Αιγύπτιους (πηγή in.gr).

Πηγή

Ιωάννης Κολιόπουλος, Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Θεόδωρος Νημάς, Χάρις Σχολινάκη-Χελιώτη «Ιστορία του νεότερου και του σύγχρονου κόσμου από το 1815 έως σήμερα», Γ΄ Τάξη Γενικού Λυκείου και Δ΄ Τάξη Εσπερινού Λυκείου ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ», 2020

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΛΕΑΣ – ΤΡΟΥΠΑΚΗΣ

Ένας Αντιστράτηγος του 1821 από την Καρδαμύλη

Του Δημήτρη Π. Μαριόλη

Νομικού – Ιστορικού

Μανιάτης Καπετάνιος Otto Magnus von Stackelberg 1834 «Habitants du Magne (Morée)»

          Ένας από τους κλάδους της μεγάλης πατριάς των Τρουπάκηδων – Παλαιολόγων της Καρδαμύλης (έδρας σήμερα του Δήμου Δυτικής Μάνης), είναι και αυτός του Μπουκουβαλέα. Η προσωνυμία “Μπουκουβάλας”, όπως ξέρουμε από την ιστορία της οικογένειας, είχε δοθεί αρχικά στον Θεόδωρο Παν. Τρουπάκη (εγγονό του γενάρχη Μιχαήλ Παλαιολόγου), επειδή είχε βαπτιστεί από αρματωλούς των Αγράφων. Από τότε οι απόγονοι του Θεόδωρου, εκτός του “Τρουπάκης”, έφεραν και το επώνυμο “Μπουκουβαλέας”. Ένας από τους εγγονούς του τελευταίου, ήταν και ο Παναγιώτης (γεν. το έτος 1783),  πρόσωπο με πολύ σημαντική στρατιωτική δράση κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821.

          Για την οικογενειακή κατάσταση του Παναγιώτη Μπουκουβαλέα Τρουπάκη γνωρίζουμε (από τα διαθέσιμα στοιχεία των στρατιωτικών καταλόγων της Φάλαγγας, όπου κατατάχθηκε επί Όθωνα) ότι στα 1803 είχε παντρευτεί την Αντωνία (Ντονίνα), κόρη του πρώην μπέη της Μάνης Τζανέτμπεη Κουτούφαρη (ή Κουτήφαρη) (1777 – 1779) και ότι μαζί της είχε αποκτήσει αρκετά παιδιά. Υπάρχει μάλιστα και το προικοσύμφωνο για το γάμο τους που χρονολογείται από το 1801. Ο πατέρας του ονομαζόταν Γεώργιος και είχε αδελφό με το όνομα Χριστόδουλος. Είχε κοντινή συγγένεια (ανηψιός) με τον καπετάνιο της Ανδρούβιστας Παναγιώτη Τρουπάκη – Μούρτζινο και με τον γιο του τελευταίου, τον στρατηγό και Υπουργό Διονύσιο Μούρτζινο, με τον οποίο καθ’ όλη την επανάσταση είχε στενότατη συνεργασία και ήταν ο πρωτοκαπετάνιος του. Η συνεργασία τους αυτή αποτυπώνεται καθαρά στις βεβαιώσεις δράσης του αγωνιστή, που  αντλήσαμε από τα αρχεία του Υπουργείου Πολέμου (ΓΑΚ) και παρακάτω δημοσιεύουμε.

          Μυημένος ο αγωνιστής από τον Απρίλιο του 1819 στη Φιλική Εταιρεία από το θείο του Παναγιώτη Μούρτζινο, δεν έλειψε και αυτός από το πατριωτικό προσκλητήριο για την απελευθέρωση της Πατρίδας από τους Τούρκους.

          Κύριοι σταθμοί της δράσης του, εκτός φυσικά της κατάληψης της Καλαμάτας (23 Μαρτίου 1821) όπου παραβρέθηκε και εκείνος ως οπλαρχηγός μαζί με άλλους πολλούς Μανιάτες, υπήρξαν :

-Η μάχη κατά των 1.700 Τούρκων του Φαναρίου (επαρχίας Ολυμπίας),  κοντά στην Καρύταινα, ως επικεφαλής 280 Μανιατών υπό τις οδηγίες του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη (τέλη Μαρτίου 1821).

-Η συμμετοχή του στην εκστρατεία στα Δερβενοχώρια και στη Βοιωτία (Ιούνιος – Ιούλιος 1821), υπό τους Οδυσσέα Ανδρούτσο, Κυριακούλη και Ηλία Μαυρομιχάλη.

-Η συμμετοχή του στην πολιορκία της Τριπολιτσάς μέχρι την άλωση της (Σεπτέμβριος 1821), όπου για δύο μήνες διορίστηκε από όλους τους οπλαρχηγούς της πολιορκίας ως επικεφαλής του κανονιοστασίου.

-Η αποστολή του στην πολιορκία της Πάτρας και (Ιούλιος του 1822) στην εκστρατεία στην Ήπειρο προς βοήθεια των Σουλιωτών (Μούρτο, Φανάρι, Σπλάντζα), όπου συμμετείχαν και άλλοι σημαντικοί Μανιάτες αγωνιστές υπό τον  Κυριακούλη Μαυρομιχάλη.

-Η συμμετοχή του (Αύγουστος 1824), με το βαθμό πλέον του αντιστρατήγου, στην εκστρατεία του στρατοπέδου στο Μεσσηνιακό κόλπο υπό τον στρατηγό Διονύσιο Μούρτζινο, όπως επίσης και αργότερα (Ιούνιος 1826) στη λαμπρή νίκη κατά του Ιμβραήμ πασά στη Βέργα του Αλμυρού.

Η παλιά Καρδαμύλη σε γκραβούρα του 19ου αιώνα στο βάθος οι πύργοι των Τρουπάκηδων

          Η συμβολή του στην Ιερή Επανάσταση, όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά την περιγράφει, επιβεβαιώνεται από την παρακάτω αναφορά που ο ίδιος κατέθεσε αρχές Μαρτίου του 1826 προς τη Διοίκηση της Επαναστατημένης Ελλάδας, επισυνάπτοντας μάλιστα και τρεις βεβαιώσεις (αποδεικτικά), των Διονυσίου Μούρτζινου, Κωνσταντίνου Μαυρομιχάλη και Δημητρίου Υψηλάντη : 

          “Προς το Σεβαστόν Εκτελεστικόν Σώμα

          Είναι γνωστόν προς όλους τους σημαντικούς οπλαρχηγούς της Πελοποννήσου, και αυτής της Ανατολικοδυτικής Ελλάδος, ωσαύτως και προς πολλούς πολιτικούς εντός και εκτός της Σ. Διοικήσεως, ότι απ’ αρχής της Ιεράς ημών επαναστάσεως δεν έλλειψα και εγώ ο υποσημειούμενος του να προσφέρω θύμα της πατρίδος τον εαυτό μου και όσους ηδυνάμην στρατιώτας εις διαφόρους ανάγκας της Γλυκυτάτης ημών Πατρίδος. Ου μόνον κατά την Πελοπόννησον, όπου ο Ιερός ούτος αγών ήτον πλησίον της Πατρίδος μου, αλλά και κατ’ αυτήν την Ανατολικήν Ελλάδα και Δυτικήν, ως εκ των εσωκλείστων αποδεικτικών πληροφορείται τούτο.

          Τας αυτάς δουλεύσεις μου, δύναται το Σεβ. τούτο Σώμα να τας ακούσει και ζώση τη φωνή, παρά μεν των Πελοποννησίων, από τους εκλαμ. Π. Μαυρομιχάλην, Θ. Κολοκοτρώνην, Κανέλλον Δεληγιάννην, αυτόπτων όντων και από πολλούς ωσαύτως οπλαρχηγούς Πελοποννήσιους συναγωνισθέντας μετ’ εμού, παρά δε των ανατολικοδυτικών, από τον Οδυσσέα, από τον Καπετάν Γεώργη αδελφόν της Βασιλικής, Καπετάν Βασίλη Σουλιώτην και άλλους πολλούς (τους οποίους αποσιωπώ), συναγωνισθέντες εις Μούρτο και Φαναράκια, ένθα εσυστήθη τότε το Ελληνικόν στατόπεδον, Αρχηγός του οποίου ήτον ο αείμνηστος Κυριακούλης.

          Όθεν παρακαλείται το Σ. τούτο σώμα δια να διατάξει όπου ανήκει να θεωρηθεί ούτος ο λογαριασμός μου δια να αποζημιωθώ και εγώ. Ο τοσαύτως παθών δια την ελευθερίαν της πατρίδος και δια να προθυμοποιηθώ και του λοιπού να εξακολουθώ τα προς την πατρίδα μας Ιερά χρέη με περισσότερον ζήλον και προθυμίαν. Και μένω με σέβας βαθύτατον.

                                                                Ο ταπεινός πατριώτης

                                                           Παναγιώτης Μπουκουβαλέας”     

          Ακολουθούν τα αποδεικτικά του :

          1)“Ο καπετάν Παναγιώτης Μπουκουβαλέας απ’ αρχής της Ιεράς ημών επαναστάσεως δεν έλλειψε κατά διαταγήν μου του να τρέχη εδώ και εκεί, όπου η ανάγκη της Πατρίδος, οίον κατά πρώτον εις Καρύταινα μετά του Κ. Θεοδώρου Κολοκτρώνη με διακόσιους ογδοήκοντα στρατιώτας ένθα εδούλευσεν ημέρας είκοσι πέντε, δεύτερον δε έτρεξεν πάλιν κατά διαταγήν μου εις την πολιορκίαν Τριπολιτζάς με ογδοήκοντα στρατιώτας, και χρείας τυχούσης, διετάχθη και εστάλη εις Δερβενοχώρια μέχρι Βοιωτίας όπου διέτριψεν μήνας δύο. Επομένως δε επιστρέψας με τους αυτούς στρατιώτας κατά πρόσκλησίν μου εις Τριπολιτσάν εδιωρίσθη παρ’όλων των εκεί οπλαρχηγών φυλακή του εκεί ελληνικού κανονιοστασίου, ένθα εδούλευσεν μήνας δύο μέχρι της πτώσεως της Τριπολιτζάς. Τρίτον εξεστράτευσε κατά της Παλ. Πάτρας με εκατόν είκοσι στρατιώτας, όπου εδούλευσεν έναν μήνα. Ακολούθως δε διαταχθείς παρ’ εμού απέρασεν εις την Δυτικήν Ελλάδα μετά των λοιπών οπλαρχηγών με στρατιώτας τριάκοντα πέντε όπου εδούλευσε ένα μήνα, εις Μούρτο και Φαναράκια ένθα εσυστήθη Ελληνικόν στρατόπεδον. Τέταρτον εξεστράτευσε με εξήκοντα στρατιώτας και κατά του Δράμαλη, όπου ασθενήσας καθ’ οδόν, τους έστειλεν υπό την οδηγίαν του ανηψιού του Καπετάν Δημητράκη Ζερβέα, εδούλευσαν δε ημέρας τριάκοντα πέντε. Διο του δίδεται το παρόν αποδεικτικόν.

Τη α Φεβρουαρίου 1826                                     Ο πατριώτης

Εν Άργει                                                         Διονύσιος Μούρτζινος”   

2)“Δηλοποιώ ότι ο αντιστράτηγος καπετάν Παναγιώτης Μπουκουβαλέας επ’ αρχής του Ιερού Αγώνος, δεν έλειψε δια να ακολουθήσει, όπου η ανάγκη της πατρίδος, προθύμως και πατριωτικώς, πρώτον κατά της Τριπολιτσάς, Ανατολική Ελλάδα, εις το μέρος της Πάτρας, και εις την Δυτική Ελλάδα με τον αδελφόν μου καπετάν Κυριακούλη, και κατά του Δράμαλη, με αρκετούς στρατιώτες μαντινιάροντάς τους εξ ιδίων του και εις ένδειξιν δίδω το παρόν μου δια να του χρησιμεύσει όθεν ανήκει.

Τη 15 Φεβρουαρίου 1826                              Ο πατριώτης

Εν Ναυπλίω                                        Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης”

3)“Ο καπετάν Παναγιώτης Μπουκουβαλέας απ’ αρχής του Ιερού μας Αγώνος εδούλευσε την πατρίδα με ζήλον πάντοτε και πατριωτισμόν όπου και εάν εδιωρίσθη να παρευρεθή. Εδιωρίσθη δε προς τοις άλλοις επί του πρώτου χρόνου της επαναστάσεως επί της πολιορκίας της Τριπολιτσάς φυλακή του Ελληνικού κανονιοστασίου, όπου εστάθη δύο μήνας έως της πτώσεως ταύτης. Και ευρέθη εις διαφόρους άλλας εκστρατείας με ικανούς υπαλλήλους του αγωνιζόμενος φιλοτίμως πάντοτε και γενναίως κατά τα οποία έλαβεν αποδεικτικά παρά των ανωτέρων του. Όθεν του δίδεται και παρ’ εμού το παρόν αποδεικτικόν των καλών και πατριωτικών εκδουλεύσεών του.

Τη 16 Φεβρουαρίου 1826

Εν Ναυπλίω                                                      Δημήτριος Υψηλάντης”    

          Στα επόμενα χρόνια, την περίοδο διακυβέρνησης του Ιωάννη Καποδίστρια  (1828 – 1831), ήταν πιστός υποστηρικτής του τελευταίου, όπως επίσης και οι περισσότερες ισχυρές οικογένειες της Έξω Μάνης. Παράλληλα συνέχισε τη στρατιωτική του σταδιοδρομία στο συσταθέν, από τον Κυβερνήτη, Ταξιαρχικό σώμα, με βαθμό πεντακοσιάρχου (ταγματάρχη). Ανέπτυξε επίσης και πολιτική δράση, όντας πληρεξούσιος της επαρχίας Ανδρούβιστας στην Εθνοσυνέλευση Άργους – Ναυπλίου (1831 – 1832).   

          Επί βασιλείας Όθωνα, αρχικά (1836) τον κατέταξαν στην 11η τετραρχία  της Φάλαγγας με βαθμό δεκανέα (ισόβαθμο υπολοχαγού του τακτικού στρατού), ενώ αργότερα (1839) στην 4η τετραρχία της Μάνης, με βαθμό ταγματάρχη. Στην ενεργό υπηρεσία διατηρήθηκε έως το 1843, οπότε και μετατέθηκε στην τάξη των προικοδοτημένων αξιωματικών, λαμβάνοντας πιστωτικό γραμμάτιο αξίας 8.400 δρχ., που θα χρησίμευε για την αγορά εθνικών γαιών. Τιμήθηκε επίσης με το αργυρό αριστείο του Αγώνα, ενώ ήταν και μέλος της εξεταστικής επιτροπής Σπάρτης (1836) που κατέταξε σε στρατιωτικούς βαθμούς τους Μανιάτες, ανάλογα με τη δράση του καθενός στην επανάσταση.  

            Μετά το θάνατο του Διονυσίου Μούρτζινου (1830), ο Παναγιώτης Μπουκουβαλέας ως συγγενής του, μαζί με τους Π. Σωτηρέα και Π. Ντουράκη, ανέλαβε την κηδεμονία του ανήλικου παιδιού του, Γεωργίου Μούρτζινου. Αργότεραμία από τις κόρες του Μπουκουβαλέα (είχε και ένα γιο με το όνομα Ραφαήλ), η Ελένη, παντρεύτηκε τον Γεώργιο, με τον οποίο απέκτησαν μία κόρη, την Αικατερίνη (Κατερινιώ).    

            Στα 1865, όταν πλέον και ο ίδιος ο αγωνιστής είχε πεθάνει (ως χρόνος θανάτου του, αναφέρεται το 1849), οι  απόγονοι του μέσω του γιου του Ραφαήλ υπέβαλαν αίτηση προς την  τότε συσταθείσα επιτροπή, για την αναγνώριση των δικαιωμάτων του ως αγωνιστή του ΄21. Χαρακτηρίστηκε οπλαρχηγός 4ης τάξεως, δηλαδή ταγματάρχης με αριθμό μητρώου 00280.

          Στο φάκελο της αίτησης αυτής υπάρχει και ένα πιστοποιητικό (από το 1836) για τον ίδιο, από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Εκεί ο Γέρος του Μοριά έγραψε μεταξύ άλλων για τον Παναγιώτη Μπουκουβαλέα – Τρουπάκη : “..έδειξε πάντοτε προθυμίαν, γενναιότητα και αμισθεί .. Είναι ο πρώτος οπού εκινείτο με ενθουσιασμόν υπέρ της Πατρίδος..”.        Και ως τέτοιον, όπως και πολλούς άλλους αγωνιστές, οφείλουμε να θυμόμαστε και να τιμούμε, διακόσια χρόνια μετά.

η ιδιόχειρη υπογραφή του Παναγιώτη Μπουκουβαλέα Τρουπάκη

ΠΗΓΕΣ

-Γ.Α.Κ. (Αρχεία : Υπ. Πολέμου Περιόδου Αγώνος, φακ. 180 και Γραμματείας Στρατιωτικών Περιόδου Όθωνος, Οργανισμός Φάλαγγος, φακ. 560).

-Σταύρου Καπετανάκη, “Βιογραφικό Λεξικό Μανιατών”, σελ. 1078 – 1080,  ιστοσελίδα (www.etlasp.gr) της Εταιρείας Λακωνικών Σπουδών.

-Σταύρου Καπετανάκη, “Αριστεία του 1821 σε Μανιάτες Αγωνιστές”, εκδ. Αδούλωτη Μάνη (2008).

-Δικαίου Βαγιακάκου, “Η Αρδούβιστα – Ανδρούβιστα – Μεγάλη Χώρα της Έξω Μάνης”, Λακωνικαί Σπουδαί, τομ. ΙΓ΄, Αθήνα (1996).

-Σταύρου Καπετανάκη, “Οι Μανιάτες στην Επανάσταση του 1821”, Αθήνα (2015) και “Μανιάτες Αγωνιστές του 1821”, εκδ. Συλλόγου Μανιατών Καλαμάτας (2005).

Η μάχη της Βέργας μέσα από τα μάτια ενός λόγιου της εποχής (1880)

φανταστική απεικόνιση της Μάχης της Βέργας 

Τον Ιούνιο του 1826 ο Ιμπραήμ κατανοώντας την σημαντική θέση της Μάνης αλλά και τον αποφασιστικό της ρόλο στην επανάσταση προσπάθησε να την υποτάξει εισβάλλοντας από την Καλαμάτα. Στην θέση Βέργα στα δυτικά σύνορα της Μάνης μεταξύ 22 με 25 Ιουνίου δόθηκε αποφασιστική μάχη μεταξύ Μανιατών και Αιγυπτίων του Ιμπραήμ. Οι αντίπαλες δυνάμεις ανέρχονταν από την πλευρά των Ελλήνων σε 5.000 άνδρες ενώ από την πλευρά των Αιγυπτίων άνω των 8.000. Επικεφαλής των ελληνικών δυνάμεων τέθηκε ο Γιωργάκης Μαυρομιχάλης γιος του Πετρόμπεη. Η νίκη έστεψε νικηφόρα τα ελληνικά όπλα αποτρέποντας τα σχέδια του Ιμπραήμ για καθυπόταξη της Μάνης αλλά κυρίως την διατήρηση του Ελληνικού ζητήματος.

ο Γιώργος Μαυρομιχάλης επικεφαλής των ελληνικών δυνάμεων στην μάχη της Βέργας

 

Παρακάτω έχουμε περιγραφή των γεγονότων από έναν Μανιάτη λόγιο της εποχής που την περίοδο εκείνη ήταν παιδί και κατέγραφε τις αναμνήσεις του.

 

Ιστόρηση Πέτρου Κουτήφαρη έτους 1880
«…αποφασίσαντες τους μεν γέροντας μετά των γυναικών και παιδίων απέστειλαν εις τας υπωρείας του γηραιού Ταϋγέτου… οι δε δυνάμενοι φέρειν όπλα συνηθροίσθησαν άπαντες εις Αλμυρόν, ίνα παρασκευάσωσι τα της αμύνης. Ενταύθα παρά το Αλμυρόν υπήρχε τείχος εξ αργών λίθων ωκοδομημένον. Το τείχος τούτο από της θαλάσσης αρχόμενον κατατείνει παρακολουθούν την δεξιάν όχθην μικρού χειμάρρου μέχρι της κορυφής πετρώδους τινός υψώματος, όπερ καλείται Καστράκη, και το οποίον υπέρκειται της προς χωρίον Σελίτζης αγούσης οδού. Εις το τείχος τούτο, όπερ νυν είναι γνωστόν υπό το όνομα Βέργα του Αλμυρού, οχυρωθέντες οι Μανιάται ανέμενον θαρραλέοι τον εχθρόν. Μετ’ ολίγας ημέρας ο Ιμβραήμης πανστρατιά εκ των Μεσσηνιακών φρουρίων εξορμήσας προήλασε μέχρι Καλαμών, ένθα και εστρατοπέδευσεν…. και τη 1 Ιουνίου …ο εχθρικός στρατός εκ Καλαμών εκκινήσας προυχώρησεν υπό τους ήχους των τυμπάνων κατά του Αλμυρού και έστι εις απόστασιν ενός περίπου χιλιομέτρου από του τείχους. Εκεί οι ιππείς, ους ατιλίδες εκάλουν οι τότε, και οι τακτικοί πεζοί ανέκοψαν, της ανωμαλίας του εδάφους επιπροσθούσης και διακωλυούσης τους στρατιωτικούς αυτών ελιγμούς, οι δε άτακτοι Αλβανοί και Κρήτες ωσεί πεντακισχίλιοι τον αριθμόν όρμησαν επί το τείχος τροχάδην και αλαλάζοντες. Οι Μανιάται περί τους χιλίους και πεντακοσίους αριθμούμενοι, όπισθεν του τείχους ταχθέντες, περιέμενον… όταν δε οι εχθροί έφθασαν εις απόστασιν βολής τουφεκίου εις εν σημείον των αρχηγών πυκνός και επιτυχής πυροβολισμός ανεχαίτησε την ορμήν των πολλούς εξ αυτών εις τα ζοφερά του Πλούτωνος βασίλεια αποστείλας. Τότε το πυρ εξερράγη καθ’ όλην την έκτασιν του τείχους και η μάχη κατέστη γενική, πεισματωδώς εκατέρωθεν διεξαγομένη. Οι Τούρκοι όπισθεν των δένδρων και των βράχων προφυλασσόμενοι προσήγγιζον βαθμηδόν και κατ’ ολίγον εις το τείχος… εννεάκις οι πολέμιοι επειράθησαν να διασπάσωσι την γραμμήν των Μανιατών και υπερβάλωσι το τείχος και εννεάκις απεκρούσθησαν πολλάς υποστάντες ζημίας και προς τας προτέρας αυτών θέσεις απωθούμενοι, διότι οι ζωηρότεροι των Μανιατών οσάκις έβλεπον αυτούς υποχωρούντας εξεπήδων του τείχους και τους κατεδίωκον πυροβολούντες κατ’ αυτών… αλλά καθ’ όσον η ημέρα προυχώρει η θέσις των αμυνομένων καθίστατο από στιγμής εις στιγμήν δυσχερεστέρα, διότι επόνει αυτούς η έλλειψις πολεμοφοδίων και προ παντός η του ύδατος, του μέρους εντελώς ανύδρου όντος. Τότε ανδρείος τις και εμπειροπόλεμος ανήρ από το χωρίον Σκιφιάνικα συνέλαβεν ηρωικήν απόφασιν να δώση αυτός πέρας εις την μάχην. Ατυχώς δεν δύναμαι να γνωρίσω υμίν το όνομά του, διότι ούτε η ιστορία ούτε η παράδοσις διέσωσαν αυτό. Οπόσοι άραγε άλλοι εφάμιλλοι ή και υπέρτεροι τούτου ήρωες της μεγάλης του γένους ημών επαναστάσεως δεν εκρίθησαν άξιοι ουδ’ απλής μνείας από τους τα κατ’ αυτήν ιστορήσαντας;… Ο Σκιφιανίτης λοιπόν ούτος μετά είκοσι συντρόφων του κατέλειπε το τείχος εκ της προς ανατολάς άκρας αυτού και αδιόρατος όπισθεν των βράχων έρπων κατόρθωσε να υπερφαλαγγίση τους εχθρούς και να καταλάβη τα νώτα των. Εκείθεν ήρξατο πυκνού και ευστόχου πυρός κατά των εχθρών, οίτινες μεγάλως εκ της αδοκήτου ταύτης προσβολής ταραχθέντες και φόβω συσχεθέντες ετράπησαν εις φυγήν. Τούτο ήρκεσε να ενσπείρη τον θόρυβον και την ταραχήν καθ’ απάσαν την γραμμήν των Αιγυπτίων, οι δε αμυνόμενοι συνορώντες αυτούς εν αταξία, κλονουμένους και οπισθοχωρούντας εξεπήδησαν άπαντες ως εκ συνθήματος έξωθεν του τείχους και ορμητικοί και ακάθεκτοι επέδραμον κατά των πολεμίων. Τότε η εν αταξία και αποσυνθέσει των τάξεων τροπή του εχθρού κατέστη πλήρης και γενική. Ιππείς, τακτικοί και άτακτοι στρατιώται, ουδεμίαν δίδοντες προσοχήν εις τας παρακελεύσεις των αξιωματικών, οίτινες ξιφήρεις και απειλητικοί κατεγίνοντο να σταματήσωσι την άτακτον φυγήν των στρατιωτών, έφυγαν προτροπάδην. Οι Μανιάτες κατεδίωξαν αυτούς, ούτω φεύγοντας, μέχρι αποστάσεως ημισείας ώρας, επανήλθον εις τα ίδια υπό των αρχηγών ανακληθέντες. Ο δε Ιμβραήμης, επειδή ο ήλιος έκλινε προς την δύσιν του, κατηυλίσθη παρά την θέσιν “Αγία Σιών ” μεταξύ Καλαμών και Αλμυρού κειμένην ένθα διανυκτέρευσεν. Εις την μάχην ταύτην αρχηγοί ήσαν ο Αναστάσιος Μαυρομιχάλης και ο εξάδελφος αυτού Ηλίας Κατσάκος, οι Καπετανάκαι, ο Γαλάνης Κουμουνδουράκης, πατήρ του νυν των κοινών προκαθημένου Αλεξάνδρου Κουμουνδούρου, οι Χρησταίοι, ο Κυβέλος και αι Δοράκαι.
Έπεσαν δε κατά τον αγώνα εκ μεν των Τούρκων εκατόν ογδοήκοντα περίπου, εκ δε των ημετέρων τέσσαρες. Την επαύριον λίαν πρωί οι πολέμιοι ταχθέντες εν γραμμή ως εις μάχην εχώρουν αύθις επί το τείχος νέαν απειλούντες κατ’ αυτού επίθεσιν. Δεν είχον όμως φθάσει εις απόστασιν βολής πυροβόλου ότε πυκνός και παρατεταμένος ηκούσθη πυροβολισμός ημίσειαν περίπου ώραν εκείθεν του τείχους προς την Μάνην, ούτος προήρχετο εκ Μανιατών εξακοσίων περίπου, οίτινες, προς βοήθειαν των εν Αλμυρώ αγωνιζομένων αδελφών των κατεσπευσμένως ερχόμενοι ανήγγειλον κατ’ έθος την προσέγγισιν αυτών δια γενικού πυροβολισμού. Ο εχθρός άμα ιδών την επικουρίαν ταύτην φόβω και αθυμία συσχεθείς έκρινε καλόν να υποχωρήση και επανακάμψη εις το εαυτού στρατόπεδον. Οι Μανιάται όμως …αφήκαν το τείχος και εγγύς τω των Αιγυπτίων στρατοπέδω παραγενόμενοι προσεκάλουν αυτούς εις μάχην, ούτοι όμως ήσυχοι δι’ όλης της νυκτός έμειναν. Περί δυσμάς Ηλίου οι Μανιάται επανήλθον εις τα ίδια και εκεί συσκεφθέντες απεφάσισαν ίνα την ερχομένην νύκτα επιπέσωσιν αίφνης και εκ διαφόρων μερών εις το εχθρικόν στρατόπεδον και καταστρέψωσι… αλλ’ ο εχθρός είτε πληροφορηθείς είτε υποπτευθείς τούτο μετέστησε την εσπέραν της αυτής ημέρας το στρατόπεδόν του εις Καλάμας και συνεπώς το σχέδιον των Μανιατών εματαιώθη…».

χάρτης του 1835 όπου απεικονίζεται το λιμάνι του Αλμυρού και το τείχος της Βέργας

Πηγές

1. http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=19795
2. https://www.tharrosnews.gr/2015/06/%CE%B7-%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%B1-%CE%BC%CE%AC%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%B1-%CF%84%E2%80%99-%CE%B1%CE%BB%CE%BC%CF%85%CF%81%CE%BF%CF%8D/
3. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%9C%CE%B1%CF%85%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CF%87%CE%AC%CE%BB%CE%B7%CF%82
4. https://www.timesnews.gr/i-machi-toy-diroy/
5. Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία (Α – Γ). Αθήναι: Έκδοσις Μεγάλης Στρατιωτικής και Ναυτικής Εγκυκλοπαιδείας. 1929. σελίδες 344. Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2009.
6. https://www.iamgreece.org/gallery/regions-of-greece/peloponnese/verga-kalamata-gr/

Ιατρικά Στατιστικά δεδομένα του 19ου αιώνα

 

Ο 18^ος και ο 19^ος αιώνας αποτελούν αιώνες μεγάλων επαναστάσεων και πολιτικών αλλαγών σε όλο τον κόσμο. Παράλληλα όμως αποτελούν και περίοδοι εκδήλωσης πληθυσμιακών μεταβολών και σοβαρών επιδημιών. Στο παρόν άρθρο θα δούμε κάποια περιστατικά ασθενειών που ταλαιπώρησαν την χώρα μας την περίοδο εκείνη καθώς και κάποια στατιστικά στοιχεία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους για την υγειονομική κατάσταση των κατοίκων της Λακωνίας.

Οι σοβαρές επιδημίες μάλιστα οδήγησαν σε περιοριστικά μέτρα ανάλογα με σημερινά. Η έννοια της καραντίνας μάλιστα δεν είναι σύγχρονη αλλά προέρχεται από τα χρόνια του Μεσαίωνα (14^ος αιών.) όταν η πανώλη ή ο λεγόμενος «μαύρος θάνατος» εξολόθρευσε το 1/3 του πληθυσμού της Ευρώπης. Συμβόλιζε τις 40 ημέρες απομόνωσης που έπρεπε κάποιος να υποστεί προκειμένου να είναι ασφαλής.

Το 1717 εκδηλώνεται στην Καλαμάτα σοβαρή επιδημία πανώλης που αποδεκάτιζε τον πληθυσμό. Τα μέτρα που έπαιρνε τότε ο πληθυσμός είχαν να κάνουν κυρίως με τον περιορισμό των ανθρώπων που είχαν εκδηλώσει την ασθένεια και όχι τον περιορισμό της διασποράς της. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το μορφωτικό επίπεδο ήταν περιορισμένο και οι ιατρικές γνώσεις ελάχιστες. Το 1820 πάντως η πόλη βρίσκεται σε εξέλιξη του εμπορίου της και με πληθυσμό 2500 κατοίκων.

Κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης του 1821 μεγάλο μέρος των επαναστατών νόσησε και τελικώς πέθανε από τις άθλιες συνθήκες του αγώνα. Τα άταφα πτώματα, η έλλειψη τρεχούμενου νερού, η έλλειψη υγειονομικού υλικού, η κακή διατροφή, η έλλειψη υγειονομικής περίθαλψης στα τραύματα οδήγησε μεγάλο μέρος των αγωνιστών τελικά να πεθάνει. Η πρώτη μάλιστα επιδημία τύφου εκδηλώθηκε στην Τρίπολη λίγο μετά την έναρξη της επανάστασης καθώς εκεί συσσωρεύτηκε πλήθος κόσμου προκειμένου να γλιτώσει από το μένος των επαναστατημένων Ελλήνων. Ο υπερπληθυσμός στην πόλη οδήγησε σε συνωστισμό των κατοίκων και τελικά σε 3,000 νεκρούς από τύφο. Ανάλογη κατάσταση εκδηλώθηκε και στην πολιορκία του Ναυπλίου.

Η ελληνική επανάσταση δεν είχε ακόμα τελειώσει κι όμως το νεοσύστατο ελληνικό κράτος αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις σε υγειονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Τον Απρίλιο του 1828 εκδηλώνεται επιδημία τύφου στην Ύδρα. Το νησί αυτό αποτελούσε την περίοδο αυτή καθώς και σε όλη την Τουρκοκρατία εμπορικό κέντρο στην μεσόγειο με ναυτική επικοινωνία με Ευρώπη, Ασία και Αφρική. Είναι λοιπόν ευνόητος ο λόγος εκδήλωσης σε αυτόν τον τόπο. Ο κυβερνήτης Καποδίστριας έχοντας σπουδάσει ιατρική και παρά το ότι το κράτος δεν ήταν επαρκώς οργανωμένο, δεν υποτίμησε τον κίνδυνο και προσπάθησε με περιορισμούς να οργανώσει την υγειονομική άμυνα της χώρας. Μεταξύ των περιοριστικών μέτρων ήταν ο αυστηρός έλεγχος των νοσούντων, ο αποκλεισμός των λιμένων, η καύση των ρούχων, 50 ημέρες καραντίνα, απαγόρευση συναθροίσεων κ.ά. Τελικώς με την βοήθεια του Ελβετού γιατρού  Andre – Louis Gosse η επιδημία περιορίστηκε. Ωστόσο ο πολιτικός αντίκτυπος από τα οικονομικά μέτρα ήταν μεγάλος καθώς οι περιορισμοί είχαν σοβαρές οικονομικές απώλειες για το εφοπλιστικό κεφάλαιο της εποχής.

η άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο 

Μετά τον θάνατο του κυβερνήτη Καποδίστρια την διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε η αντιβασιλεία του Βαυαρού βασιλιά Όθωνα η οποία προσπάθησε σε όλους τους τομείς του δημόσιου βίου να ακολουθήσει τους ρυθμούς και τους τυπικούς κανονισμούς των κρατών της τότε δυτικής Ευρώπης. Ακολούθως το ίδιο έπραξε και ο ίδιος ο Όθωνας μετά την ενθρόνιση του. Σε αυτήν την κυβερνητική πολιτική εντάσσεται και η οργάνωση του κράτους σε διοικητικό και υγειονομικό έλεγχο. Ανατίθεται σε επιστημονικό προσωπικό της εποχής η σύνταξη εκθέσεων με στατιστικά μεγέθη που αφορούν την υγεία, την διατροφή, τα οικονομικά ακόμα και την ένδυση του πληθυσμού της εποχής ανά δήμο προκειμένου να έχουν μια αναλυτική εικόνα της ποιότητας ζωής των υπηκόων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Τα στατιστικά αυτά μεγέθη, που περισσότερο μοιάζουν με ανάλυση των συνθηκών της καθημερινότητας και της οικιακής τους οικονομίας, είχαν ως στόχο να προλάβουν εκδηλώσεις σοβαρών ασθενειών που μάστιζαν την ύπαιθρο αλλά και τα αστικά κέντρα της εποχής. Παρακάτω ακολουθούν τμήματα αυτών των εκθέσεων που συνετάχθησαν την πενταετία (1838 – 1842) από την Διοίκηση Λακωνικής  στην οποία υπαγόταν τότε η Μάνη. Στο βιβλίο της Δήμητρας Σταθοπούλου – Καπετανάκη παρουσιάζονται αναλυτικά οι εκθέσεις αυτές.

Διοίκηση Λακωνικής – Δήμος Ιππολών

«έχει έκταση τριών περίπου μυριομέτρων περιφέρειαν και σύνορα προς βοράν την μονήν των Ταξιαρχών προς δυσμάς τον Μεσσηνιακόν κόλπον προς ανατολάς την άλυσον του Ταυγέτου προς μεσημβρίαν την /Κίτταν. Ο δήμος όλος είναι εις υψηλήν γην και τινά χωρία εις τας υπωρείας του Ταυγέτου, είναι όλος δευτερόγονος υγιής και ηδύνατο να καλλιεργηθή πολύ περισσότερο αφ όσον είναι. Τα κυριότερα προϊόντα είναι δημητριακοί καρποί, έλαιον, μετάξη, πρινοκόκκι και βαμβάκι.

Οι 1577 κάτοικοι δυνατοί, εύρωστοι και αιματηράς ως επί το πολύ έξεως είναι κτηματίαι, οι δε γυναίκαι γεωργοί. Τα νοσήματα είναι τόσα λίγα ώστε δεν είναι καν άξια μνείας. Οι κάτοικοι αντιδρούν στους εμβολιασμούς και μολονότι ο Ηλίας Αραπάκος και δια τον δήμον τούτον δημοτικός εμβολιαστής, ο εμβολιασμός δεν ενεργήθι εισέτι. Νεκροταφείο δεν υπάρχει και οι άνθρωποι θάπτονται εντός των χωρίων ή τουλάχιστον πολύ πλησίον των χωρίων εις παρεκκλήσιον. Υπάρχει μία μονή η της Πεντάδας καλούμενη με τρεις μοναχούς.

Δρυάλος: έδρα του Δήμου κείται εις τας κλιτύας του Ταϋγέτου, έχον δε ελεύθερον αέρα από όλα τα μέρη εκτός από ανατολάς χαίρει υγείαν. Τα πόσιμα ύδατα είναι δεξαμένια οποίαν δια την κακήν κατασκευήν και χειροτέρους υδραγωγούς είναι κακά και επιβλαβή. Οι άνεμοι είναι βορειοδυτικοί. Τα κυριότερα προϊόντα δημητριακοί καρποί, έλαιον, έλαιον, πρινοκόκκι και μέλι.

Τσόπακας, Παληόχωρα, Βάμβακα, Βρίκι, Καφιώνα, Καλούμι, Έρημος, Λάκκος, Άγιος Γεώργιος, Κότσιφας, Μίνα και Καρύνια: εις υψηλήν γην ως άνω. Προϊόντα ως άνω.

Κουτρέλα:ως άνω χωρίς μετάξη».

Σχόλια

Στο παραπάνω κείμενο που συντάχθηκε από τον γιατρό Σταμάτη Γαλάτη γίνεται μια προσπάθεια αναλυτικής καταγραφής των ασχολιών των κατοίκων με γνώμονα την υγειονομική τους κατάσταση. Παράλληλα καταγράφεται η παράγωγη των τοπικών προϊόντων καθώς η διατροφή θεωρείται βασικός παράγοντας για την καλή υγεία.

Στον συγκεκριμένο Δήμο της μέσα Μάνης κρίνοντας από τα στατιστικά δεδομένα που εκτέθηκαν βλέπουμε ότι οι κάτοικοι έχαιραν καλής υγείας παρόλο που ζούσαν σε συνθήκες φτώχειας αλλά και κακουχίας. Παράλληλα βλέπουμε το παλαιό έθιμο των Μανιατών της απαξίας εργασίας στα χωράφια (ως υποτιμητικό), της χρήσης γυναικών ως εργάτριες και γενικότερα τον πολεμικό χαρακτήρα των κατοίκων.

Περιγράφονται οι στέρνες ως συλλέκτες για πόσιμο νερό μη ιδανικές. Περιγράφεται το οικογενειακό νεκροταφείο πλησίον του χωριού μη ιδανικό ως προς τους κανόνες υγείας. Επίσης βλέπουμε την αναφορά σε εμβόλια που έπρεπε να γίνουν ωστόσο ο πληθυσμός από άγνοια και καχυποψία αρνιόταν.

Ο δημοτικός εμβολιαστής Ηλίας Αραπάκης δεν είναι τυχαίο πρόσωπο. Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους εμπειρικούς γιατρούς της εποχής από την Χαριά του Οιτύλου με μεγάλη προσφορά στην επανάσταση του 1821.

η μονή της Φανερομένης στην οποία αναφέρεται η έκθεση

συγγραφή – επιμέλεια

Γιάννης Μιχαλακάκος

εκπαιδευτικός

Πηγές

1. https://www.greekencyclopedia.com/arapakis-ilias-p14036.html
2. https://www.lifo.gr/articles/archaeology_articles/275171/apo-tin-epidimia-panolis-epi-kapodistria-to-1828-ston-koronoio-toy-2020
3. https://www.ethnos.gr/istoria/96132_epanastasi-1821-oi-astheneies-kai-oi-molynseis-skotosan-perissoteroys-ellines-apo-oti
4. https://www.protothema.gr/stories/article/984543/oi-epidimies-stin-ellada-tou-19ou-aiona-poia-metra-eihan-lifthei-tote/
5. http://www.religiousgreece.gr/peloponnese/-/asset_publisher/J4zsS00HlAz5/content/mone-phaneromenes-dryalos
6. https://argolikivivliothiki.gr
7. Ronald Eccles, επιμ. (2009). Common cold (Online-Ausg. έκδοση). Basel: Birkhäuser.σελ. 210. ISBN 978-3-7643-9894-1.
8. Δήμητρα Σταθοπούλου – Καπετανάκη (2008) Ιατροστατιστικά στοιχεία των διοικήσεων Λακωνίας και Λακεδαίμονος 1838 – 1842, εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη, Αρεόπολη.
9. Ε. Τσιλιπήρα και Ε. Τσίμπρου (2009). Οι επιδημίες στην Ελλάδα τον 19^ο αιώνα και τρόποι αντιμετώπισης τους, Αλεξάνδρειο ΤΕΙ, Θεσσαλονίκη.

χειρόγραφα από την Μάνη του 19ου αιώνα

 

το χωριό Μηλιά της έξω Μάνης

Στην περιοχή της Μάνης το ιδιοκτησιακό καθεστώς βασιζόταν κυρίως στον προφορικό λόγο. Η έλλειψη εγγράφων δικαιολογείται από δύο κυρίως παράγοντες.

• Αφ ενός οι άνθρωποι μεταξύ τους, ελλείψει ισχυρού κρατικού παράγοντα, μιας και η περιοχή ήταν για πολλά χρόνια αυτόνομη, προσπαθούσαν να βρουν απλούς τρόπους «τακτοποίησης» θεμάτων της καθημερινότητας τους μεταξύ τους.
• Αφ ετέρου οι περισσότεροι από τους Μανιάτες δεν είχαν μεγάλη γνώση γραμμάτων ώστε να μπορούν να φτιάξουν σοβαρά συμβολαιογραφικά έγγραφα.

Έτσι η παρουσίαση εγγράφων από εκείνη την περίοδο αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αξία καθώς μας παρουσιάζουν τον τρόπο σκέψης και προσέγγισης των Μανιατών απέναντι στις ιδιοκτησίες.

Στο παρακάτω έγγραφο ο Νικήτας Νηφάκης, ο γνωστός ποιητής της Μάνης, υπογράφει και συμμετέχει σε συμφωνητικό ανταλλαγής χωραφιών, ως εγγράμματος. Το έγγραφο είναι ιδιαίτερης αξίας καθώς πέραν της σπανιότητας τέτοιων εγγράφων δείχνει την σαφήνεια την οποία εμπεριέχει καθώς καταγράφονται τα σύνορα και οι ιδιόκτητες τους αναλυτικά.

Διατηρείται η ορθογραφία του κειμένου

1813 οκτωβρίου 12^η

+ εφάνη εμένα καλόν του γιαννακούρου κλεφτογιαννάκου και δίδω το μισόν μου χωράφι εις την πιάλαν αποκατώστρατα όπυο το έχω από τα μπραβάκια το δίδω αλλαξιά του γιώργη ξαρχουλάκου και μου δίδει αυτός δι’ αυτό το στρέμα του εις την ίζηναν σύνορον του αδελφού του και της πετρόνυμφης μου δίδει ακόμα και είκοσι γρόσια και αν είναι αυτός εις αυτό που του δίδω εγώ καθολικός νοικοκύρης και εγώ ξένος και απόξενος ομοίως πάλιν και εγώ να είμαι νοικοκύρης εις το στρέμα όπου μου έδωσεν και δια πίστεως της αλήθειας εγένετο το παρόν και εδώθη εις χείρας του δια κάθε και ρου φανέρωσιν, το χωράφι όπου του δίδω εγώ είναι σύνορον του ροζακέων και του λιτζέρη.

Νικήτας Νυμφάκης βαλμένος από τον γιαννακούρον έγραψα και μαρτυρώ

Οι οικογένειες οι οποίες περιλαμβάνονται στο παραπάνω απόσπασμα είναι οι περισσότερες από την Μηλιά. Συγκεκριμένα είναι οι εξής:

Νηφάκης από Μηλιά

Ροζακέας από Καστάνια

Μπραβάκος από Μηλιά

Λιντζέρης από Μηλιά

Κλεφτογιαννάκος από τα Ξανθιάνικα της Μηλιάς

Ξαρχουλάκος από Μηλιά. Το επώνυμο συναντάται και αλλού ωστόσο λόγω των υπόλοιπων πρέπει να αφορά την περιοχή της Μηλιάς.

Πετρόνυμφη, είναι γυναικείο πρόσωπο το οποίο δεν γνωρίζουμε επώνυμο αλλά καταγράφηκε όπως την αποκαλούσαν.

 

Πηγές

1. Σ. Κουγέα «Μανιάτικα ιστορικά στιχουργήματα του Νικήτα Νηφάκη», Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 1964.
2. Σ. Καπετανάκη «Αριστεία του 1821 σε Μανιάτες αγωνιστές», εκδ. Αδούλωτη Μάνη, 2008
3. http://naoistimani.blogspot.gr/p/blog-page_699.html

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΘΙΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Η περίπτωση του Βασίλη Καργάκου

Το ακρωτήριο Ταίναρο από τη θάλασσα 1882

(WORDSWORTH, Christopher)

Είναι γεγονός ότι η περιοχή της Μάνης μέχρι προσφάτως έκανε χρήση του Εθιμικού Δικαίου εντόνως κυρίως λόγω της μη ύπαρξης για πολλά χρόνια (Τουρκοκρατία) οργανωμένης δικαστικής αρχής λόγω της αυτονομίας της. Οι οικογενειακοί πόλεμοι και το κληρονομικό δίκαιο είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτής της νοοτροπίας.

Στο παρόν άρθρο θα δούμε ένα περιστατικό φόνου μέσα από τα έγγραφα της περιόδου του νεότερου ελληνικού κράτους και ακολούθως θα αναλύσουμε τα συμπεράσματα που προκύπτουν μέσα από την εθιμική συμπεριφορά της εποχής.

Σε έγγραφο του αρχείου του στρατηγού Παναγιώτη Γιατράκου διαβάζουμε, (διορθωμένη η πρωτότυπη ορθογραφία του κειμένου)

ο πρόεδρος της εφορείας Ιωάννης Μίλησις και ο φρούραρχος Μονεμβασίας (ως μάρτυς) Ι. Κ. Μαυρομιχάλης 13.7.1826 (Αντίγραφο)

Περί τον Ιούλιο του 1826, ενώ ο πλοίαρχος Βασίλειος Καργάκος βρισκόταν στην Σκαρδαμούλα (Καρδαμύλη), δύο ναύτες του «συγχυσθέντες μετά τινός Τούρκου του Δουράκη, τον εφόνευσαν». Η εφορεία υποχρέωσε τον Καργάκο να καταβάλει στον Δουράκη 750 γρόσια και έδωσε το παρόν σε ένδειξη «δια να λάβει το δίκαιον του ο Βασίλειος, όθεν ανήκει και δια να αποδειχθεί ότι οι φονεύσαντες τον Τούρκο ναύται Νικολακιάνοι από το χωρίον Πύργον δεν είχον δίκαιον να ζητούν περί της αυτής υποθέσεως και να ενοχλούν τινά, διότι αυτοί φονεύσαντες τον Τούρκον έφυγον και ο Βασίλης δια αυτούς επλήρωσε ταύτα».

Στο ίδιο έγγραφο υπάρχει σημείωση «ο ανωτέρω Βασίλης Καργάκος είναι πατήρ του Δημητρίου Βασιλάκου κατοίκου Αγίου Ιωάννη του δήμου Σπάρτης, αντίγραφο την 11 7βρίου 1871 Σπάρτην»

Από το παραπάνω αρχείο προκύπτουν διάφορα συμπεράσματα για την κατάσταση που επικρατούσε εκείνη την εποχή.

Πρώτα από όλα βλέπουμε πως οι ισχυρές οικογένειες όπως η οικογένεια Δουράκη από την Καστάνια της έξω Μάνης είχαν την δυνατότητα να έχουν στην κατοχή τους ομήρους – δούλους Τούρκους αιχμαλώτους από τα πεδία των μαχών.

Επίσης εδώ παρατηρούμε μια παλιά εθιμική διαδικασία της Μάνης στην οποία η εφορεία της Σπάρτης (συμβούλιο δημογερόντων) μέσω αιρετοκρισίας επέβαλε. Την αποζημίωση του θανάτου κάποιου προκειμένου να αποφευχθούν αντίποινα και περαιτέρω αιματοχυσία.

Οι Νικολακιάνοι ναύτες που αναφέρονται στο παραπάνω απόσπασμα ως φονιάδες  δεν είναι άλλοι από την γενιά των Νικολακιάνων του Πύργου Διρού. Τούτο επιβεβαιώνεται από το ότι ως μια από τις ισχυρές οικογένειες του χωριού υπογράφουν στις 15/8/1806 υποσχετικό σύμφωνο βοήθειας του Αντώνη μπέη Γρηγοράκη.

απόσπασμα από το συμφωνητικό των οικογενειών του Πύργου το 1806 προς τον Αντωνόμπεη

Τέλος η υποσημείωση για την οικογένεια Καργάκου μας βοηθά να καταλάβουμε πως ήδη από τα πρώτα χρόνια μετά την επανάσταση του 1821 είχε αρχίσει η πληθυσμιακή μετακίνηση των Μανιατών προς την Σπάρτη και την πέριξ περιοχή καθώς αναφέρονται μέλη της στον Άγιο Ιωάννη του Μυστρά και την γύρω περιοχή το 1872 ακόμα και με παρωνύμια.

Ο Δημήτρης Βασιλάκος σε εκλογικό κατάλογο  του Αγίου Ιωάννη το 1872

ΠΗΓΕΣ

1. Αθ. Φωτόπουλου, Οι Γιατράκοι του 1821, Αθήνα 1902, τόμ. Β’, σ. 190, έγγρ. 593 (569).
2. Κ. Κάσση «Άνθη της Πέτρας οικογένειες και εκκλησίες στην Μάνη» Ιχώρ Αθήνα 1990
3. Αγνώστου, «Ιστορικαί αλήθειαι συμβάντων τινών της Μάνης από του 1769 και εντεύθεν : Ο Τζανέτμπεης Καπετανάκης Γρηγογάκης και η οικογένειά του», Τύποις Φ. Καραμπίνη και Κ. Βαφά, 1858
4. http://el.travelogues.gr/item.php?view=47756
5. http://arxeiomnimon.gak.gr (Γ.Α.Κ εκλογικά συλλογής Βλαχογιάννη επαρχία Λακεδαίμονος φακ. 025)
6. https://maniatika.wordpress.com

 

 

Μαρτυρίες για το Δρύ και την Κέρια της Μέσα Μάνης

ο Άγιος Ιωάννης της Κέριας με εντοιχισμένες αρχαίες επιτύμβιες πλάκες

Ερευνώντας κανείς τις πηγές και τις μαρτυρίες για το απώτερο παρελθόν, είναι λογικό να διαπιστώνει ότι αυτές σπανίζουν κατά την αναδρομή σε βάθος χρόνου και στο πέρασμα των αιώνων. Για μία περιοχή μάλιστα όπως τη Μέσα Μάνη, γη απρόσιτη και ανυπότακτη επί Τουρκοκρατίας, τούτο ισχύει ακόμη περισσότερο. Αυτή ωστόσο  η ιδιαιτερότητα του τόπου, με το ακλόνητο φρόνημα ελευθερίας των κατοίκων του, υπήρξαν και οι παράγοντες που άνθρωποι ξένοι,  περιηγητές συνήθως αλλά και αξιωματούχοι, επισκέπτονταν τον τόπο    και κατέγραφαν τις εντυπώσεις τους.

Το Δρύ και η Κέρια στο Κατωπάγγι (που ανήκουν σήμερα στην κοινότητα του Κούνου), είναι από τους οικισμούς εκείνους που από παλιά προσέλκυσαν τέτοιου είδους ενδιαφέρον. Η αρχαιότερη γνωστή σε εμάς μαρτυρία για τα δύο χωριά προέρχεται από τον Ιταλό έμπορο και περιηγητή Κυριάκο Αγκωνίτη (Ciriaco d’ Ancona 1391 –1452), που τα επισκέφθηκε στα μέσα Οκτωβρίου του 1447 για να εξερευνήσει τις αρχαιότητες του τόπου.

Ο Κυριακός Αγκωνίτης (Ciriaco di Ancona) 1391 – 1452

          Ο περιηγητής, έχοντας προηγουμένως συναντήσει στο Οίτυλο τον τοπικό διοικητή Ιωάννη Παλαιολόγο, που εκπροσωπούσε τον τότε δεσπότη του Μυστρά (και έπειτα Βυζαντινό αυτοκράτορα) Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, κατέπλευσε με πλοιάριο στο Δρύ συνοδευόμενος από τον καπετάνιο του πλοίου Ιωάννη Ροζέα, ο οποίος καταγόταν από το χωριό αυτό. Το Δρύ (δρυς, περιοχή με βελανιδιές) και τα γύρω χωριά του, περιγράφονται ως πλούσια σε ελαιώνες και σε αμπέλια. Στο σωζόμενο ημερολόγιό του, ο Κυριάκος Αγκωνίτης γράφει για τα παραπάνω στα λατινικά : “..Exinde eadem scapha et eodem ductitante scapharcho Rossea secus eiusdem promuntorii littora navigantes, ad villam Dryeam et eiusdem nautae Lares venimus, ubi per diem morantes plerasque alias lata in planicie villas inspeximus cultis agris vinetisque et oliveis arboribus uberes ..”. Την επόμενη μέρα ο περιηγητής συνοδευόμενος από τον ίδιο Ι. Ροζέα, που προφανώς είχε επιρροή στην περιοχή, επισκέφθηκε το διπλανό χωριό Κέρια και είδε τον εκεί βυζαντινό ναό του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, ηλικίας τότε 200 ετών περίπου. Σχεδίασε μάλιστα το εντοιχισμένο στη δυτική όψη του ναού αρχαίο επιτύμβιο γλυπτό και κατέγραψε τα ονόματα των τιμώμενων σε αυτό τεσσάρων αρχαίων Ελλήνων, γράφοντας επί του σχεδίου του στα ελληνικά : “Ες Καιρίαν χωρίον προς Ταίναρον ες Πρόδρομον. ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΙΔΑΣ ΓΟΡΓΙΔΑΣ ΩΦΕΛΙΑ ΝΙΚΟΙ ΧΑΙΡΕΤΕ”.

Με βάση τα παραπάνω σημειώνουμε ότι πράγματι, ο σωστός ορθογραφικός τύπος του οικισμού, όπως αποδίδεται ήδη από την βυζαντινή εποχή, είναι “Καίρια” (ως καίρια θέση) και όχι ο εσφαλμένος “Κέρια”, που  επικράτησε να γράφεται στην εποχή μας και για αυτό το λόγο θεωρούμε ότι θα πρέπει να διορθωθεί.

Κατά τον επόμενο αιώνα, στη δίνη του τότε Δ΄ Βενετοτουρκικού πολέμου,  επισκέφθηκε το Φεβρουάριο του 1571 το Δρύ, τον Κούνο και άλλα χωριά της Μέσα Μάνης ο Βενετός αξιωματούχος Φαβιανός Barbo αναζητώντας συμμάχους. Ο Barbo με τη συνοδεία του, κατέπλευσε σε ορμίσκο νοτίως του χωριού, έτυχε καλής υποδοχής των κατοίκων και συνάντησε τον πρόκριτο τους Γεώργιο Γερακάρη Κοντόσταυλο, πράγμα που κατέγραψε σε αναφορά του προς τη Βενετική διοίκηση ως εξής (το κείμενο σε μετάφραση) : “.. Εις αυτόν δε τον τόπον, πριν αποβιβασθώμεν, προεβλήθη αντίστασις διά πυκνού λιθοβολισμού εκ μέρους Μανιατών τινών ευρισκομένων επί των βράχων, αλλ’ όμως, αφού υποδηλώσαμεν μακρόθεν την χριστιανική μας ιδιότητα δια σημείων του σταυρού, καθησύχασαν και ήλθον προς ημάς πλησίον της ακτής .. Ότε  ηννόησαν ότι εκομίζομεν επιστολάς του Γαληνοτάτου Πρίγκιπος απευθυνομένας προς αυτούς, ησθάνθησαν μεγάλην αγαλλίασιν και αμέσως έστειλαν μήνυμα εις παρακείμενον χωρίον καλούμενον Δρυ, υπό των ανδρών του οποίου, ωπλισμένων διά σπάθης, τόξου και ασπίδος, ωδηγήθημεν εις αυτό. Ενταύθα, υπό των γυναικών των εστρώθη η τράπεζα δια το γεύμα επί ταπήτων κατά γης, επί των οποίων παρετέθη γενναία ποσότης εδεσμάτων, συμφώνως προς το έθος αυτών της Τυρινής Απόκρεω .. κατηυθύνθημεν πεζή εις έτερον χωρίον καλούμενον Κούνος, ένθα μας υπεδέχθη ευγενώς εις την οικίαν του κύριος τις ονόματι Γεώργιος Γερακάρης, όστις τυγχάνει προύχων του τόπου..”.

Το Δρύ επίσης μνημονεύεται εν έτει 1618 σε γαλλικό κείμενο ως έδρα των Κοντοστάβλων με δύναμη 85 πολεμιστών (Dri de Condestauli).

Πολλές δεκαετίες μετά και από αυτά, ο Νοτάριος (συμβολαιογράφος) Ζακύνθου Β. Μπονσινιόρ σε εξώδικη δήλωση για τους Δρυάτες Βασίλη και Σκάλκο Νίκλο, που είχαν καταγγελθεί για κλοπή εμπορευμάτων από τον Γαμπριέλ Γιαννή που τους ζητούσε αποζημίωση, έγραψε τα παρακάτω στο τότε γλωσσικό ιδίωμα της Ζακύνθου: “1670 Αυγούστου 3 εις τον Αιγιαλόν της Ζακύνθου ενεφανίστη παρών σωματικώς ο σινιορ Γαμπριέλ Γιαννής, ο οποίος ινστάρει (ζητάει) να γράψω εγώ ο νοτάριος ως κάτωθεν. Επειδή και καιρόν απερασμένον ναν τόνε σβαλεγκιάραν (έκλεψαν) εις την Μάνην εις το Δρυ εις τον Άγιον Σώστη (τοπωνύμιο στο ακρωτήριο Θυρίδες), δια το οποίο κριτηνίρισε (κατηγόρησε) τον κυρ Βασίλη Νίκλο από τον άνωθεν τόπο και διατί δεν είχε πρόβα (στοιχεία) να δείξει το πώς ο αυτός Νίκλος να ήταν ρέος (υπαίτιος) να φτάση εις το άνωθεν δελίττο (αδίκημα), η δικαιοσύνη των ελιμπεράρισε. Λοιπόν θέλοντας να κάμη το ίδιο προγρεδιμέντο (προώθηση καταγγελίας) και εις εναντίον του παρόντος κυρ Σκαλκός Νίκλου του άνωθεν Βασίλη και επειδή να μην έχη και για δαύτονε πρόβα (ανάγκη απόδειξης), δεν πρετεντέρει (ισχυρίζεται) άλλο τίποτις, μόνον όποτε τω καιρω ήθελε περ φορτούνα προβαριστή με αξιόπιστους μάρτυρας ντεζιτερέδει (επιθυμεί) το πως οι άνωθεν Σκάλκος και Βασίλης ο πατήρ του να ήτανε και αυτοί κονπαρτέτζιποι και ρέοι (υπαίτιοι) εις το άνωθεν ντελίττο να είναι σοττοπόστοι (υποχρεωμένοι) με τα καλά των σωματικώς να σοτισφάρη (ικανοποιήσουν) τον αυτόν σ. Γιαννήν εισέ ό,τι με την εσποζιτζιόν των οπού έδωσε διαλαμβάνει και εισέ κάθε σπέσσα (έξοδα), ντάννα (ζημία) και ιντερέσσα (τόκο). Και ούτως εποίησαν εις μαρτυρίαν,

Μιχάλης Νίκλος μαρτυρώ τα άνωθε

J.Gabriel Zadin afermo (επιβεβαιώνω).”

Το παραπάνω νομικό έγγραφο, εκτός από τις πληροφορίες που μας δίνει για τον παλαιότερο τύπο επιθέτου (Νίκλος – Νικλιάνος) που σήμερα δεν διατηρείται στο χωριό λόγω της μακροχρόνιας εξέλιξης και αυτονόμησης των  γενεών,  παράλληλα τεκμηριώνει και τις εμπορικές σχέσεις της περιοχής με την Ζάκυνθο και τα ιταλικά λιμάνια κατά την πρώτη τουρκοκρατία (έως τα τέλη δηλαδή του 17ου αιώνα).

Κλείνοντας πρέπει να πούμε ότι το νοερό ταξίδι μας στο παρελθόν, σε εποχές με έντονο βυζαντινό και αρχαίο απόηχο, δεν είναι δυνατόν να εξαντλείται με το μικρό αυτό αφιέρωμα. Για έναν τόπο και για τους ανθρώπους, που με τις θυσίες τους κράτησαν το φρόνημα της ελευθερίας και της πατρίδας ψηλά, σε εποχές πολύ δυσκολότερες από αυτήν που σήμερα ζούμε.

Σχέδιο του Κυριάκου Αγκωνίτη από επιτύμβια στήλη στην Κέρια

ΠΗΓΕΣ

1.  Bodnar, «Curiac of Ancona Later Travels», Harvard University Press (2003)
2. Κων. Ντόκου, «Επαναστατικές κινήσεις στη Μάνη», Λακ. Σπουδαί, τόμος Α΄ (1972)
3. Δικαίου Βαγιακάκου “Επετηρίς Αρχείου Ιστορίας Ελ. Δικαίου” της Ακαδημίας Αθηνών, τόμος  5.
4. Σωκράτη Κουγέα “Η Μάνη στα αρχεία της Βενετίας και ο Ιππότης Λιμπέριος Γερακάρης”, Βιβλιοθήκη ΓΑΚ (2012)
5. προσωπικό αρχείο Δημήτρη Μαριόλη νομικού – ιστορικού
6. http://cultureportal.uop.gr
7. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%85%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%91%CE%B3%CE%BA%CF%89%CE%BD%CE%AF%CF%84%CE%B7%CF%82

Καρδαμύλη

Η Καρδαμύλη είναι ένα χωριό της Έξω Μάνης το οποίο βρίσκεται στην περιοχή του Λεύκτρου. Απέχει 37 χλμ Νοτιοανατολικά της Καλαμάτας και είναι έδρα του Δήμου Δυτικής Μάνης. Το όνομά της προέρχεται από τα πολλά κάρδαμα που υπήρχαν στην περιοχή. Κατά το παρελθόν συναντάται και με το όνομα Σκαρδαμούλα. Η Καρδαμύλη, πόλη της αρχαίας Λακωνίας, θεωρείται ότι υφίσταται από την προϊστορική εποχή. Αναφέρεται από τον Όμηρο ως μία από τις επτά πόλεις που ο Αγαμέμνων υποσχέθηκε να παραχωρηθεί στον Αχιλλέα για να τον εξευμενίσει για την απόσπαση της Βρισηίδας, κατά την εκστρατεία στην Τροία, ώστε να πειστεί να επιστρέψει στη μάχη. Συγκεκριμένα: «Επτά, δε ού δώσω ευναιόμενα πτολίεθρα Καρδαμύλην, Ενύπην τε και Ιρήν πιήσεον, Φηράς τε λαθέας ήδι Ανθειον βαθύλεμον καλήν τι Αίππειαν και Πήδασον Αμπελόεσσειν»

Ομήρου Ιλιάδα Ι στίχ. 149 – 151

(Με επτά καλοκατοίκητες θα τον προικίσω χώρες, με την πολύχλοη Ιρή, Ενύπην, Καρδαμύλην, με τις θεοφοβούμενες Φαρές, την Ανθείαν με πλούσια λιβάδια και την καλή την Αίπεια, την ΙΙήδασο με τα πολλά αμπέλια)

Μόνον η Καρδαμύλη και η Κυπαρισσία  από τις πόλεις του Μυκηναϊκού Βασιλείου του Νέστωρος έχουν κρατήσει το ίδιο όνομα στο πέρασμα των χιλιετιών.

Αναφορά γίνεται και από τον Παυσανία:

«…Καρδαμύλη δε, ής και Ομηρος μνήμην εποιήσατο εν Αγαμέμνονος υποσχέσεσι δώρων, Λακεδαιμονίων εστί υπήκοος των εν Σπάρτη, βασιλέως Αυγούστου της Μεσσηνίας αποτεμομένου. Απέχει δε Καρδαμύλη θαλάσσης μεν οκτώ σταδίους Λεύκτρων δε και εξήκοντα. Ενταύθα ου πόρω του αιγιαλού τέμενος ιερόν των Νηρέως θυγατέρων εστί ες γαρ τούτο αναβήναι το χωρίον φασίν εκ της θαλάσσης αυτάς Πύρρον οψομένας τον Αχιλλέως, ότε ες Σπάρτην επί τον Ερμιόνης απήει γάμον. Εν’ δε τω πολίσματι Αθηνάς τε ιερόν και Απόλλων εστί Κάρνειος, καθά Δωριεύσιν επιχώριον. . .»

Παυσανίου Ελλάδος περιήγησις Λακωνικά Κεφ. 26 Εδάφ. 7

(Η Καρδαμύλη, που την αναφέρει ο Όμηρος εκεί που ο Αγαμέμνονας τάζει δώρα στον Αχιλλέα, είναι υπήκοος των Λακεδαιμονίων. Την έχει αποσπάσει από τους Μεσσηνίους ο αυτοκράτορας των Ρωμαίων Αύγουστος. Απέχει από τη θάλασσα, οκτώ στάδια και εξηνταοκτώ από το Λεύκτρο. Εκεί κοντά στην ακρογιαλιά υπάρχει τέμενος των θυγατέρων του Νηρέα γιατί, καθώς λένε, σ’ αυτό το μέρος βγήκαν για να καμαρώσουν τον ΙΙύρρο, γιο του Αχιλλέα, όταν εκείνος πέρασε από εκεί, πηγαίνοντας στη Σπάρτη, για να παντρευτεί την Ερμιόνη. Στην πολίχνη αυτή, υπάρχει ακόμη ιερό της Αθηνάς και άγαλμα, του Καρνείου Απόλλωνα, όπως τον φαντάζονταν οι Δωριείς….»)

Η πόλη, αρχικά, δεν αποτέλεσε μέλος του Κοινού των Λακεδαιμονίων (μετονομάστηκε σε Κοινό των Ελευθερολακώνων μετά το 22 π.Χ.) γιατί μετά τη μάχη των Λεύκτρων (371 π.Χ.) η περιοχή δεν ελέγχεται από τη Σπάρτη, αλλά από τους Μεσσήνιους, κατά τις αποφάσεις του Θηβαίου Επαμεινώνδα. Στο Κοινό η πόλη συμμετέχει από το 146 π.Χ. Όμως, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αύγουστος επειδή το Γύθειο και οι άλλες παραλιακές πόλεις είχαν αποχωρισθεί από τη Σπάρτη, παραχώρησε την Καρδαμύλη στους Σπαρτιάτες για να την χρησιμοποιήσουν ως επίνειο. Συνδεόταν με τη Σπάρτη μέσω της Βασιλικής Οδού, τμήματα της οποίας σώζονται μέχρι σήμερα.

Πάνω από τον νεώτερο οικισμό, στην είσοδο του χωριού, πάνω σλειβάδια βρίσκεται η Παλιά Kαρδαμύλη (Πάνω Καρδαμύλη) και το συγκρότημα Τρουπάκηδων – Μούρτζινων. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα κτιρίων των οικογενειών Μούρτζινου, Πετρέα, Μπουκουβάλα και Μπαχλέμπα. Μέσα στο συγκρότημα συναντάμε τον περίφημο ναό του Αγίου Σπυρίδωνα, ο οποίος είναι η οικογενειακή εκκλησία του γένους των Μούρτζινων. Η ανέγερση των πρώτων κτιρίων του συγκροτήματος τοποθετείται στα τέλη του 17ου αιώνα, όταν εμφανίζεται στην περιοχή ο γενάρχης των Μούρτζινων, Μιχαήλ Παλαιολόγος.

Πάνω από το συγκρότημα βρίσκεται η βάρδια της οικογένειας Πετρέα.

Αντίκρυ από το συγκρότημα βρίσκεται η περιοχή της Κάτω Κάρδαμυλης. Αποτελείται απο τις γειτονιές των κλάδων της οικογένειας Τρουπάκη: Δημητρέα, Πατριαρχέα, Θεοδωρέα και Τρουπάκη.

Παλιά Kαρδαμύλη – Συγκρότημα Τρουπάκηδων – Μούρτζινων

Κατά την περίοδο της κυριαρχίας των Τρουπιάνων (18°-19° αι.) στην Καρδαμύλη αναπτύσσεται έντονη πειρατική δραστηριότητα. Ακόμα και στην καποδιστριακή περίοδο αποτελούσε καταφύγιο ξένων πειρατών.

Στις 06/01/1821 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης καταφθάνει από την Ζάκυνθο και φιλοξενείται στον πύργο του Παναγιώτη Τρουπάκη (Μούρτζινου) για τους επόμενους μήνες, με σκοπό την οργάνωση του απελευθερωτικού αγώνα.

Ο Άγιος Σπυρίδωνας-Οικογενειακή εκκλησία των Τρουπιάνων

Ακολουθώντας το μονοπάτι από την Παλιά Καρδαμύλη προς την περιοχή της Αγίας Σοφίας, συναντάμε δύο ορθογώνιες κοιλότητες η μία δίπλα στην άλλη, λαξευμένες σ’ ένα κάθετο βράχο. Βάση της παράδοσης πρόκειται για τον τάφο των Διόσκουρων (Κάστορας και Πολυδεύκης), των μυθικών παιδιών της βασίλισσας της Σπάρτης Λήδας και του Δία. Κατά μια άλλη παράδοση ο τάφος αυτός ανήκει στους ήρωες Νικόμαχο και Γόργασο, γιούς του θεραπευτή Μαχάονα που συμμετείχε στον Τρωικό πόλεμο.

Ο Τάφος Των Διόσκουρων

Η Καρδαμύλη αποτελεί προσφιλή τουριστικό προορισμό. Στο παραλιακό μέτωπο και πάνω στον κεντρικό δρόμο του χωριού υπάρχουν πολλά μαγαζιά τα οποία γεμίζουν από τουρίστες, ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες.

Δυτικά του οικισμού βρίσκεται η  βοτσαλωτή παραλία Ριτσά, ενώ λίγο έξω από το χωριό, σε κοντινή απόσταση, βρίσκονται οι παραλίες Δελφίνια και η παραλία του Φονέα.

Στο λιμάνι βρίσκεται ένα κτίριο το οποίο προεπαναστατικά ήταν αποθήκη-τελωνείο της οικογένειας Τρουπάκη. Δίπλα ακριβώς είναι το εκκλησάκι του Αγ. Γιάννη ενώ στο διπλανό βράχο υψώνεται ο πύργος-βάρδια της οικογένειας Δημητρέα (Κλάδος των Τρουπιάνων).

400 μ. από το λιμάνι του Άι Γιάννη, βρίσκεται ένα  μικρό καταπράσινο νησάκι. Πρόκειται για τη νήσο Μερόπη. Η έκταση του είναι 35 στρέμματα ενώ βρίσκονται ερείπια κτισμάτων και τειχών της μεταβυζαντινής περιόδου καθώς επίσης και ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου που χρονολογείται γύρω στο 1779. Στη Μερόπη υπήρχαν ενετοί μέχρι το 1818 περίπου, ενώ ο εορτασμός της εκκλησίας σταμάτησε από το φόβο ατυχημάτων, λόγω της απόκρημνης ακτής.

Το λιμάνι του Άι Γιάννη και στο βάθος το νησί Μερόπη

Το Νησί Μερόπη

Πολύ κοντά στο λιμάνι υπάρχει και το παλιό εργοστάσιο της Καρδαμύλης το οποίο λειτούργησε ως ελαιουργείο, σαπωνοποιείο και πυρηνοελαιουργείο κατά το παρελθόν. Σκαρδαμούλα: 1844: 227 κατ. , 1853: 210 κατ. , 1861: 263 κατ., 1879: 348 κατ. , 1889: 393 κατ. , 1896: 442 κατ. , 1907: 434 κατ. , 1920: 563 κατ. , 1928: 611 κατ. , 1940: 645 κατ. , 1951: 494 κατ. , 1961: 495 κατ. , 1971: 397 κατ. , 1981: 277 κατ.

 

ΠΗΓΕΣ:

• beneas13.blogspot.com
• mani.org
• Κώστα Κόμη: Πληθυσμός & Οικισμοί Της Μάνης 15ος -19ος αι.
• Γιάννη Σαΐτα: Μάνη-Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική