Ο Πύργος της οικογένειας Πικουλάκη στην Αρεόπολη

ο πύργος μουσείο της οικογένειας Πικουλάκη

Η Μάνη αποτελεί ένα μεγάλο ανοικτό μουσείο λαϊκής τέχνης. Αποτελεί μια από τις πιο παραδοσιακές κοινωνίες της σύγχρονης Ελλάδας. Χαρακτηριστικό πολιτιστικό της στοιχείο οι πύργοι της που στολίζουν την χερσόνησο από την μία άκρη της ως την άλλη. Οι πύργοι αυτοί αποτελούν σημεία αναφοράς στην ανυπότακτη κουλτούρα των κατοίκων της περιοχής. Είναι δείγμα της συνεχούς μάχης εναντίον των επίδοξων κατακτητών αλλά και της συνεχούς διαμάχης μεταξύ των κατοίκων για τους λίγους πλουτοπαραγωγικούς πόρους της περιοχής. Αξίζει να σημειωθεί πως πύργο δεν μπορούσαν να έχουν όλες οι οικογένειες. Μόνο οι ισχυρότερες στρατιωτικά και οικονομικά μπορούσαν να «ορθώσουν» ανάστημα απέναντι στις άλλες και να τους επιβληθούν. Έτσι τα αρχιτεκτονικά αυτά δημιουργήματα, οι πύργοι, αποτελούν συνάμα και δείγμα αίγλης και υπόληψης της εκάστοτε οικογενείας. Όσο παλαιότεροι τόσο σπανιότεροι και πιο ιστορικοί. Ένας από τους πιο ιστορικούς πύργους της Μάνης είναι αυτός της οικογένειας Πικουλάκη.

           Η οικογένεια Πικουλάκη αποτελούσε κατά τα προ επαναστατικά χρόνια προκριτική οικογένεια της Αρεόπολης. Το συγκρότημα ανήκε σε μια από τις πιο γνωστές οικογένειες της προεπαναστατικής περιόδου στη Μάνη, που διακρίθηκε για την ιδιαίτερη αγωνιστική της δράση κατά των Τούρκων. Ο Ιωάννης Πικουλάκης ο οποίος πέθανε το 1952 το δώρισε στο ελληνικό Δημόσιο. Βρίσκεται νότια του ναού των Ταξιαρχών και της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη.

        Αρχιτεκτονικά πρόκειται για τυπικό δείγμα οχυρής κατοικίας ισχυρού προκρίτου της περιοχής. Αποτελείται από έναν τριώροφο πύργο με λιακό, ο οποίος αποτελεί και τον παλαιότερο πυρήνα του οικιστικού συνόλου, πυργόσπιτο με δύο στάθμες καθώς και ένα μικρότερο δίπατο μονόχωρο βοηθητικό οίκημα. Παράλληλα η ένωση όλων των παραπάνω χώρων γίνεται με εσωτερικούς προαύλιους χώρους. Τα αρχιτεκτονικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά του πύργου μας ενημερώνουν ότι πρόκειται για κτίσμα πριν την ελληνική επανάσταση ενώ σε εγχάρακτη επιγραφή στο πυργόσπιτο υπάρχει η ημερομηνία 1850. Να σημειωθεί ότι το αρχιτεκτονικό σύνολο που βλέπουμε σήμερα δεν είναι πλήρες καθώς τμήμα του κατεδαφίστηκε επί Όθωνος. Οι πύργοι θεωρούνταν επικίνδυνοι και ως ένδειξη συμμόρφωσης και υποταγής στην εξουσία έπρεπε να κατεδαφίσουν ολόκληρο ή μέρος του πύργου.

         Σε όλο τον πύργο ενδιαφέροντα στοιχεία αποτελούν οι πολεμίστρες ή πολεμότρυπες, σχισμές – θυρίδες στα τοιχώματα του πύργου για να ρίχνουν εσωτερικά οι υπερασπιστές του στους πολιορκητές καθώς και στέρνες για την αυτονομία των κατοίκων σε νερό.

            Σήμερα ο πύργος της οικογένειας Πικουλάκη λειτουργεί στα πλαίσια του δικτύου μουσείων Μάνης ως μουσείο θρησκευτικής πίστης. Το συγκρότημα ανήκει στο Υπουργείο Πολιτισμού, στην 5^η εφορία Βυζαντινών αρχαιοτήτων και έχει έκθεση όψεις και εκφράσεις της θρησκευτικής ζωής των Μανιατών. Το συγκεκριμένο θέμα αποτελεί κάτι το πολύ ιδιαίτερο καθώς η περιοχή της Μάνης δεν ασπάστηκε την Χριστιανική θρησκεία άμεσα αλλά διαδοχικά μέχρι τον 9^ο μ.Χ αιώνα σε αντίθεση με την επίσημη αυτοκρατορία που θεώρησε επίσημο δόγμα τον Χριστιανισμό ήδη από τον 4^ο μ.Χ αιώνα. Στο μουσείο παρουσιάζονται πλήθος ιερών σκευών, αντικειμένων λατρείας, σταυροί, τάματα καθώς και ιερές εικόνες που έχουν βρεθεί στην περιοχή της Μάνης.

εσωτερικό της έκθεσης 

Το παρόν μουσείο θα μπορούσε να αποτελέσει εξαιρετικό δείγμα για εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Τούτο διότι αποτελεί κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου σε πολλά επίπεδα. Από την μια είναι μέρος της ιστορικής δράσης των κατοίκων της περιοχής και υπέροχο δείγμα αρχιτεκτονικής. Από την άλλη συνδέει την κουλτούρα – νοοτροπία των κατοίκων σε θρησκευτικό και λαογραφικό επίπεδο. Οι τομείς ενδιαφέροντος και μελέτης είναι αρκετοί ώστε κάποιο σχολείο ή σχολή να μπορεί να επιλέξει αντικείμενο μελέτης μετά από επίσκεψη της.

ο πύργος το παλαιότερο τμήμα  

Ενδεικτικά αναφέρουμε πεδία εκπαίδευσης:

1. Εργασίες σε σχέση με την παραδοσιακή οικιακή οικονομία του τόπου
2. Εργασίες σε σχέση με την θρησκεία και την λατρεία των κατοίκων
3. Εργασίες σε σχέση με την κοινωνιολογία, λαογραφία και εκπαίδευση των κατοίκων
4. Εργασίες σε σχέση με την τοπική ιστορία γύρω από την επανάσταση του 1821.

Πληροφορίες σε σχέση με την λειτουργία του μουσείου στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού παρακάτω.

 

Πηγές

1. Κατσικάρος Θ. (1933) Η βεντέτα εν Μάνη, Αθήνα
2. Δρανδάκης Ν., (2002) Βυζαντινά γλυπτά της Μάνης, Αθήναι
3. https://www.anatolikimani.gov.gr/sightseeing/castles-all/pikoulaki.html
4. http://collections.culture.gr/ItemPage.aspx?ObjectID=2770&LocationID=26&MainKindID=0&KindID=0&periodstring=0
5. http://manisbyzantinemuseum.blogspot.com/
6. https://www.culture.gr/el/service/SitePages/view.aspx?iID=2060
7. http://odysseus.culture.gr/h/1/gh155.jsp?obj_id=18381
8. https://www.archaiologia.gr/blog/2013/12/09/%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CE%B4%CE%B5%CE%B9%CE%BE%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF%87%CE%B5%CE%AF%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%B7-
9. https://www.tripadvisor.com.gr/LocationPhotoDirectLink-g910437-d12502239-i261134376-Byzantine_Museum_Manis-Areopoli_Laconia_Region_Peloponnese.html
10. https://maniatika.wordpress.com/

Λίγο πριν την άλωση της Τριπολιτσάς

ο αγωνιστής του 1821 Αναστάσης Μαυρομιχάλης

Στις 23 Σεπτεμβρίου του 1821 η πόλη της Τρίπολης πέφτει μετά από εξάμηνη πολιορκία και αιώνες ξένης κυριαρχίας σε ελληνικά χέρια. Η πόλη είχε καταστεί διοικητικό κέντρο της Πελοποννήσου και η κατάληψή της είχε τεράστια στρατηγική σημασία. Ωστόσο ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν κάποια παραλειπόμενα γεγονότα τα οποία δεν είναι ιδιαίτερα γνωστά.

Ήδη από τις αρχές του 1821 οι Τούρκοι είχαν πληροφορίες ότι σχεδιάζεται από τους «Ρωμιούς» πιθανό  κίνημα εναντίον τους. Για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο και να τρομοκρατηθεί ο πληθυσμός οι Τούρκοι καλούν τους σημαντικότερους προεστούς και αρχιερείς στην Τρίπολη, με πρόφαση να υποβάλουν τα σέβη τους στον Πασά. Σε περίπτωση εξέγερσης φυσικά οι «σημαντικοί πρόκριτοι» θα βρίσκονταν στα χέρια των Τούρκων. Από την Μάνη προσκλήθηκε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Αποφασίστηκε να μην πάει προφασιζόμενος ασθένεια. Έτσι θα μπορούσε να τεθεί επικεφαλής του δυναμικού της περιοχής και θα έπαιζε καταλυτικό ρόλο στα τεκταινόμενα. Παράλληλα όμως για να μην κινήσει υποψίες αλλά και σύμφωνα με τα Οθωμανικά ήθη έπρεπε να στείλει κάποιον δικό του ως αντιπρόσωπο. Αυτός που  αποφασίστηκε να πάει ήταν ο τρίτος γιος του Αναστάσης Μαυρομιχάλης και ο ανιψιός του Πανάγος Πικουλάκης από την Αρεόπολη. Οι ζωές τους, εν γνώσει τους, θα διέτρεχε μεγάλο κίνδυνο καθώς με την έκρηξη της επανάστασης οι Τούρκοι θα ξέσπαγαν σε αυτούς είτε με βασανιστήρια είτε με εκτελέσεις.

Οι πραγματικές προθέσεις των Τούρκων φάνηκαν αμέσως μόλις πέρασαν η αντιπροσωπεία της Μάνης τα τείχη της πόλης. Πρώτο μέλημα των Τούρκων ήταν ο αφοπλισμός των τεσσάρων πάνοπλων σωματοφυλάκων του Αναστάση Μαυρομιχάλη. Παρότι αρχικώς αντιστάθηκαν πείσθηκαν να παραδώσουν οπλισμό και ύστερα ρίχτηκαν στην φυλακή. Με το ξέσπασμα της επανάστασης εκτελέσθηκαν επί τόπου και μπροστά στα μάτια των προκρίτων οι φρουροί. Για έναν από αυτούς, τον Νικόλαο Βασιλάκο από το Σκουτάρι, έχουμε περισσότερες πληροφορίες από σειρά εγγράφων στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος.

«Πιστοποιούμεν οι υποφαινόμενοι, ότι πριν η Ιερά Σάλπιγξ είχεν ηχήσει εις τον Ελληνικόν ορίζοντα, και προπαρασκευαί αυτής εγίνοντο παρά της Ορθοδόξου Εταιρείας τω χιλιοστώ οκτακοσιοστώ εικοστώ πρώτω έτος, λαβών (sic) υπονοίας η οθωμανική κυβέρνησις, έβαλε χείρας εις αποτομήν πολλών αθώων χριστιανών εις όλα τα μέρη του κράτους όπου Χριστιανοί υπάρχωσι, δόσας προς τούτοις διαταγήν και εις τον εν Τριπόλει Διοικητήν ίνα λάβη και αυτός το ξίφος εις χείρας και φονεύει χωρίς διάκρισιν όπου ευρίσκει Χριστιανόν. Τούτο πληροφορηθέντες οι Διοικηταί της Πελοποννήσου (Μωραγιάνηδες) απέστειλον παρακλητικάς επιστολάς εις τον εν Λακωνία Πετρόμπεην Μαυρομιχάλην ίνα δια της εγγυήσεώς του σώση από τον Οθωμανικόν πέλεκυν τους Χριστιανούς και στείλει ενέχυρον προς βεβαίωσιν, ότι η Πελοπόννησος δεν εστοχάσθη ποτέ, ούτε θέλει στοχασθή μυστικήν τινά εταιρείαν κατά της Υψηλής Πόρτας, έδωσε λοιπόν ενέχυρον εις τον εν Τριπόλει Διοικητήν (ότι τοιούτος σκοπός δεν υπάρχει) τον υιόν του Αναστάσιον Μαυρομιχάλην, ζητήσας προς τούτοις και εκ μιάς των διασήμων οικογενειών της Λακωνίας των Βασιλιάνων, τον Νικόλαον Βασιλιάνον. Αλλά κατά την 25 Μαρτίου του αυτού έτους ήχησεν εις τον Ελληνικόν ορίζοντα η Ιερά σάλπιγξ της Ελληνικής Ελευθερίας, έλαβον τα όπλα οι Έλληνες έτρεξαν πολιορκούντες τα φρούρια καταδιώκουν και φονεύουν όπου αιμοβόρον Οθωμανόν εύρισκον. Τότε ο εν Τριπόλει Διοικητής έβαλεν ξίφος εις τα παρά της Πελοποννήσου δοθέντα ενέχυρα. Εφόνευσε και τον Νικόλαον Βασιλάκον, γίνας ούτος θύμα της Ελληνικής Μυστικής Ορθοδόξου ημών Εταιρείας. Τούτο θεωρήσας (sic) οι αδελφοί του αειμνήστου Ν. Βασιλάκου, Πιέρος και Τζανέτος Βασιλιάνοι και πνέοντες εκδίκησιν δια το αίμα του αδελφού τους, είχον προς τούτοις και τον υπέρ πατρίδος ζήλον, έλαβον και αυτοί τα όπλα εις χείρας επί κεφαλής πολλών Στρατιωτών εφοδιάζωσι αυτούς από ίδιά τους έξοδα, έτρεξαν εις πολλάς κατά των εχθρών μάχας, αλλά και ούτοι έπεσον ενδόξως εις το πεδίον της μάχης εις τον παρά της εν Τριπόλει πολιορκίας. Τούτο πληροφορηθείσα η οικογένειά των, η μεν μητέρα των εκ της λύπης απέθανεν το αυτό έτος, η δε αδελφή τους ασθενήσασα εκ της λύπης μέχρι το 1827 απέθανεν και αύτη. Μείνας (sic) δε εκ της οικογενείας ταύτης των Βασιλιάνων δύο ανήλικοι αδελφοί των αειμνήστων, Δημήτριος και Βασίλειος και μη έχων ουδένα προστάτην έγιναν ελεηνόν θύμα της πείνης, και έκτοτε η πολυάριθμος οικογένεια αύτη δεν εβραβεύθη ουδόλως δια τας πολλάς αυτής θυσίας, ως και αι λοιπαί οικογένειαι της Πελοποννήσου και Στερεάς Ελλάδος. Όθεν εις ένδειξιν δίδεται το παρόν μας πιστοποιητικόν έγγραφον εις την οικογένεια ταύτην δια να χρησιμεύση όπου δει.

Αθήναις τη 13 Δεκεμβρίου 1844.

Π. Μαυρομιχάλης, Α. Δεληγιάννης, Πανούτζος Νοταράς, Τζανετάκης Γρηγοράκης, Δ. Τζιγκουράκος, Κανέλλος Δεληγιάννης».

Από το παραπάνω έγγραφο προκύπτουν πολλές πληροφορίες. Πρώτα πρώτα πως η οικογένεια Βασιλάκου του Σκουταρίου ανήκε στις επιφανείς της εποχής καθώς ο συγγραφέας αναφέρετε σε αυτούς ως «διασήμων«. Επίσης γίνονται αντιληπτά πολλά από τα εθιμοτυπία της εποχής και της περιοχής όταν μιλάει για «πνοή εκδίκησης» των αδερφών για το αίμα του αδερφού τους. Στο ίδιο έγγραφο γίνεται εύκολα αντιληπτό και το ότι οι Βασιλιάνοι του Σκουταρίου είχαν και βαριές απώλειες καθώς στην Τριπολιτσά χάθηκαν τρία αδέρφια. Τέλος αξιοσημείωτο είναι πως το έγγραφο αυτό υπογράφουν ισχυρότατες προσωπικότητες της Πελοποννήσου αποδεικνύοντας την αίγλη της οικογένειας.

Η Τρίπολη επί Τουρκοκρατίας

 

Πηγές

1. http://www.nhmuseum.gr/en/fakelos-syllogon/antikeimena/12008_en/
2. http://www.geetha.mil.gr/media/1_istorika/25_Martioy/alosi-tripolitsas.pdf
3. https://www.sansimera.gr/articles/310
4. http://www.arcadia938.gr/index.php/diafora/san-simera/22290-o-ibrshim-pasha-katastrefei-tin-tripolitsa
5. Ιωσήφ Ζαφειροπούλου, Οι αρχιερείς και οι Πρόκριτοι εντός της εν Τριπόλει φυλακής εν έτει 1821, Απομνημονεύματα, Έκδ. Εμμ. Πρωτοψάλτη, τόμ. Α’, σ. 223.
6. http://www.etlasp.gr/
7. Σταύρου Γ. Καπετανάκη Μανιάτες Αγωνιστές του 1821 έκδοση συλλόγου Μανιατών Καλαμάτα 2005

Σασσαριάνοι Και Καποδίστριας

Είναι γεγονός ότι η Μάνη κατά την Καποδιστριακή περίοδο δοκιμάστηκε από εσωτερικές ταραχές, οι οποίες από τα τέλη του 1830 και καθ’όλη τη διάρκεια του 1831 έλαβαν διαστάσεις ανοικτού στασιαστικού ενόπλου κινήματος κατά του Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια και των τοπικών Αρχών.

Αντίπαλοι στις συγκρούσεις αυτές υπήρξαν από την πλευρά των στασιαστών εξέχοντα μέλη της οικογένειας του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη στο Λιμένι (όπως ο Ηλίας Κατσάκος, ο Αναστάσιος Μαυρομιχάλης και λοιποί), συνεπικουρούμενοι από ντόπιους υποστηρικτές τους και τους Υδραίους, ενώ από την άλλη πλευρά υπήρξαν οι κυβερνητικοί, συνεπικουρούμενοι και αυτοί από ντόπιες ένοπλες δυνάμεις που τροφοδοτούνταν από τον Νικόλαο Πιεράκο Μαυρομιχάλη (πολιτικό αντίπαλο των συγγενών του και παραπάνω αναφερομένων Μαυρομιχαλαίων) και τον Πανάγο Πικουλάκη.

Στην κορύφωση των γεγονότων κατά τον μήνα Αύγουστο του 1831 οι στασιαστές, οι αποκαλούμενοι ως «Συνταγματικοί», προχώρησαν με τη συνδρομή των Υδραίϊκων πλοίων σε κανονιοβολισμό από θαλάσσης του λιμένος του Μεζάπου, όπου η οικογένεια των πιστών στον Κυβερνήτη Σασσαριάνων, αλλά και οι λοιποί κάτοικοι του οικισμού, προέβαλαν σθεναρή αντίσταση και εμπόδιζαν τα σχέδια των στασιαστών.

Πράγματι η στάση των κατοίκων του Μεζάπου απέτρεψε τελικά την επιχειρούμενη απόβαση στην περιοχή τους και ανάγκασε τον μοίραρχο του στολίσκου των Συνταγματικών, τον Υδραίο Εμμανουήλ Βούλγαρη, να κινηθεί προς άλλη περιοχή βορειότερα.

Σε τεύχος της Γενικής Εφημερίδος της Ελλάδος, που εκδόθηκε την εποχή εκείνη, έχει δημοσιευθεί και σώζεται αφενός μεν η διακήρυξη του Υδραίου μοιράρχου Εμμ. Βούλγαρη προς τους κατοίκους του Μεζάπου, αφετέρου δε η Λακωνική απάντηση εκείνων, που χαρακτηρίζει το σθένος και το φρόνημά τους, έναντι του σοβαρού κινδύνου που αντιμετώπιζαν.

Η δημοσιευθείσα διακήρυξη του Υδραίου μοιράρχου έχει ως ακολούθως.

«Κάτοικοι του Μετζάπου,

Διέταξα τα υπό την οδηγίαν μου πλοία να κτυπήσω τον πύργον και τα πλησίον οσπήτια, τα οποία κρατούνται από τους αντισυνταγματικούς. Ειδοποιείσθε λοιπόν να παραμερίσετε τα γυναικόπαιδά σας και τα πράγμάτά σας, δια να μην τους προξενηθή καμμιά βλάβη από τα κανόνια.

Εκ του βρικίου ο Απόλλων, την 19 Αυγούστου 1831

Ο κατά την Σπάρτην Αρχηγός του Στολίσκου Εμμανουήλ Γ. Βούλγαρης»

Ο Μέζαπος και ο πύργος του Σάσσαρη ή Κάτζου 

Ακολουθεί η απάντηση των αμυνομένων, που προσυπογράφεται από ηγετικά μέλη της οικογένειας των Σασσαριάνων, όπως ο θρυλικός Θεόδωρος Κάτζος, ο Μιχάλης Κέκος και λοιποί, και έχει ως εξής.

«Απόκρισις προς τον Εμμανουήλ Γ. Βούλγαρην

Με το αντάρτικόν σου βρίκιον ο Απόλλων και με τα κατακρατημένα εθνικά πολεμικά πλοία ήλθες με τρόπον βάρβαρον να βαρέσεις τους ευπειθείς και ησύχους πολίτας.

Εις απόκρισίν σου λοιπόν σε λέγομεν ότι ημείς είμεθα αφοσιωμένοι εις τα καθεστώτα, καθώς και η παρά του αρχηγού μας Ν.Π. Μαυρομιχάλη, διωρισμένη ενταύθα φρουρά, χωρίς να στοχαζώμεθα ούτε ότι υπάρχετε άνθρωποι, ούτε ότι έχετε όπλα όσον της θαλάσσης, καθώς οι εν Λιμενίω ερχόμενοι ομόφρονές σας, εις την ξηράν.

Δεν θέλομεν ποτέ καταδεχθή κατά το γράφειν σας ούτε γυναικόπαιδον, ούτε πράγμα να παραμερίσωμεν, διότι θέλομεν βοηθηθή από τας Αρχάς της Σ. Κυβερνήσεως και τα όπλα μας, όπου δεν θέλει μας προξενηθή η παραμικρά βλάβη.

 Εν Μετζάπω, 19 Αυγούστου 1831 

Οι κάτοικοι Μετζάπου,

Θεόδωρος Κάτζος

Μιχάλης Κέκος

Δ. Γερακαράκος

Μ. Γιαννάκος 

και λοιποί»