Η σημαντική οικογένεια Ροζάκη από τον Άγιο Νικόλαο του παλαιού δήμου Μελιτίνης, με προσφορά στους εθνικούς αγώνες και με φόρο αίματος, γνωρίζουμε ότι αντλεί την απώτερη προέλευσή της από το χωριό Νύφι[1]. Κατά την εποχή των Ορλωφικών (1770) η οικογένεια ήδη κατοικούσε στον Άγιο Νικόλαο και με επικεφαλής της τον γέρο – Μπούμπουνα ή Σταμάτη Ρόζο πήρε μέρος τότε στις επαναστατικές, υπό τους Ρώσους, συγκρούσεις της Ανατολικής Λεγεώνας της Σπάρτης (Μάνης) κατά των Τούρκων για την απελευθέρωση της Λακεδαίμονος και της Τρίπολης.
Ο κεντρικός πύργος του κάστρου της Βαρδούνιας το οποίο ο Σ. Ρόζος το 1826 κρατούσε και συντηρούσε με δικά του έξοδα αποτρέποντας την διέλευση και την κατάκτησή του από τον Ιμπραήμ (φωτογραφία Γιάννης Μιχαλακάκος)
Απόγονος του παραπάνω αγωνιστή, που τελικά θυσιάστηκε κατά τα Ορλωφικά πολιορκημένος στο Μοναστήρι της Ζερμπίτσας από τους Τουρκαλβανούς, υπήρξε και ο Σταμάτης Ροζάκης ή Ρόζος, με σημαντική δράση κατά την Επανάσταση του 1821. Γεννημένος κατά το 1785, ήταν κατά την έναρξη της Επανάστασης ήδη μυημένος στη Φιλική Εταιρεία, αρχηγός της οικογένειας και πρόκριτος της ευρύτερης περιοχής των Μπαρδουνοχωρίων Λακωνίας. Αναφέρεται ότι κατά την άλωση της Τριπολιτσάς παραδόθηκε σε αυτόν ο Βαρδουνιώτης Ρουμπής. Το 1823 έγινε ταξιάρχος και το 1825 χιλίαρχος.
Για την δράση του, υπέβαλε ο ίδιος μετεπαναστατικά την από 1 Οκτωβρίου 1841 αναφορά του προς το Υπουργείο Στρατιωτικών, αναφορά που τμήμα της για πρώτη φορά δημοσιεύουμε ως συντακτική ομάδα στο ιστολόγιο “Μανιάτικα” και η οποία αποτελεί σήμερα ένα μοναδικό ιστορικό τεκμήριο για την προσφορά, τόσο του ίδιου όσο και της οικογένειάς του στον Αγώνα. Ο ίδιος ο Ροζάκης εξιστορεί τη συμμετοχή του : στις μάχες της Τρίπολης το 1821, όπου έπεσαν δύο συγγενείς του όπως αναφέρει, ο Ευστράτιος Μπούμπουνας και ο Μαρίνος Λιούνης, στην απόκρουση του Δράμαλη το επόμενο έτος, στην πολιορκία του Ναυπλίου, στα Μεσσηνιακά Φρούρια κλπ, και τέλος στις θυσίες της οικογένειάς του κατά την επίθεση των Αράβων τον Αύγουστο του 1826 στον Πολυάραβο και στη Δεσφίνα, όπου η μητέρα του Αρχοντού μαζί με άλλους συγγενείς της βρήκε τραγικό θάνατο μέσα στον πύργο των των Σταθέων[2].
Σημειωτέον ότι ο θάνατος της Αρχοντούς μέσα στον πύργο των Σταθέων έχει αντιμετωπιστεί μέχρι σήμερα με επιφυλάξεις από ορισμένους ερευνητές, ωστόσο η παρούσα μαρτυρία του ίδιου του γιού της, αποκαθιστά ιστορικά και αίρει αμετάκλητα την οποιαδήποτε έως τώρα επιφύλαξη για τη θυσία της.
Ας αφήσουμε όμως τον ίδιο τον αγωνιστή να μας αφηγηθεί σε πρώτο πρόσωπο :
“ Ο υποκλινέστατος πιστός υπήκοος της Υ.Μ. Σταμάτης Ρόζος της Λακεδαίμονος του Δήμου Μελιτίνης προστρέχω εις τους πόδας του Υψ. Θρόνου με χείρας προϊσχομένους και εξ αιτούμαι να ρίψει όμμα ευμενείας εις τα επακόλουθα δίκαια παράπονά μου και επιφέρει δικαίαν απόφασιν.
Μεγαλειότατε είμην της Βας τάξεως των οικογενειών της Λακωνίας αι θυσίαι μου όμως προβαλλόμεναι υπερβαίνουν παντός άλλου και αυτής της Αης τάξεως. Πριν της διαδόσεως της φωνής του Ιερού Αγώνος είμην εν τοις πράγμασιν Μεγαλειότατε, αφ’ ότου δε ήχησεν η σάλπιγξ της ανεξαρτησίας έλαβον τα όπλα εις χείρας επικεφαλής των συγγενών μου συμπολιτών μου (συγκειμένων 120 οικογενειών) και ως επί το πολύ όλων των Βαρδουνοχωρίων έτρεξα υπό τους οπλαρχηγούς Μαυρομιχάλας και Π. Ιατράκον όθεν και όπου η ανάγκη το εκάλεσε απ’ αρχής μέχρι τέλους επικεφαλής πάντοτε υπερ των εκατόν στρατιωτών . Παρευρέθην μεν εις τας της Τριπόλεως μάχας μέχρι της αλώσεως αυτής, όπου έπεσον ενδόξως εις πρώτος μου εξάδελφος Ευστράτιος Μπούμπουνας εις δεύτερος συγγενής μου Μαρίνος Λιούνης και πολλοί άλλοι απλοί στρατιώται, εις την έφοδον της οποίας παρεδόθησαν αρκετοί Τούρκοι εκ των Βαρδουνοχωρίων των οποίων τα όπλα αφιέρωσα υπερ του έθνους, και προς απόδειξιν μοι απέδωκε το τότε επαρχείον της Λακεδαίμονος το από 23 Μαρτίου 1824 ανά χείρας μου χρεωστικόν έγγραφον εκ γροσίων χιλίων αρ. 1000. Εις τας του Άργους επί Δράμαλην εις τας της Ναυπλίας πολιορκίαν, εις τας των Μεσσηνιακών Φρουρίων επί Αράβων κλπ τας οποίας παρατρέχω χάριν βραχυλογίας, επιτέλους δε εις την τρομεράν εισβολήν των Αράβων εις Πολυάραβον εις την οποίαν είμην πολιορκημένος εις το Φρούριον Βαρδούνιας, έχων υπέρ τους 150 στρατιώτας, τους οποίους διατήρησα με ίδιά μου έξοδα και καταδαπάνησα το πλείστον μέρος της πατρικής μου περιουσίας υπερ των πέντε χιλιάδων δραχμών Αριθ. 5000 και μάρτυρας τούτου επιφέρων όλους τους κατοίκους των Βαρδουνοχωρίων του Δήμου Μελιτίνης, προσέτι δε εις το προπύργιον Πολυαράβου Τζεσφίνα καλούμενον ήσαν πολιορκημένοι η Μητέρα μου Αρχοντού, δύο πρώτοι μου εξάδελφοι Κυριάκος Σταθάκος μετά της συμβίας του, Δημήτριος Πουλάκος, και δύο ανήψια μου Ευστάθιος Σταθάκος μετά της συμβίας του και Γεώργιος Λιακουνάκος, όπου ως προμαχώνες έγιναν θύμα υπέρ της ελευθερίας της πατρίδος ως έλαβον τον ελεεινότατον θάνατον κατακαιόμενοι ζώντες υπό των Αράβων, πυρπολήσαντες δε το προπύργιον μοι εφθάρη και αρκετήν κινητήν περιουσίαν. Η δε λοιπή οικογένειά μου πολιορκίθη εις Πολυάραβον όπου και επληγώθη ο πρεσβύτερος υιός μου Γεώργιος επί του μηρού, αξιωματικός νυν της Β. Φάλαγγος, κατηνάλωσεν δε ως εκείσε αρκετόν πράγμα, επίσης δε εις την αυτήν εποχήν μοι πυρπολύθησαν παρά των Αράβων 2 οικίαι εις το Ζευγολατίον Σίνας και μέρος μελίσσια.
Μεγαλειότατε δια τας απ’ αρχάς προς την πατρίδα πιστάς εκδουλεύσεις μου με ετίμησε η τότε Διοικ. Επιτροπή της Ελλάδος με τους βαθμούς ταξιαρχίας και χιλιαρχίας, τας οποίας πολλάκις διεύθυνον εις τας κατά καιρόν επιτροπάς αλλά εις μάτην. Έλαβον όμως δια μεν της Διοικήσεως Λακεδαίμονος το αργυρούν αριστείον τοις Ηρωϊκοίς Προμάχοις δια της από 25 Απριλ. 1838 και υπ’ αριθμ. 5761 διαταγής της επί των Στρατ. Β. Γραμματείας της Επικρατείας κατά συνέπειαν των από 20 Μαίου/1 Ιουνίου 1834 και 18/29 Σεπτεμβρίου 1835 υψ. Β. Διαταγμάτων. Δια δε της τελευταίας επιτροπής της Μάνης βαθμολογίσθην υπολοχαγός της Β. Φάλαγγος και με αποδοχάς ανθυπολοχαγού, δια της από 21 Δεκ. 1837 και υπ’ αριθμ. 1085 κοινοποιήσεως του Ταγματάρχου κ. Φέδερ, κατά συνέπεια της από 1/13 Νοεμβρίου του αυτού έτους Υψ. Β. Αποφάσεως, αν και προηγουμένως χαρακτηρίσθην παρά της αυτής επιτροπής εις τον βαθμόν λοχαγού, αλλά μέχρι τούδε ουδεμίαν αποδοχήν έλαβον..”
Πιστός υπήκοος της υ. Μεγαλειότητος
Σταμάτης Ροζάκης
Η γνήσια υπογραφή του αγωνιστή Σ. Ροζάκη
Ο αγωνιστής, που απεβίωσε το 1861, αναγνωρίστηκε μετά θάνατο, κατόπιν διαδοχικών αιτήσεων των κληρονόμων του προς την τότε επιτροπή κρίσεων (1865 και 1872) , ως οπλαρχηγός 5ης τάξεως, δηλαδή Λοχαγός.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
- Η οικογένεια Ροζάκη ή Ρόζου εκ του λατινικού rosso =κόκκινο έλκει καταγωγή από το χωριό Νύφι της Μάνης και υπάγεται στην πατριά των Βασιλιάνων. Στο χωριό διασώζονται και ερείπια του πύργου της.
- Η οικογένεια Σταθάκου αποτελεί κλάδο της οικογένειας Ροζάκη, εξού και η από κοινού άμυνα του πύργου στην Δεσφίνα.
ΠΗΓΕΣ
-Προσωπικό αρχείο Δημητρίου Π. Μαριόλη, δικηγόρου – ιστορικού.
-ΓΑΚ, Αρχείο Οθωνικής Περιόδου του Υπ. Στρατιωτικών, Οργανισμός Φάλαγγος.
-Σταύρου Καπετανάκη, “Μανιάτες Αγωνιστές του 1821” (2005).
-“Λακωνικαί Σπουδαί”, περιοδικό σύγγραμμα της Εταιρείας Λακωνικών Σπουδών, τόμος Ε΄ (1980).
– Κ. Κάσση «Μοιρολόγια της μέσα Μάνης» τ. Β.
– Προσωπικές πληροφορίες και φωτογραφικό αρχείο Γιάννη Φ. Μιχαλακάκου