ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ- ΕΘΝΟΛΟΓΟΥ ΔΙΚΗΓΟΡΟΥ ΠΑΡ’ ΑΡΕΙΩ ΠΑΓΩ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΝ. ΜΑΡΙΟΛΗ «ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ» ΟΠΩΣ ΕΚΦΩΝΗΘΗΚΕ ΣΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ «ΠΑΝΩΡΑΙΑ ΜΠΟΖΙΚΗ-ΜΑΝΗ 1821» ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΕΛΕΝΗΣ ΚΟΥΚΟΥΡΑ

Έχουμε την τιμή να δημοσιοποιήσουμε την εμπνευσμένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη ομιλία του εξαίρετου ιστορικού-εθνολόγου, δικηγόρου παρ΄Αρείω Πάγω Δημητρίου Παν. Μαριόλη, η οποία βασίζεται σε επιστημονική μελέτη και περιλαμβάνει σπάνιο αρχειακό υλικό, καρπός της άοκνης, επίπονης και πολυετούς επιστημονικής έρευνάς του. Η ομιλία του εκλεκτού συμπατριώτη μας, είναι πρωτότυπη, δημοσιοποιείται για πρώτη φορά και αποτελεί ιστορική παρακαταθήκη για όλο τον Κούνο, το Κατωπάγκι και τη Μάνη.

Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Μαριόλη για την τιμή να εκφωνήσει την εξαιρετική αυτή ομιλία στα πλαίσια των εγκαινίων της συλλογής «Πανωραία Μποζίκη-Μάνη 1821» της ζωγράφου Ελένης Κούκουρα.

έκθεση – συλλογή Ζωγράφου Ελένης Κούκουρα «Πανωραία Μποζίκη 1821»

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

Δημητρίου Π. Μαριόλη

Δικηγόρου, Ιστορικού – Εθνολόγου

Αύγουστος 2023

Αγαπητές συμπατριώτισσες και συμπατριώτες,

Η σημερινή ομιλία αποτελεί έναν οφειλόμενο φόρο τιμής, μία μνημόνευση, σε εκείνους όσους ξεκίνησαν από την ελεύθερη Μάνη και αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση της Πατρίδας μας πριν από 200 χρόνια. Πραγματοποιείται σήμερα, σε έναν ιστορικό τόπο, τον Κούνο Μέσα Μάνης, σε έναν σπουδαίο πύργο και γενέτειρα της σημαντικής οικογένειας Ταγαρούλια, που τόσα πολλά έχει προσφέρει – και αυτή – διαχρονικά στους αγώνες για την ελευθερία.

Γίνεται στα πλαίσια των εγκαινίων της έκθεσης ζωγραφικής της εκλεκτής ζωγράφου και φίλης κ. Ελένης Κούκουρα, με θέμα «Πανωραία Μποζίκη – Μάνη 1821», την οποία και ευχαριστώ θερμά για την πρόσκληση της.

Προτού μιλήσουμε για τη συμμετοχή των Μανιατών της περιοχής μας, δηλαδή του Κατωπαγκιού, στην Επανάσταση του 1821, ως οπλαρχηγών και ως στρατιωτών, χρήσιμο είναι να δώσουμε εν συντομία τη διαχρονική ιστορική εικόνα, σχετικά με το ρόλο της περιοχής αυτής της Μάνης, στα επαναστατικά κινήματα κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σχεδόν αμέσως μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης και μέχρι προ του 1821.

Αρκεί να αναφέρουμε, ότι ο απεσταλμένος του Βενετού Προβλεπτή (Διοικητή) Κυθήρων, Καγκελλάριος Φαβιανός Βάρβο, στις 23-2-1571, αυτόν εδώ τον τόπο κατ’ αρχήν προσέγγισε με πλοίο και επισκέφθηκε, το Δρυ δηλαδή και τον Κούνο, κομίζοντας επιστολές του Βενετού Πρίγκηπα, με σκοπό την περαιτέρω συνεννόηση και προετοιμασία κοινών στρατιωτικών επιχειρήσεων κατά των Τούρκων.

Από το δημοσιευμένο ημερολόγιο του παραπάνω Βενετού αξιωματούχου, διαβάζουμε μεταξύ άλλων :

«… Όμως ημείς ανεχωρήσαμεν πεζή (εν. από το Δρυ) και μετέβημεν εις άλλο χωριό ονόματι Κούνο, όπου ο κυρ Γιώργης Γερακάρης μας εδέχθη με ευγένειαν εις το σπίτι του. Ούτος είναι πρόκριτος του χωριού και μόλις έμαθε τον σκοπόν της αφίξεως μας, επέδειξε ακόμα μεγαλυτέραν ευγένειαν και προσεφέρθη να υπηρετήσει υπό τας σημαίας μας με 80 γενναίους άνδρας της γενεάς του, της οποίας είναι αρχηγός. Εις τας συνομιλίας τας οποίας είχομεν εις το μέρος τούτο, όλοι ηυχαρίστουν τον Θεόν διότι έφθασεν ο καιρός να δείξουν τα δόντια τους εις τον σκύλον τον Τούρκον. Μας διηγήθησαν πολλάς επιχειρήσεις που έκαμαν το περασμένο καλοκαίρι κατά του Τούρκου και μας έλεγον ότι οι Μανιάτες, ζηλωταί της Χριστιανικής πίστεως, εις την αρχήν του πολέμου (πρόκειται για τον Γ΄ Βενετοτουρκικό Πόλεμο, 1537 – 1540) που ενίκησεν ο Τούρκος κατά της Γαληνοτάτης Αυθεντίας, εξηγέρθησαν και αυτοί εναντίον του, ηνωμένοι, και αφού επήραν το οχυρόν της Μάνης, είχον εισβάλει εις τον Μορέαν, βλάπτοντες και καταστρέφοντες μεγάλως τους εχθρούς …».

Ακολούθησαν συνεννοήσεις τότε και αποφάσεις των δημογερόντων της Μάνης, στη Νόμια, το Οίτυλο και σε άλλα χωριά, με σκοπό την αποστολή πρεσβευτών τους στη Βενετία για περαιτέρω συντονισμό του αγώνα, όπως και έγινε. Στα έγγραφα της εποχής, τα οποία σώζονται και έχουν ήδη δημοσιευτεί, υπογράφει και ο άνω Γεώργιος Γερακάρης Κοντόσταυλος από τον Κούνο, μαζί με προκρίτους άλλων χωριών, όπως τους : Δημήτριο Κληροδέτη, Θεόδωρο Αλευρά, Σολωμό Κοσμά.

Αποτελεί συνεπώς ιστορική διαπίστωση και είναι κοινά αποδεκτό, ότι η συμμετοχή των Μανιατών και η επαναστατική τους διέγερση το 1821, δεν ήταν για αυτούς ένα γεγονός αποκομμένο από το παρελθόν τους ή κάτι ιστορικά πρωτόγνωρο, αλλά η συνέχεια ενός διαρκούς αγώνα διατήρησης της ελευθερίας τους έναντι του Οθωμανού δυνάστη, που ενισχύθηκε επιπλέον από το φρόνημα τους για την απελευθέρωση, ολόκληρης της Ελλάδας πλέον.

Γι’ αυτό το λόγο, όπως θα δούμε στη συνέχεια από τα ιστορικά τεκμήρια της εποχής εκείνης και τα πιστοποιητικά των αγώνων των προγόνων μας, το βασικό πεδίο της δράσης τους, με εξαίρεση τις μεγάλες μάχες που δόθηκαν το 1826 για την άμυνα της ίδιας της Μάνης κατά του Ιμβραήμ, ήταν έξω από τα όρια της Μάνης, δηλαδή στα Μεσσηνιακά Φρούρια, την Καλαμάτα, τη Μονεμβασία, την Τρίπολη, το Άργος, τη Στερεά Ελλάδα και όπου αλλού το πατριωτικό καθήκον τους καλούσε.

Η συμμετοχή των Μανιατών Αγωνιστών από το Κατωπάγκι, δηλαδή από τα χωριά που ανήκαν στον παλαιό δήμο Θυρίδων κατά την πρώτη διοικητική διαίρεση του κράτους το 1835 (Αγία Κυριακή, Δρυ, Έλια, Εξοχαί, Καραβάς, Κέρια, Κιππούλα, Κολόπυργος – Καλόπυργος, Κούνος, Οχιά ή Νοχιά, Παγγιά, Σμαηλιάνικα, Σταυρί, Τροχάλακας), ήταν καθολική.

Όλες οι οικογένειες της περιοχής μας, από τα χωριά που αναφέραμε και τους μικρότερους οικισμούς γύρω τους, ανάλογα με την αριθμητική δύναμη των μελών της η καθεμία, συμμετείχαν στην Επανάσταση.

Άλλωστε πριν την έναρξη του Αγώνα, οι στρατιωτικές δυνάμεις όλων των Μανιατών, είχαν εκτιμηθεί ότι ανέρχονταν περίπου έως 7.750 άνδρες.

Όταν μάλιστα το επέβαλαν οι ανάγκες, όπως για παράδειγμα στη μάχη του Διρού, τα όπλα σήκωσαν και πολέμησαν και οι ηρωίδες γυναίκες.

Από το Σπ. Τρικούπη, μαθαίνουμε για το ψυχικό σθένος των Μανιατισσών στη μάχη του Διρού : «...Άνδρες εφάνησαν την ημέραν ταύτην και αυταί αι δρεπανηφορούσαι Μανιάτιδες και άξιον μνήμης το εξής ανδραγάθημα μιάς αυτών. Θερίζων ο γέρων Βοζίκης τον επί της παραλίας αγρόν του συνελήφθη αίφνης υπό δύο Αιγυπτίων. Καταγινομένων δε εις δέσμευσίν του επέπεσεν η συνθερίζουσα θυγάτηρ του Πανώρηα, έκοψε διά του δρεπάνου της τον λάρυγγα του ενός και βοηθουμένη υπό του πατρός της εφόνευσε και τον άλλον…».

Στους σκοπούς της παρούσας ομιλίας, δεν είναι η αναλυτική και εξαντλητική παράθεση όλων των ονομάτων των αγωνιστών προγόνων μας, κάτι το οποίο άλλωστε θα απαιτούσε πολύωρη και εξαντλητική ανάπτυξη ονομάτων, οικογενειών και στοιχείων.

Για όσες και όσους επιθυμούν να έχουν μία αναλυτική εικόνα των ονομάτων των αγωνιστών προγόνων τους, προτείνουμε να ανατρέξουν στην εκτενή βιβλιογραφία, με θέμα την προσφορά των Μανιατών το 1821.

Θα μνημονεύουμε όμως, αμέσως παρακάτω, κατ’ αλφαβητική σειρά τους 12 αξιωματικούς του Αγώνα από το Κατωπάγκι (όσους δηλαδή έλαβαν δίπλωμα αξιωματικού κατά την Επανάσταση ή αναγνωρίστηκαν ως οπλαρχηγοί μετά την απελευθέρωση), παρουσιάζοντας τα ανάλογα ιστορικά έγγραφα τους, καθώς και θα αναφέρουμε ενδεικτικά, με τα αντίστοιχα αποδεικτικά τους υπογεγραμμένα από τους Μανιάτες αρχηγούς, 22 υπαξιωματικούς και στρατιώτες, με βάση τα σωζόμενα στοιχεία από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ως εξής :

Αξιωματικοί – Οπλαρχηγοί :

1)Αναγνώστης Αυγουλέας, από Τροχάλακα, στις 6-8-1824 έλαβε δίπλωμα υποχιλιάρχου. Στις 12-3-1844 ο δημαρχιακός πάρεδρος του δήμου Μέσσης Δρακούλης Μιχαλόπουλος βεβαίωσε ότι εφονεύθη υπέρ πατρίδος. Μετά θάνατον χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως υπολοχαγός (οπλαρχηγός 6ης τάξεως) με αριθμό μητρώου 01667 (Α.Χ.Ε.Β.Ε.) (βλ. και το από 6-8-1824 διάταγμα προαγωγής του).

2)Δημήτριος Γιαννιτσαράκος, από Έλια, στις 19-2-1825 έλαβε δίπλωμα χιλιάρχου (βλ. το από 19-2-1825 διάταγμα προαγωγής του).

3)Πέτρος Κανακάκης, από Κιππούλα, στις 30-7-1824 έλαβε δίπλωμα πεντηκοντάρχου. Από την έναρξη του Αγώνα το 1821, μέχρι και το 1826, έλαβε μέρος στην πολιορκία της Κορώνης, έπειτα στην πολιορκία της Τριπολιτσάς, όπου παρέμεινε έως την άλωσή της, κατόπιν πολέμησε στην Κάρυστο Ευβοίας, όπως επίσης στις μάχες του Άργους επί Δράμαλη και στις μάχες του Ναυπλίου. Στη συνέχεια πολέμησε στην πολιορκία του φρουρίου της Κορώνης και Μεθώνης και επί Ιμβραήμ Πασά στα Μεσσηνιακά Φρούρια, συμμετείχε δε εξαιρέτως και στη μάχη στο Μανιάκι, όπου (όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο από 8-12-1841 πιστοποιητικό) μόλις έσωσε τη ζωή του. Τέλος ο αγωνιστής πολέμησε στις μάχες του Αλμυρού και του Πολυαράβου το έτος 1826. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Υπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας (βλ. το από 30-7-1824 διάταγμα προαγωγής του σε πεντηκόνταρχο καθώς και την από 4-12-1841 αίτηση του για λήψη του αργυρού αριστείου ως υπολοχαγού της φάλαγγας).

4)Παναγιώτης Κριαλής ή Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε : Βαλτέτσι, Τρίπολη, Μεσσηνιακά Φρούρια, Μεσολόγγι, Άργος, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (βλ. πιστοποιητικά από 6-12-1841 και από 13-12-1843). Αναφέρεται ως πεντηκόνταρχος από το 1824 και χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως ανθυπολοχαγός (οπλαρχηγός 7ης τάξεως) με αριθμό μητρώου 02788 (Α.Χ.Ε.Β.Ε.).

5)Λάζαρος Κυρίμης – Τζουλάκης, από Παγγιά, πολέμησε ως οπλαρχηγός στην Επανάσταση και διετέλεσε χωρικός δημογέροντας Παγγίων επί Καποδιστρίου. Αναφέρεται από τον Αμβρόσιο Φραντζή ως ένας από τους πρώτους οπλαρχηγούς που εισήλθαν και απελευθέρωσαν την Καλαμάτα το Μάρτιο του 1821. Με την υπ’ αριθμό 94/1830 διαταγή του Κυβερνήτη διορίστηκε μέλος της Πολιτικής Φρουράς β΄ τάξεως, ενώ αργότερα στις 27-5-1836 ονομάσθηκε ανθυπολοχαγός στο 4ο Ελαφρό Τάγμα της Μάνης. Περαιτέρω με το από 1-11-1837 β. διάταγμα προβλέφθηκε ότι επί μεταβάσεώς του στην Φάλαγγα θα ελάμβανε το βαθμό του υπολοχαγού. Απεβίωσε στις 14-6-1839, ως εν ενεργεία ανθυπολοχαγός του πεζικού, αφήνοντας ως εγγύτερους συγγενείς του τα τέκνα του Δικαίο, Πέτρο, Πανάγο, Παρασκευή συζ. Κυριακούλη Πουλογιαννάκου και Χρυσάφω συζ. Νικ. Σάσσαρη (βλ. το από 27-6-1856 πιστοποιητικό του δημάρχου Μέσσης Νικ. Σάσσαρη).

6)Πανάγος Κυρίμης, από Παγγιά, ανθυπολοχαγός Φάλαγγας.

7)Πέτρος Μαριόλης, από Κέρια, πολέμησε ως αξιωματικός : Πολιορκίες Νεοκάστρου, Τριπόλεως, Ναυπλίου, Άργος και Κόρινθο επί Δράμαλη, Μεσσηνιακά φρούρια επί Ιμβραήμ, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 3-12-1841). Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Ανθυπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας.

8)Δρακούλης Δικαιάκος – Παπαδόγγονας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός και μετά την απελευθέρωση χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως ανθυπολοχαγός με αριθμό μητρώου 02106 (οπλαρχηγός 7ης τάξεως) (Α.Χ.Ε.Β.Ε.). Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Ανθυπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας.

9)Σωτήριος Σουκαράς, από Σταυρί, στις 30-7-1824 έλαβε δίπλωμα πεντηκοντάρχου (βλ. το από 30-7-1824 διάταγμα προαγωγής του σε πεντηκόνταρχο).

10)Λογοθέτης Μιχ. Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 ανθυπολοχαγός επίτιμος της Λακωνικής Φάλαγγας. Με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα έλαβε γραμμάτιο προικοδότησης ως ανθυπολοχαγός της Φάλαγγας (βλ. το από 18-12-1843 β. διάταγμα).

11)Μιχαήλ Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 ανθυπολοχαγός πρεσβύτης της Λακωνικής Φάλαγγας.

12)Μιχαήλ Χαραμής – Μπεκάκος, από Δρυ, πολέμησε ως αξιωματικός. Λόγω τραυματισμού στο πεδίο της μάχης, αναγνωρίστηκε το 1837 ως δικαιούχος πολεμικής συντάξεως. Ονομάστηκε επίσης ανθυπολοχαγός της Φάλαγγας το 1848 (βλ. την από 15-6-1839 αίτηση του για λήψη αριστείου).

Υπαξιωματικοί και στρατιώτες :

1)Παναγιώτης Ανδρεάκος, από Έλια, πολέμησε : Τρίπολη, Άργος επί Δράμαλη, Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιμβραήμ, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 14-12-1841).

2)Γιάννος Αντωνινάκος, από Δρυ, πολέμησε επικεφαλής συγγενών του και άλλων ομοχωρίων του : Ναύπλιο, Μονεμβασία, Τρίπολη, Μεσσηνιακά Φρούρια (πιστοποιητικό από 18-6-1865).

3)Δημήτριος Βασιλάκος, από Σταυρί, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 25-10-1841).

4)Νικόλαος Γιαννάκος Σμαϊλης, από Οχιά, πολέμησε επικεφαλής 10 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Άργος, Βέργα, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 20-8-1841).

5)Θεόδωρος Γιαννίτζαρης, από Έλια, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης, Τριπόλεως, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 24-7-1841).

6)Βασίλειος Γιαννόπουλος, από Κούνο, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια, Μονεμβασία, Τρίπολη, Άργος (πιστοποιητικό από 6-12-1841).

7)Παναγιώτης Δημαρόγγονας, από Κούνο, επικεφαλής στρατιωτών πολέμησε : Βαλτέτσι, Τρίκορφα, Τρίπολη, Άργος, Ναύπλιο, Μεσσηνιακά Φρούρια – πολιορκία Κορώνης (όπου φονεύθηκαν δύο υπό την οδηγία του συγγενείς του : Παναγιώτης [δυσανάγνωστο επώνυμο] και Δημήτριος Καπέρης), Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 5-6-1865).

8)Νικόλαος Δικαιάκος, από Κιππούλα, πολέμησε : Βέρβενα, Βαλτέτσι, Τρίκορφα, Τρίπολη, Άργος, Κορώνη επί Ιβραήμ, Νεόκαστρο πολιορκούμενος εντός του κάστρου, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 15-11-1841).

9)Δημήτριος Καπαράκος, από Κούνο, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης, Νεοκάστρου επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 24-7-1841).

10)Νικήτας Καραμούζης, από Κούνο, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 25-9-1841)

11)Γερακάρης Κατραμπασάς, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 25 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Καρύταινα, Τρίπολη, Άργος, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 7-12-1841).

12)Βρετός Κούκουρας, από Κούνο, έλαβε το 1844 το αργυρό αριστείο του Αγώνος (ονομαστικός κατάλογος Αριστείων από 29-4-1844)

13)Κωνσταντίνος Κουρεβέσης, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 20 έως 30 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 25-10-1841).

14)Ζαχαρίας Κυρίμης, από Παγγιά, πολέμησε επικεφαλής στρατιωτών : Κορώνη, Τρίπολη, Άργος, Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 16-12-1841).

15)Βασίλειος Λυκουσάς, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 30 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιμβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 6-12-1841).

16)Ιωάννης Μαριόλης, από Δρυ, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό 12-12-1841).

17)Βρεττός Μαριόλης, από Δρυ, πολέμησε : Τρίπολη, Άργος, Μεσσηνιακά Φρούρια, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 1-11-1841).

18)Γκίτας Μιχαλόπουλος, από Κιππούλα, πολέμησε : πολιορκία Μεσσηνιακών Φρουρίων, Τρίπολης, Νεόκαστρο επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 31-10-1841).

19)Γρηγόριος Νικολάου Δικαιόπουλος, από Κούνο, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 15-12-1841).

20)Ιωάννης Ξαρχάκος, από Κούνο, πολέμησε ως υπαξιωματικός : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 12-12-1841).

21)Σερεμέτης Πετράκος, από Παγγιά, πολέμησε επικεφαλής της οικογένειας του : Τρίπολη, Μονεμβασία, Άργος, Αλμυρό, Διρό (πιστοποιητικό από 9-12-1841).

22)Ηλίας Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 30 στρατιωτών : Μονεμβασία, Τρίπολη, Άργος, Πολυάραβο, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 10-11-1841).

Επίσης οι :

Πανάγος Δικαιάκος, Ζαχαρίνης Δικαιάκος, Δικαίος Παναγάκος, Γεωργάκης Πετράκος, Παύλος Πετράκος, Πέτρος Δικαιάκος, Δικαίος Γεωργάκος, Σερεμέτης Γεωργάκος, Γιάννης Ψυρογιαννάκος, Νικόλας Ψυρογιαννάκος, Μιχάλης Ψυρογιαννάκος, Θοδωρής Ψυρογιαννάκος, από Παγγιά (δώδεκα αγωνιστές), καθώς και οι :

Λαμπρινός Τζιτζίρης, Δημήτρης Ψυχάκος, Γεωργάκης Ψυχάκος, Νικόλας Ψυχάκος (τέσσερις αγωνιστές), από Αγία Κυριακή, περιλαμβάνονται σε αδημοσίευτο έως σήμερα ονομαστικό κατάλογο στρατιωτών, από τις 20-5-1825, του στρατηγού Νικολάου Βοϊδή – Μαυρομιχάλη, στο στρατόπεδο του Μεσσηνιακού Κόλπου για την αντιμετώπιση του Ιμβραήμ, μαζί με άλλους αναγραφόμενους στρατιώτες, σύνολο 32 στον αριθμό (βλ. ονομαστικό κατάλογο από 20-5-1825).

Ας είναι αιώνια η μνήμη όλων τους και φωτεινό παράδειγμα ενότητας, αγώνα και ομοψυχίας για όλους εμάς και για τις επόμενες γενιές !

Σας ευχαριστώ !!

Ο Ιωάννης Καποδίστριας στο Πόρτο Κάγιο της Μάνης

επιμέλεια κειμένου Γιάννης Μιχαλακάκος εκπαιδευτικός

παροχή υλικού Δημήτρης Μαριόλης νομικός – ιστορικός

Πύργος οικογένειας Γρηγορακάκη (https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=grigorakib)

Ο όρμος του Πόρτο Κάγιο αποτελεί σήμερα ένα όμορφο ψαροχώρι της μέσα Μάνης. Ανέκαθεν αποτελούσε πόλο έλξης εξερευνητών, ναυτικών, εμπόρων αλλά και πειρατών. Πρόκειται ίσως για ένα από τα πιο ασφαλή λιμάνια της περιοχής. Ο σημερινός οικισμός κατοικήθηκε σχετικά πρόσφατα (μετά το 1930) ωστόσο γρήγορα έγινε πολύ γνωστός. Πάρα την ανάπτυξή του τα τελευταία χρόνια λίγα είναι γνωστά για την ιστορία του. Κύρια γνώση και παράδοση ακόμα και μεταξύ των παλαιότερων γενιών αποτελεί ότι αποτελούσε λιμάνι από τα οποία εξήγαγαν ορτύκια οι Μανιάτες αλλά και την σχέση του με το γειτονικό κάστρο στο Αχίλλειο.

Πολλοί λίγοι γνωρίζουν την ιστορία της περιοχής και ακόμα πιο λίγοι ερευνούν στα αρχεία για νέα στοιχεία. Για τον έλεγχο του λιμανιού αυτού δόθηκαν ομηρικές μάχες μεταξύ κρατών Βενετών και Τούρκων αλλά και οικογενειών Μιχαλακιάνων και Γρηγορακιάνων ακόμα και την περίοδο που η ελευθερία αχνοφαινόταν (1829). Τελικά η οικογένεια που επικράτησε με την βοήθεια άλλων ντόπιων του Ταινάρου ήταν η οικογένεια Γρηγορακάκη ή Γρηγορακόγγονα όπως λέγεται στην μανιάτικη διάλεκτο.

Ένας από τους πιο επιφανής άνδρες της εποχής ήταν ο Ιωάννης Γρηγορακάκης. Σύμφωνα με τον φάκελο του στα αρχεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης, τα αριστεία αγωνιστών και το φύλλο μητρώο του μαθαίνουμε ότι είχε σημαντική δράση την περίοδο της ελληνικής επανάστασης. Γεννήθηκε γεννήθηκε στην Κοίτα του δήμου Μέσσης και κατοικούσε στο Αχίλλειο (Χάρακες) του δήμου Λαγίας στις 5/1/1800. Επί Καποδίστρια έγινε χιλίαρχος. Αναφέρεται ότι το 1834 έγινε υπολοχαγός, το 1837 λοχαγός και το 1843 μετατέθηκε στη Φάλαγγα. Προικοδοτήθηκε ως ταγματάρχης με γραμμάτιο 10.080 δρχ. Παρουσίασε πιστοποιητικό του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και το 1865 χαρακτηρίστηκε υπολοχαγός (οπλαρχηγός 6ης τάξεως).

Τον άνδρα αυτόν όπως βλέπουμε από τα έγγραφα που έρχονται στο φως της δημοσιότητας επέλεξε ο Ι. Καποδίστριας ως υπεύθυνο του εκεί Λιμένα προκειμένου να κρατήσει τις πολιτικές ισορροπίες στην περιοχή αλλά και να τιμήσει τον αγωνιστή. Το έγγραφο που ακολουθεί περιγράφει τον διορισμό του ως Λιμενάρχη του Πόρτο Κάγιο από τον ίδιο τον Καποδίστρια ενώ τον φιλοξενούσε στον πύργο του στους Χάρακες.

Ιωάννης Καποδίστριας (http://www.europeanstudies.org.gr/images/docs/Kapoprojgr.pdf)

Αρ. 3525

Ελ(ληνική) Πολιτ(εία)

Ο Κυβ(ερνήτης) της Ελ(λάδος)

Προς τον Διοικητήν της Σπάρτης

          Ο κ. Ιω. Γρηγορακόγκονας, ως πρώην υγειονολιμενάρχης του Πορτοκάγιου, Σας φέρει την παρούσαν μας, δι’ ης σας προσκαλούμεν να τον διορίσετε εκ νέου υγειονολιμενάρχην της θέσεως ταύτης, και του Λιμένος, εφοδιάζοντες τον με το ανήκον δίπλωμα και τας αναγκαίας οδηγίας δια την ακριβήν και μετ’ εμπιστοσύνης εκπλήρωσιν των χρεών του.

          Θέλετε δε προσδιορίσει και τον ανάλογον μισθόν του υπουργήματός του κατά την παραδεδεγμένην τάξιν.

Εν Πόρτο Κάγιω την 24 Απριλίου 1831

Ο Κυβ(ερνήτης)

 (τίθεται η υπογραφή του)

Εν απουσία του Γραμματέως της Επικρατείας

Ν.Γ. Παγκαλάκης  

το γνήσιο έγγραφο που πιστοποιεί την παρουσία του Κυβερνήτη στο Πόρτο Κάγιο

Το παραπάνω έγγραφο αποδεικνύει πως ο Κυβερνήτης δεν είχε εχθρική διάθεση εναντίον των Μανιατών αλλά οι προσπάθειες του να δημιουργήσει οργανωμένο κράτος σε σύντομο χρονικό διάστημα έφεραν πολιτικές αναταραχές που τάραξαν την συντηρητική κοινωνία της εποχής και κυρίως την άρχουσα τάξη που είχε μάθει σε διαφορετικού τύπου Διοίκηση. Από την άλλη δείχνει πως μια σημαντική μερίδα Μανιατών στήριζε τον Κυβερνήτη ώστε να μπορεί να διαμένει στους πύργους τους.

Πηγές

1. Παροχή ερευνητικού υλικού Δ. Μαριόλη νομικού – Εθνολόγου ιστορικού
2. Σ. Καπετανάκη «Αριστεία σε Μανιάτες αγωνιστές», Αρεόπολη 2008 εκδ. Αδούλωτη Μάνη
3. http://www.europeanstudies.org.gr/images/docs/Kapoprojgr.pdf
4. https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=grigorakib

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΙΕΡΑΚΟΣ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ (1799 – 1821)

Στις δύσκολες ώρες που περνάει η πατρίδα μας απέναντι στην Τουρκική προκλητικότητα καλό είναι να παραδειγματιζόμαστε από πραγματικούς ήρωες νεαρής ηλικίας οι οποίοι πραγματικά δυναμικά και με ανιδιοτέλεια δεν υπολόγιζαν αριθμούς και πυροβόλα αλλά την ελευθερία και το δίκιο τους. Τους θυμόμαστε με τιμή. 

Ακολουθεί άρθρο του Δημητρίου Π. Μαριόλη
Δικηγόρου και Πτυχ. τμ. Ιστορίας και Εθνολογίας
Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

που δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο περιοδικό Αδούλωτη Μάνη τεύχος 5ο 2013

Ένας από τους κλάδους της ιστορικής και μεγάλης οικογένειας  των Μαυρομιχαλαίων υπήρξε και αυτός του Πιέρου Μαυρομιχάλη από την Αρεόπολη, πρώτου εξαδέλφου του Πετρόμπεη. Ο πρωτότοκος γιός του Πιέρου, ο Κωνσταντίνος, ο επονομαζόμενος και με το πατρωνυμικό  Πιεράκος, ήταν ένας από τους αρχηγούς των Ελληνικών στρατευμάτων που κινήθηκαν εναντίον των Μεσσηνιακών Φρουρίων, αμέσως μετά την απελευθέρωση της τουρκοκρατούμενης Καλαμάτας, στις 23 Μαρτίου 1821.

Το Νιόκαστρο της Πύλου, Amand von Schweiger-Lerchenfeld (1846–1910),

Ο Κωνσταντίνος, επί κεφαλής αρχικά σώματος 120 Μανιατών περίπου, έφτασε στο Νεόκαστρο (Πύλο) στις 13 Απριλίου 1821, όπου οι Έλληνες, υπό την γενική αρχηγία του Επισκόπου Μεθώνης  Γρηγορίου, πολιορκούσαν στενά τα Μεσσηνιακά Φρούρια. Η στρατιωτική του δράση, κατά τους μήνες της πολιορκίας του Νεοκάστρου και της Μεθώνης, καθώς επίσης και οι επιθέσεις του κατά των διαφόρων Οθωμανικών θέσεων στη γύρω περιοχή, είχαν προκαλέσει τρόμο στα αντίπαλα στρατεύματα, ενώ παράλληλα ο ηρωϊκός αυτός  Μαυρομιχάλης είχε κερδίσει το σεβασμό των συναγωνιστών του, λόγω των ηγετικών  του προσόντων και της γενναιότητάς του.

Δυστυχώς η επαναστατημένη Ελλάδα, αλλά και η σημαντική οικογένεια του γενναίου αυτού αρχηγού, τον έχασαν αρκετά πρόωρα. Ο Κωνσταντίνος, σε ηλικία 22 ετών, έπεσε στις 8 Αυγούστου 1821 έξω από τα τείχη της Μεθώνης, κατά τη διάρκεια επίθεσής του εναντίον των αμυνομένων εκεί Τούρκων. Μόλις την προηγούμενη, δηλαδή στις 7 Αυγούστου 1821, ήταν ένας από τους αρχηγούς που μπήκαν στο Νεόκαστρο, όπου στο μεταξύ οι πολιορκούμενοι επί μήνες Τούρκοι είχαν συνθηκολογήσει.

Παρακάτω δημοσιεύουμε από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους    μία αναφορά – επιστολή των αδελφών και κληρονόμων του, Νικολάου Πιεράκου και Ραλιώς συζ. Δημητρίου Πετροπουλάκη, προς το Υπουργείο Στρατιωτικών, με ημερομηνία 25 Αυγούστου 1858 και θέμα της την δικαίωση της μνήμης και των αγώνων του νεκρού αδελφού τους. Η επιστολή αυτή αποτελεί βασικά μία ακόμη συμβολή στη γνώση της πολεμικής δράσης του Κωνσταντίνου Πιεράκου Μαυρομιχάλη, παράλληλα όμως είναι και χαρακτηριστική, αναφορικά με τις αδικίες ή αμέλειες που διαπράττονταν ορισμένες φορές από τις κυβερνήσεις της ελεύθερης Ελλάδας, σε βάρος της ηθικής πρωτίστως αποκατάστασης των πεσόντων και των οικογενειών που άφηναν αυτοί πίσω τους.

Η δημοσιευόμενη αναφορά έχει ως εξής :

«Το πρώτον θύμα της Μαυρομιχαλικής οικογενείας, άμα ήρξατο ο Ιερός αγών υπήρξεν ο αυτάδελφος των υποφαινομένων Κωνσταντίνος Πιεράκος Μαυρομιχάλης αρχηγός των Λακωνικών όπλων κατά την πολιορκίαν των φρουρίων Νεόκαστρου και Μεθώνης. Ο ρηθείς καθ’ όλον το διάστημα της πολιορκίας ταύτης, ενώ συνέβησαν πολλαί και πεισματώδεις μάχαι, έχων την πρώτην θέσιν εμάχετο ηρωϊκώς δις πληγωθείς.

Ούτως οι εχθροί στενοχωρούμενοι καθ’ εκάστην αναγκάσθησαν να παραδώσωσιν το φρούριον του Νεοκάστρου την 7^η του Αυγούστου του 1821 έτους. Αλλά την 8^ην του αυτού οι εν Μεθώνη Οθωμανοί εξελθόντες εκ του φρουρίου αυτών πανστρατιά διευθύνθησαν προς το Νεόκαστρον, θέλοντες ινα εμποδίσωσι την παράδοση αυτού, και μετά των Νεοκαστριτών σκορπίσωσι τους Έλληνας και τας πολιορκίας διαλύσωσι. Τούτο μαθών ο ειρημένος αδελφός μας παρα τε του κ.κ. Ν. Πονηροπούλου και Αθ. Γρηγοριάδου (νυν Γερουσιαστού) ώρμησε πλήρης ενθουσιασμού μεθ’ ενός σώματος στρατιωτών κατά της Μεθώνης. Καθ’οδόν απήντησε τω όντι τον εχθρόν προχωρούντα. Και μάχην πεισματώδη συγκροτήσας οπισθοδρόμησεν αυτόν μέχρι του Προαστείου. Αλλά ενταύθα οι μεν Οθωμανοί βοηθούμενοι παρά του φρουρίου ανανέωσαν την μάχην, οι δε Έλληνες εις επικίνδυνον ευρισκόμενοι θέσιν, γενναίως αντέκρουσαν τον εχθρόν. Τότε ο ειρημένος αυτάδελφος ημών αρχηγός ορμήσας μετα τινων εκλεκτών, ώθησαν τον εχθρόν μέχρι πλησίον της πύλης του φρουρίου. Αλλ’ ενταύθα ηρωϊκώς αγωνιζόμενος, και εχθρικών αιμάτων περιρρεόμενος θανατηφόρον πληγήν λαβών, έπεσε, ως μη όφειλε, νεκρός ο γενναίος ούτος αδελφός μας, όστις δια του θανάτου του εζημίωσεν μεν την πατρίδα, κατέστρεψεν όμως διαφοροτρόπως την οικογένειάν του, αφού ήτο το στήριγμα αυτής ως πρωτότοκος υιός εις ηλικίαν 22 – 23 ετών.

Έκτοτε η Μακαρίτισα μήτηρ ημών και αυτού ανέφερε περι των εκδουλεύσεων και της θυσίας αυτού, ενώ και τα της εκστρατείας εκείνης και η διατήρηση των υπ’ αυτού Σωμάτων ήσαν εξ ιδίων του έξοδα, τα οποία κατεβάρυναν την οικογένειάν του, αλλ’ ουδεμία αμοιβή εδόθη, όπως εις άλλους της αυτής οικογενείας και λοιπούς ομοίως  θυσιασθέντας, ουδεμίαν λέγομεν αμοιβή, παρά την δια του Τύπου κατα τα παρελθόντα επευφημίαν, την δια του Στρατιωτικού Εφόρου δημοσιευθείσαν βιογραφίαν του, την υψωθείσαν στήλην εις τον τόπον του θανάτου του υπο των ευγνωμόνων κατοίκων, και την προσάρτησιν του ονόματός του εις το Βουλευτήριον, το οποίο προ ολίγων ετών κατεστράφη υπό πυρκαϊάς.    

 Αλλά πόση μεγίστη υπήρξεν η έκπληξίς μας πληροφορηθέντες ότι εντός των 143 ονομάτων των εν τω μητρώω αγωνιστών δεν υπάρχει το όνομα του αδελφού μας τούτου, και ότι δεν έχει καθήκον η επιτροπή, η προσδιορισθείσα να θέση εις τας τάξεις τους αποβιώσαντας ή πεσόντας εις τας μάχας αρχηγούς κατά σύγκρισιν με τους εις έτι ζώντας συναγωνιστάς των, να αποφανθή και περί εκείνων, όσοι δεν είναι περασμένοι εις το ρηθέν μητρώον. 

Ενώ το λέγομεν μετα θάρρους και τους πάντας προσκαλούμεν εις μαρτυρίαν εκ των κατοίκων των Νομών Λακωνίας και Μεσσηνίας και ιδίως την μαρτυρίαν των κ.κ. Αθ. Γρηγοριάδου Γερουσιαστού και Γ. Κοζάκη Τυπάλδου Εφόρου της Β. Βιβλιοθήκης, ότι ο διαληφθείς αυτάδελφός μας από της ημέρας καθ’ην εξερράγη η επανάστασις, μέχρι της ημέρας του θανάτου του, πλησίον των τειχών της Μεθώνης υπήρξε εις των ανδρειοτέρων αρχηγών και ως ήρως ήτο το παράδειγμα και ο θαυμασμός των συναγωνιστών του και όλων των πέριξ κατοίκων. Τοιούτου όντος του Κωνσταντίνου Πιεράκου Μαυρομιχάλη είναι δίκαιον να παραληφθή απο τε την ηθικήν και υλική τυχόν αμοιβήν ; Είναι δίκαιον αν η τότε επιτροπή δεν έλαβεν υπ’ όψιν τα έγγραφα, ή παρέπεσαν αυτά, ή δι’ άλλους της περιστάσεως εκείνης λόγους, παρέλειψε το όνομα αυτού, να γίνη ήδη τόση μεγάλη αδικία, προκειμένου να ανταμείψη το έθνος τους κληρονόμους των πεσόντων εις τας μάχας αγωνιστών ; 

Ως κληρονόμοι όθεν του πολυτίμου τούτου αλλ’ ατυχούς αυτάδελφού μας, έχοντες και την γνώμην των συγκληρονόμων αυτάδελφού μας Δ. Πιεράκου και αυταδέλφης μας Μαρίας χήρας Ι. Κουκή επικαλούμεθα δια της ταπεινής ταύτης αιτήσεώς μας δικαιοσύνην αδιαφιλονίκητον δια του σεβ. τούτου υπουργείου, όπως λάβη την τάξη και το όνομα τούτο εις ην ήθελεν ήδη ανήκει, ήτις είναι ως νομίζομεν η πρώτη.

Υποσημειούμεθα με το βαθύτατον σέβας.

   Ευπειθέστατοι

  Ν. Πιεράκος

 Ραλιώ Δ. Πετροπουλάκη»

Η παράδοση του Νιόκαστρου υπήρξε επεισοδιακή λόγω της εκδίκησης που ζητούσαν οι στρατιώτες για τον θάνατο του Κ. Μαυρομιχάλη

Άλλοι δύο Μανιάτες αρχηγοί, που χάθηκαν και αυτοί τόσο  πρόωρα κατά την Επανάσταση, ήσαν οι Ηλίας Μαυρομιχάλης, πρωτότοκος γιος του Πετρόμπεη που έπεσε στα Στύρα Ευβοίας στις 12 Ιανουαρίου 1822, και Κυριακούλης Μαυρομιχάλης, αδελφός του Πετρόμπεη, που έπεσε στη Σπλάντζα Ηπείρου στις 4 Ιουλίου 1822.

Κλείνοντας το μικρό αυτό αφιέρωμα, στην ιερή μνήμη του Μανιάτη νεκρού αρχηγού, να σημειώσουμε ότι η αδικία σε βάρος του επρόκειτο τελικά να αποκατασταθεί μερικά χρόνια αργότερα, όταν δηλαδή χαρακτηρίστηκε στα 1865 ως οπλαρχηγός δευτέρας τάξεως (Συνταγματάρχης), από την τότε εξεταστική επιτροπή των δικαιωμάτων των αγωνιστών του 1821.

Πηγές – Βιβλιογραφία

– Κων. Λ. Κοτσώνη «Κωνσταντίνος Π. Μαυρομιχάλης», Λακ. Σπουδαί, τ. 10 (1990), σελ. 259 – 275.

– Παναγιώτη Ρόδιου «Κωνσταντίνος Πιεράκος Μαυρομιχάλης», εκ του περιοδικού «Έφορος Στρατιωτικός» εν Ναυπλίω 1835, σελ. 100 – 107, αναδημ. υπό Δ. Βαγιακάκου, Λακ. Σπουδαί, τ.17 (2004), σελ. 343 – 347.

– Σταύρου Γ. Καπετανάκη «Μανιάτες Αγωνιστές του 1821», (εκδ. 2005 – Καλαμάτα), σελ. 222.

– Γ.Α.Κ., Προικοδοτήσεις Φαλαγγιτών, Φ.112.

 

Ο Πύργος της οικογένειας Πικουλάκη στην Αρεόπολη

ο πύργος μουσείο της οικογένειας Πικουλάκη

Η Μάνη αποτελεί ένα μεγάλο ανοικτό μουσείο λαϊκής τέχνης. Αποτελεί μια από τις πιο παραδοσιακές κοινωνίες της σύγχρονης Ελλάδας. Χαρακτηριστικό πολιτιστικό της στοιχείο οι πύργοι της που στολίζουν την χερσόνησο από την μία άκρη της ως την άλλη. Οι πύργοι αυτοί αποτελούν σημεία αναφοράς στην ανυπότακτη κουλτούρα των κατοίκων της περιοχής. Είναι δείγμα της συνεχούς μάχης εναντίον των επίδοξων κατακτητών αλλά και της συνεχούς διαμάχης μεταξύ των κατοίκων για τους λίγους πλουτοπαραγωγικούς πόρους της περιοχής. Αξίζει να σημειωθεί πως πύργο δεν μπορούσαν να έχουν όλες οι οικογένειες. Μόνο οι ισχυρότερες στρατιωτικά και οικονομικά μπορούσαν να «ορθώσουν» ανάστημα απέναντι στις άλλες και να τους επιβληθούν. Έτσι τα αρχιτεκτονικά αυτά δημιουργήματα, οι πύργοι, αποτελούν συνάμα και δείγμα αίγλης και υπόληψης της εκάστοτε οικογενείας. Όσο παλαιότεροι τόσο σπανιότεροι και πιο ιστορικοί. Ένας από τους πιο ιστορικούς πύργους της Μάνης είναι αυτός της οικογένειας Πικουλάκη.

           Η οικογένεια Πικουλάκη αποτελούσε κατά τα προ επαναστατικά χρόνια προκριτική οικογένεια της Αρεόπολης. Το συγκρότημα ανήκε σε μια από τις πιο γνωστές οικογένειες της προεπαναστατικής περιόδου στη Μάνη, που διακρίθηκε για την ιδιαίτερη αγωνιστική της δράση κατά των Τούρκων. Ο Ιωάννης Πικουλάκης ο οποίος πέθανε το 1952 το δώρισε στο ελληνικό Δημόσιο. Βρίσκεται νότια του ναού των Ταξιαρχών και της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη.

        Αρχιτεκτονικά πρόκειται για τυπικό δείγμα οχυρής κατοικίας ισχυρού προκρίτου της περιοχής. Αποτελείται από έναν τριώροφο πύργο με λιακό, ο οποίος αποτελεί και τον παλαιότερο πυρήνα του οικιστικού συνόλου, πυργόσπιτο με δύο στάθμες καθώς και ένα μικρότερο δίπατο μονόχωρο βοηθητικό οίκημα. Παράλληλα η ένωση όλων των παραπάνω χώρων γίνεται με εσωτερικούς προαύλιους χώρους. Τα αρχιτεκτονικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά του πύργου μας ενημερώνουν ότι πρόκειται για κτίσμα πριν την ελληνική επανάσταση ενώ σε εγχάρακτη επιγραφή στο πυργόσπιτο υπάρχει η ημερομηνία 1850. Να σημειωθεί ότι το αρχιτεκτονικό σύνολο που βλέπουμε σήμερα δεν είναι πλήρες καθώς τμήμα του κατεδαφίστηκε επί Όθωνος. Οι πύργοι θεωρούνταν επικίνδυνοι και ως ένδειξη συμμόρφωσης και υποταγής στην εξουσία έπρεπε να κατεδαφίσουν ολόκληρο ή μέρος του πύργου.

         Σε όλο τον πύργο ενδιαφέροντα στοιχεία αποτελούν οι πολεμίστρες ή πολεμότρυπες, σχισμές – θυρίδες στα τοιχώματα του πύργου για να ρίχνουν εσωτερικά οι υπερασπιστές του στους πολιορκητές καθώς και στέρνες για την αυτονομία των κατοίκων σε νερό.

            Σήμερα ο πύργος της οικογένειας Πικουλάκη λειτουργεί στα πλαίσια του δικτύου μουσείων Μάνης ως μουσείο θρησκευτικής πίστης. Το συγκρότημα ανήκει στο Υπουργείο Πολιτισμού, στην 5^η εφορία Βυζαντινών αρχαιοτήτων και έχει έκθεση όψεις και εκφράσεις της θρησκευτικής ζωής των Μανιατών. Το συγκεκριμένο θέμα αποτελεί κάτι το πολύ ιδιαίτερο καθώς η περιοχή της Μάνης δεν ασπάστηκε την Χριστιανική θρησκεία άμεσα αλλά διαδοχικά μέχρι τον 9^ο μ.Χ αιώνα σε αντίθεση με την επίσημη αυτοκρατορία που θεώρησε επίσημο δόγμα τον Χριστιανισμό ήδη από τον 4^ο μ.Χ αιώνα. Στο μουσείο παρουσιάζονται πλήθος ιερών σκευών, αντικειμένων λατρείας, σταυροί, τάματα καθώς και ιερές εικόνες που έχουν βρεθεί στην περιοχή της Μάνης.

εσωτερικό της έκθεσης 

Το παρόν μουσείο θα μπορούσε να αποτελέσει εξαιρετικό δείγμα για εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Τούτο διότι αποτελεί κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου σε πολλά επίπεδα. Από την μια είναι μέρος της ιστορικής δράσης των κατοίκων της περιοχής και υπέροχο δείγμα αρχιτεκτονικής. Από την άλλη συνδέει την κουλτούρα – νοοτροπία των κατοίκων σε θρησκευτικό και λαογραφικό επίπεδο. Οι τομείς ενδιαφέροντος και μελέτης είναι αρκετοί ώστε κάποιο σχολείο ή σχολή να μπορεί να επιλέξει αντικείμενο μελέτης μετά από επίσκεψη της.

ο πύργος το παλαιότερο τμήμα  

Ενδεικτικά αναφέρουμε πεδία εκπαίδευσης:

1. Εργασίες σε σχέση με την παραδοσιακή οικιακή οικονομία του τόπου
2. Εργασίες σε σχέση με την θρησκεία και την λατρεία των κατοίκων
3. Εργασίες σε σχέση με την κοινωνιολογία, λαογραφία και εκπαίδευση των κατοίκων
4. Εργασίες σε σχέση με την τοπική ιστορία γύρω από την επανάσταση του 1821.

Πληροφορίες σε σχέση με την λειτουργία του μουσείου στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού παρακάτω.

 

Πηγές

1. Κατσικάρος Θ. (1933) Η βεντέτα εν Μάνη, Αθήνα
2. Δρανδάκης Ν., (2002) Βυζαντινά γλυπτά της Μάνης, Αθήναι
3. https://www.anatolikimani.gov.gr/sightseeing/castles-all/pikoulaki.html
4. http://collections.culture.gr/ItemPage.aspx?ObjectID=2770&LocationID=26&MainKindID=0&KindID=0&periodstring=0
5. http://manisbyzantinemuseum.blogspot.com/
6. https://www.culture.gr/el/service/SitePages/view.aspx?iID=2060
7. http://odysseus.culture.gr/h/1/gh155.jsp?obj_id=18381
8. https://www.archaiologia.gr/blog/2013/12/09/%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CE%B4%CE%B5%CE%B9%CE%BE%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF%87%CE%B5%CE%AF%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%B7-
9. https://www.tripadvisor.com.gr/LocationPhotoDirectLink-g910437-d12502239-i261134376-Byzantine_Museum_Manis-Areopoli_Laconia_Region_Peloponnese.html
10. https://maniatika.wordpress.com/

Ο ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ ΤΟΥ 1821 ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ ΤΑΓΑΡΟΥΛΙΑΣ

Πρώτος Δήμαρχος στο δήμο Θυρίδων (Κατωπάγγι) 

Théodore Leblanc (1800-1837) Capitaine spartiate Magne

Η οικογένεια Ταγαρούλια από τον Κούνο συγκαταλέγεται στις πλέον διακεκριμένες, που πρόσφεραν αγώνες και θυσίες κατά τον αγώνα του 1821 αλλά και αργότερα. Παλαιότερο και επιφανέστερο μέλος της οικογένειας την περίοδο της επανάστασης υπήρξε ο Μιχαήλ Ταγαρούλιας, ισχυρός δημογέροντας στην περιοχή και μετέπειτα Ανθυπολοχαγός πρεσβύτης στη Λακωνική Φάλαγγα, στο τιμητικό αυτό σώμα που απαρτίστηκε από παλαιούς οπλαρχηγούς. Το όνομά του περιλαμβάνεται σε σπάνια έγγραφα της εποχής εκείνης, όπως πχ σε επιστολή (από 10 Απριλίου 1828) που έστειλαν εκπρόσωποι διάφορων  οικογενειών από χωριά της Μάνης  προς τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, όπου για τον Κούνο υπέγραφαν οι παρακάτω :

“Χωριό Κούνος 

 Γενεά Τζουλιάνοι

μιχάλης ταγαρούλιας

παναγιώτης γληγοράκος

 Γενεά παθριάνοι

αναγνώστης καπεράκος

 Γενεά Κουκουριάνοι

θοδωρής κουκουράκος

 Γενεά Μαυροδιάνοι

γιάννης φακομούρης

 Γενεά Γερακαριάνοι

δημητράκης παυλάκος”

υπογραφές των πατριών – γενιών του Κούνου προς τον Καποδίστρια το 1828

Άξιος συνεχιστής της δράσης και φήμης του Μιχαήλ Ταγαρούλια, υπήρξε ο γιος και συμπολεμιστής του στην επανάσταση Λογοθέτης, ο οποίος  τιμήθηκε με το αργυρό αριστείο του Αγώνα και ονομάστηκε και αυτός (όπως και ο πατέρας του) Ανθυπολοχαγός της Φάλαγγας. Μάλιστα κατά την πρώτη διοικητική διαίρεση, που έγινε επί βασιλιά Όθωνα στη Λακωνία, είχε την τιμή να διατελέσει και Δήμαρχος Θυρίδων στη Μέσα Μάνη (1836 – 1837). Κατά την μακρά σταδιοδρομία του ο αγωνιστής υπηρέτησε με επιτυχία σε αρκετά δημόσια αξιώματα, με αποτέλεσμα η φήμη του να διατηρηθεί έντονα στην περιοχή της Μέσα Μάνης ακόμη και μετά το θάνατό του, καθ’ όλο τον 19ο αιώνα. Η έρευνα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ), έχει αναδείξει αρκετά σωζόμενα ιδιόχειρα έγγραφα του Λογοθέτη Ταγαρούλια, ένα από τα οποία δημοσιεύουμε αμέσως παρακάτω μαζί με την υπογραφή του :

“14 Ιανουαρίου 1846                                 

Μεγαλειότατε

 Εις εκ των κατά τον Ιερόν Αγώνα αγωνιστών των διαπρεψάντων εις πολλάς κατά των εχθρών μάχας είμαι και ο υποφαινόμενος, εις τας οποίας πάντοτε παρευρεθείς ηρίστευσα και έχων υπό την οδηγίαν μου όχι   ολιγώτερους των πεντήκοντα συγγενών τε και φίλων μου. Αλλ’ η κατά το 1837 συστηθείσα εις λακωνίαν εξεταστική επιτροπή των εκδουλεύσεων δια να εξετάσει τας θυσίας και αγώνας ημών των λακώνων με ηδίκησεν καθώς και πολλούς άλλους πατριώτας μου. Τα δε απειράριθμα παράπονα των εδιευθύνθησαν εις την ΥΜ τα οποία επιβεβαιούν τον λόγον μου.

Μεγαλειότατε ηδικήθην λέγω απέναντι των θυσιών μου τας οποίας επρόσφερον εις την πατρίδα επί του Ιερού Αγώνος και εναντίον ακόμη των προσδοκιών των γνωριζόντων με εκ του πλησίον και εβαθμολογήθην ανθυπολοχαγός, ενώ έπρεπε να έχω ανώτερον βαθμόν, μολαταύτα δεν ηδυνήθη η πραχθείσα  εις εμέ αδικία αυτή να ηλαττώση τον ζήλον μου τον οποίον είχον να υπηρετώ τον υψηλόν θρόνο σας και αποδεικνύεται τούτο από τας διαφόρους αναρχικάς παριστάσεις κατά τας οποίας ενίσχυσα όσον ηδυνάμην τας εκεί Βασιλ. Αρχάς και ιδίως εσυνήργησα και συνέτρεξα τας αρχάς εις την κατάπαυσιν και διάλυσιν της αρτίως εκραγείσης στάσεως εις λακωνίαν περί τον μήναν Σεπτέμβριον του 1845 και περί τούτου ας εξετασθώσιν αι Β. Αρχαι ως καθώς και ο έκτακτος απεσταλμένος κύριος Δεληγιώργης εάν οι λόγοι μου είναι έχοντες αληθείαν ή μη.

Διο παρακαλώ την ΑΜ να ευαρεστηθεί να προβιβάσει και εμέ τον πολυαδικηθέντα ως και άλλους προεβίβασεν.

 Λογοθέτης Μ. Ταγαρούλιας” 

 

Ενδεικτικό ακόμη του κύρους και του σεβασμού που ενέπνεε το πρόσωπό του, αλλά και η οικογένειά του γενικότερα, είναι το ότι σε αρκετές περιπτώσεις, κατά τη δεκαετία του 1830 και αργότερα, οριζόταν ως διαιτητής επίλυσης περιουσιακών διαφορών συμπατριωτών του (συμμετείχε δηλαδή στον θεσμό της “Γεροντικής”), με κοινή γραπτή συμφωνία των αντιμαχόμενων πλευρών. Χαρακτηριστικό γραπτό δείγμα διορισμού του σε αυτόν τον ρόλο, είναι και το παρακάτω απόσπασμα από έγγραφο (με ημερομηνία 24 Φεβρουαρίου 1839), που είχε συντάξει ο τότε Ειρηνοδίκης Οιτύλου Γεώργιος Τσιγκουράκος. Στο έγγραφο αυτό βλέπουμε ότι ως έτερος διαιτητής είχε διοριστεί ο Μιχαήλ Μαριόλης από την Κέρια, τότε διδάσκαλος και μετέπειτα δημοτικός εισπράκτορας Μέσσης/Οιτύλου, δηλαδή  ένα επίσης σημαντικό πρόσωπο από ισχυρή οικογένεια :

“Εμφανισθέντες οι κύριοι Γεωργατζάς Νικολάου Ταγαρούλιας, γεωργός κάτοικος εις Κούνον, πληρεξούσιος της πεθεράς του Κυριακής Πέτρου Μορφιρίτζας και Πασχαλιά Πέτρου Μορφιρίτζα άνευ επαγγέλματος κάτοικος εις Κοίταν ….. ότι έχοντες διαφοράν περί διανομής της πατρικής των περιουσίας κείμενης εις Κοίταν … εσυμφώνησαν και διορίζουσιν διαιτητάς τους κυρίους Λογοθέτην Ταγαρούλιαν κάτοικον εις Κούνον στρατιωτικόν και Μιχαήλ Μαριολάκον κάτοικον εις Κέριαν διδάσκαλον, οίτινες συνελθόντες δυνάμει του παρόντος … να αποφασίσωσιν ανεκκλήτως περί της προκειμένης υποθέσεως εντός της νομίμου προθεσμίας όπως το δίκαιον και η συνείδησις των τους υπαγορεύει ..”.

Για τον αγωνιστή, γνωρίζουμε ότι κατά την δεκαετία του 1850-1860 υπηρέτησε σε διάφορες θέσεις, πράγμα ενδεικτικό των διοικητικών του ικανοτήτων, αλλά και της μόρφωσής του, όπως : Υγειονομικός Σταθμάρχης Αστακού (1853-1854), Δασονόμος Λεονταρίου (1858), Δασονόμος Καρυστίας (1859). Σε εφημερίδα της εποχής (“Αστήρ της Ανατολής”, φύλλο 63, της 28-3-1859) διαβάζουμε τα εξής τιμητικά και χαρακτηριστικά για τον ίδιο :

“Ευχαρίστως είδομεν τον διορισμόν του ανθυπολοχαγού κ. Λογοθέτου Ταγαρούλια ως Δασονόμου Καρυστίας. Η πράξις αυτή του κ. Υπουργού Οικονομικών ήτο δικαία και δεν ηδυνάμεθα ειμή να επαινέσωμεν αυτήν ελπίζοντες ότι ως πάντοτε ούτω και ήδη ο κ. Ταγαρούλιας θέλει δικαιώσει τας προσδοκίας της Κυβερνήσεως και τας ευχάς των φίλων του”.

Μέλη της ίδιας ιστορικής οικογένειας, εκτός του Λογοθέτη, όπως ο Μακεδονομάχος Μιχαήλ, ο πεσών των Βαλκανικών πολέμων Περικλής, ο διανοούμενος και αγωνιστής του Μεσοπολέμου και της Εθνικής Αντίστασης Ηλίας και αρκετοί άλλοι, είναι παραδείγματα που οφείλουμε να θυμόμαστε και να τιμούμε.

υπογραφή του Λογοθέτη Ταγαρούλια

Πηγές :

-Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ)

-Αρχείο εφημερίδας “Αστήρ της Ανατολής”

-Διάφορα ΦΕΚ της εποχής (1848, 1853 κ.ά)

                    Αύγουστος 2019

Δημήτρης Π. Μαριόλης

                                                                Δικηγόρος – Ιστορικός

χειρόγραφα από την Μάνη του 19ου αιώνα

 

το χωριό Μηλιά της έξω Μάνης

Στην περιοχή της Μάνης το ιδιοκτησιακό καθεστώς βασιζόταν κυρίως στον προφορικό λόγο. Η έλλειψη εγγράφων δικαιολογείται από δύο κυρίως παράγοντες.

• Αφ ενός οι άνθρωποι μεταξύ τους, ελλείψει ισχυρού κρατικού παράγοντα, μιας και η περιοχή ήταν για πολλά χρόνια αυτόνομη, προσπαθούσαν να βρουν απλούς τρόπους «τακτοποίησης» θεμάτων της καθημερινότητας τους μεταξύ τους.
• Αφ ετέρου οι περισσότεροι από τους Μανιάτες δεν είχαν μεγάλη γνώση γραμμάτων ώστε να μπορούν να φτιάξουν σοβαρά συμβολαιογραφικά έγγραφα.

Έτσι η παρουσίαση εγγράφων από εκείνη την περίοδο αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αξία καθώς μας παρουσιάζουν τον τρόπο σκέψης και προσέγγισης των Μανιατών απέναντι στις ιδιοκτησίες.

Στο παρακάτω έγγραφο ο Νικήτας Νηφάκης, ο γνωστός ποιητής της Μάνης, υπογράφει και συμμετέχει σε συμφωνητικό ανταλλαγής χωραφιών, ως εγγράμματος. Το έγγραφο είναι ιδιαίτερης αξίας καθώς πέραν της σπανιότητας τέτοιων εγγράφων δείχνει την σαφήνεια την οποία εμπεριέχει καθώς καταγράφονται τα σύνορα και οι ιδιόκτητες τους αναλυτικά.

Διατηρείται η ορθογραφία του κειμένου

1813 οκτωβρίου 12^η

+ εφάνη εμένα καλόν του γιαννακούρου κλεφτογιαννάκου και δίδω το μισόν μου χωράφι εις την πιάλαν αποκατώστρατα όπυο το έχω από τα μπραβάκια το δίδω αλλαξιά του γιώργη ξαρχουλάκου και μου δίδει αυτός δι’ αυτό το στρέμα του εις την ίζηναν σύνορον του αδελφού του και της πετρόνυμφης μου δίδει ακόμα και είκοσι γρόσια και αν είναι αυτός εις αυτό που του δίδω εγώ καθολικός νοικοκύρης και εγώ ξένος και απόξενος ομοίως πάλιν και εγώ να είμαι νοικοκύρης εις το στρέμα όπου μου έδωσεν και δια πίστεως της αλήθειας εγένετο το παρόν και εδώθη εις χείρας του δια κάθε και ρου φανέρωσιν, το χωράφι όπου του δίδω εγώ είναι σύνορον του ροζακέων και του λιτζέρη.

Νικήτας Νυμφάκης βαλμένος από τον γιαννακούρον έγραψα και μαρτυρώ

Οι οικογένειες οι οποίες περιλαμβάνονται στο παραπάνω απόσπασμα είναι οι περισσότερες από την Μηλιά. Συγκεκριμένα είναι οι εξής:

Νηφάκης από Μηλιά

Ροζακέας από Καστάνια

Μπραβάκος από Μηλιά

Λιντζέρης από Μηλιά

Κλεφτογιαννάκος από τα Ξανθιάνικα της Μηλιάς

Ξαρχουλάκος από Μηλιά. Το επώνυμο συναντάται και αλλού ωστόσο λόγω των υπόλοιπων πρέπει να αφορά την περιοχή της Μηλιάς.

Πετρόνυμφη, είναι γυναικείο πρόσωπο το οποίο δεν γνωρίζουμε επώνυμο αλλά καταγράφηκε όπως την αποκαλούσαν.

 

Πηγές

1. Σ. Κουγέα «Μανιάτικα ιστορικά στιχουργήματα του Νικήτα Νηφάκη», Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 1964.
2. Σ. Καπετανάκη «Αριστεία του 1821 σε Μανιάτες αγωνιστές», εκδ. Αδούλωτη Μάνη, 2008
3. http://naoistimani.blogspot.gr/p/blog-page_699.html

ο Μακεδονομάχος Μιχάλης Αναγνωστάκος

Μερική αναδημοσίευση από το site http://www.mani.org.gr

Οι μακεδονομάχοι καπετάν Γκόγκος (αριστερά), Καπετάν Ματαπάς (στο κέντρο) και καπετάν Στρεμπίνας (δεξιά), στους πρόποδες του Ολύμπου.

Οι Μανιάτες έδειξαν τον πατριωτισμό τους με την έντονη παρουσία τους και στον Μακεδονικό Αγώνα. Πολλοί αξιωματικοί του στρατού ακόμα και εθελοντές άφησαν την σιγουριά του τόπου τους για το εθνικό συμφέρον και δίκαιο. Ένας από αυτούς ήταν και ο Μιχάλης Αναγνωστάκος. Ακολουθεί η ιστορία του:

Ο Μιχάλης Αναγνωστάκος από τη Χαριά του Πύργου Διρού, ήταν Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού του Ελληνικού Στρατού και τον Απρίλιο του 1905 εστάλη από το Μακεδονικό Κομιτάτο στη Κεντρική Μακεδονία με διερευνητική αποστολή, αφού οι κομιτατζήδες τρομοκρατούσαν και πίεζαν τον εκεί Ελληνικό πληθυσμό.

Διέσχισε τη κεντρική Μακεδονία ως ζωέμπορος, μελέτησε και ερεύνησε τη κατάσταση και ίδρυσε μικρούς πυρήνες εθνικής άμυνας σε διάφορα χωριά. Επειδή διαπίστωσε ότι μόνο ενόπλως υπήρχε η δυνατότητα βελτίωσης της κατάστασης, ζήτησε και ανέλαβε αρχηγός εθελοντικού σώματος στη περιφέρεια Λαγκαδά, ως καπετάν Ματαπάς.

Έδρασε ως καπετάν Ματαπάς ή Παπαχρήστος της μονής Όσσιανης στη Γευγελή ή ψαράς της λίμνης των Γιαννιτσών. Στη Κεντρική Μακεδονία είναι το πρώτο Ελληνικό αντάρτικο σώμα που άρχισε δράση και αποτελείτο από έμπειρους πολεμιστές στη πλειοψηφία τους Μανιάτες, μεταξύ των οποίων ήταν και ο συγγενής του Σταμάτης Σαμπατάκος.

Έφθασε στη Μακεδονία με ιστιοφόρο, κοντά στη Ποτίδαια Χαλκιδικής και από εκεί κινήθηκε μέσω Βάβδου – Βασιλικών και έφθασε στη περιοχή του Λαγκαδά, όπου άρχισε να οργανώνει τα χωριά και να εξουδετερώνει πράκτορες της Βουλγαρικής προπαγάνδας. Είχε ως βάση τα περίχωρα της Μπάλτσας (Μελισσοχώρι) με αποστολή τη διάνοιξη των επικοινωνιών από τη Θεσσαλονίκη προς Γευγελή.

Λόγω της εξαιρετικής δράσης του οι Τούρκοι έλαβαν έκτατα στρατιωτικά μέτρα και σε συνδυασμό με το γεγονός ότι υπέστη θλάση στο πόδι του, μετατέθηκε από το Λαγκαδά και μεταμφιέστηκε σε παπά με το ψευδώνυμο Παπά Χρήστος. Εγκαταστάθηκε στη Μονή Αρχαγγέλου Όσσιανης στη Γευγελή, όπου εργαζόταν με το Ευαγγέλιο και το όπλο κάτω από το ράσο για τον Εθνικό σκοπό, οργανώνοντας τις περιοχές της Γουμένιτσας και Καράτζοβας.

Τον Ιανουάριο του 1906 λαμβάνει εντολές και μεταβαίνει στη λίμνη των Γιαννιτσών όπου παρέμεινε μέχρι τον Ιούλιο. Οι συνεχείς μάχες του με τους κομιτατζήδες είναι θρυλικές και κατορθώνει να κατασκευάσει τη πρώτη Ελληνική καλύβα εντός της λίμνης, όπου ήδη είχαν εγκατασταθεί και εξαπλωθεί οι κομιτατζήδες. Βοηθούμενος από τον Μανιάτη υπαρχηγό του καπετάν Παναγιώτη (Παναγιώτης Παπατσανετέας) κατασκευάστηκαν και άλλες τις οποίες χρησιμοποιούσαν ως ασφαλή κρησφύγετα και ως βάση για τις επιδρομές που πραγματοποιούσαν, με αποτέλεσμα το περιορισμό της δράσης των αντιπάλων.

Το 1906 το Γενικό Προξενείο Θεσσαλονίκης οργανώνει σχέδιο εξουδετέρωσης της Ρουμανικής προπαγάνδας, στο διαμέρισμα Ολύμπου – Πιερρίων, η οποία είχε εξαπλωθεί σημαντικά, ειδικά στο τομέα των Σχολείων, λόγω της παραμονής αρκετών Κουτσοβλάχων και δραστήριων Ρουμάνων πρακτόρων, τους οποίους βοηθούσαν οι Τούρκοι και το Βουλγαρικό κομιτάτο.

Η υλοποίηση του σχεδίου ανατέθηκε στο καπετάν Ματαπά, τον οποίο ανακάλεσε από τη λίμνη των Γιαννιτσών, όπου οι κακουχίες της ζωής του βάλτου και οι κακοήθεις πυρετοί είχαν κλονίσει την υγεία του. Αναλαμβάνοντας την αρχηγία του σώματος Ολύμπου – Πιερρίων, από τον Οκτώβριο του 1906 μέχρι το Σεπτέμβριο του 1907, καταπολέμησε τη ληστεία, διέλυσε τη Ρουμανική προπαγάνδα, επανέφερε στην Ορθοδοξία τους παρασυρθέντες, οργάνωσε τα χωριά, συγκρότησε επιτροπές από ντόπιο πληθυσμό και ανταποκρίθηκε στην αποστολή του.

Ήταν μικρόσωμος, μεγάλος οργανωτής, πολυμήχανος και αεικίνητος, με σιδερένια θέληση αφού παρ’ όλο το τραυματισμό του και τη κλονισμένη υγεία του από τη παραμονή του στη λίμνη των Γιαννιτσών συνέχιζε τις μάχες στη λίμνη, στον Όλυμπο και στη Χαλκιδική. Κατά τη τετραετή παραμονή του εξόντωσε τους Ζαλτάν και Άγγελ Πέϊο, οι οποίοι ήταν οι ισχυρότεροι παράγοντες του Βουλγαρικού κομιτάτου, ενώ ξεκαθάρισε και τη περιφέρεια της Μονής Πέτρας, από διάφορους κομιτατζήδες που εμφανίζονταν ως εργάτες και χωρικοί.

ο Μιχάλης Αναγνωστάκος μεταμφιεσμένος σε ιερέα

Οι χωρικοί της Μακεδονίας παραστατικώτατα απεικόνισαν τη δράση του με τα κάτωθι έμμετρα:

Τι είν’ αυτός ο Ματαπάς
τον ευρίσκεις όπου πας
Πότε γίνεται παπάς
Πότ’ αντάρτης και ψαράς!

Στέρνουν γράμματα οι Βουργάροι
– Ματαπά μου παλλικάρι,
να μας δώσετε την πόλη
τι θα σκοτωθείτε όλοι!…

– ‘Γω την πόλη δεν αφήνου
τα κλειδιά δεν παραδίνου…
και με λένε Ματαπά
για κοπχιάστε κατά ‘πα!…

 

ΠΗΓΕΣ

1. Μακεδονικός Αγών, Τσάμης, σελ. 297
2. Φ. Κοντογούρης προς ΥΠ.ΕΞ. 23.08.1907 Αρχείο Υπ. Εξωτερικών
3. http://www.mani.org.gr/istor/mak/matapas_anagnostakos.htm
4. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%80%CE%B5%CF%84%CE%AC%CE%BD_%CE%9C%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%80%CE%AC%CF%8
5. Ε ΙΣΤΟΡΙΚΑ «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ η περιπέτεια ενός ονόματος» Ελευθεροτυπία Φεβρουάριος 2011

Παναγιά η Γιωργιάνικη – Αρεόπολη

ο Ι.Ν της Παναγίας Γιωργιάνικης (φωτό Γιάννης Μιχαλακάκος)

Βασικά αξιοθέατα της Αρεόπολης αποτελούν οι εκκλησίες της. Κάθε μία από αυτές αποτελεί ένα ιδιαίτερο μνημείο αρχιτεκτονικής κληρονομιάς αλλά και θρησκευτικής πίστης. Η Παναγιά η Γιωργιάνικη αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές εκκλησίες της Αρεόπολης.

            Ο ναός θυμίζει μικρογραφία του Ταξιάρχη (κεντρικής εκκλησίας της Αρεόπολης). Οικοδομήθηκε στα μέσα του 18^ου αιώνα (1750 περίπου). Διαθέτει εξαιρετικής αρχιτεκτονικής οκτάπλευρο τρούλο, καμπαναριό, τοιχογραφίες και πολλά λιθανάγλυφα που συμβολίζουν πρόσωπα και θρησκευτικά σύμβολα. Μερικές φορητές εικόνες έχουν ημερομηνία αρχών 19^ου αιώνα (1818). Βρίσκεται στο παλιό τμήμα της Αρεόπολης (Τσαλαπιάνικα). ΝΔ του κέντρου. Εορτάζει στις 15 Αυγούστου.

Λιθανάγλυφο πρόσωπο (φωτό Πέτρος Αθανασάκος)

            Η ονομασία Γιωργιάνικη σχετίζεται με την προέλευση της οικογένειας που την οικοδόμησε. Οι Γιωργιάνοι αποτελούσαν μια από τις παλαιότερες οικογένειες της Αρεόπολης. Κατά παράδοση η εκκλησία θεωρείται ότι ανήκε στην οικογένεια Μαυρομιχάλη. Δεν είναι λοιπόν απίθανο η οικοδόμηση της εκκλησίας να συνδέεται με τον πρόκριτο της Αρεόπολης Γιώργο Μαυρομιχάλη ο οποίος έζησε την περίοδο εκείνη ενώ ο γιος του Έξαρχος ήταν και ιερέας της Αρεόπολης. – Κατά άλλους οι Γιωργιάνοι ήταν ξεχωριστή παλιά οικογένεια της Αρεόπολης που συντάχθηκαν με την οικογένεια Μαυρομιχάλη και έτσι η εκκλησία επιτροπευόταν από εκείνους.

Λιθανάγλυφα σύμβολα (φωτό Πέτρος Αθανασάκος)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ζήσιος Κωνσταντίνος, «Οι Μαυρομιχάλαι, συλλογή περί των γραφέντων αυτών», Αθήνα 1904
2. Κ. Κάσση «Άνθη της Πέτρας, οικογένειες και εκκλησίες στην Μάνη», Ιχώρ Αθήνα 1990
3. http://www.etlasp.gr/
4. http://naoistimani.blogspot.gr

Ο αγωνιστής του 1821 Δημήτριος Κατσουλάκος

 

Αγώνες όπως η Ελληνική επανάσταση του 1821, οφείλουν την υλοποίηση και επιτυχία τους σε μια πληθώρα άγνωστων ηρώων και όχι σε λίγες γνωστές και δημοφιλείς προσωπικότητες. Ανάμεσα σε αυτούς τους αφανείς ήρωες της ελληνικής επανάστασης ήταν και ο αγωνιστής Δημήτριος Κατσουλάκος.

 

Τα χρόνια πριν την επανάσταση

            Λίγα πράγματα γνωρίζουμε με βεβαιότητα για την ζωή του αγωνιστή πριν το 1821. Εκείνο που ξέουμε είναι πως γεννήθηκε το 1801 στον Κότρωνα την μέσα ανατολικής Μάνης και ανήκε στην πατριά των Σεβαστιάνων. Η πατριά αυτή θεωρείται σύμφωνα με την λαϊκή τοπική παράδοση ως η παλαιότερη του χωριού Κότρωνα. Τούτο δεν είναι απίθανο καθώς το όνομα «Σεβαστός» ανταποκρίνεται σε βυζαντινό τίτλο. Οι Σεβαστιάνοι στην μανιάτικη κοσμοθεωρία – κοινωνική τάξη θεωρούνταν σοϊλήδες (από υψηλή γενιά). Το παρωνύμιο «Κατζούλης» είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στην Μάνη και σημαίνει τον βραχύσωμο άνδρα (εκ της λέξεως cattus). Γνωρίζουμε επίσης ότι ήταν εγγράμματος (πράγμα σπουδαίο για την εποχή), καθώς έχει διασωθεί η υπογραφή του.

Τα χρόνια της Επανάστασης

            Με την έκρηξη της επανάστασης ο Δημήτρης Κατσουλάκος, όπως πολλοί άλλοι Μανιάτες, έλαβε τα όπλα κατά των Τούρκων. Το φιλοπόλεμο υπόβαθρο της περιοχής στην οποία μεγάλωσε ενέτεινε τις προσπάθειες του. Γρήγορα εξελίχθηκε σε οπλαρχηγό, όπως μαρτυρούν έγγραφα της εποχής, «μετά και άλλων οπλαρχηγών», ή αλλού «με όσους στρατιώτες εδυνήθη».  Μάλιστα αναφέρεται με το όνομα Κατζουλάκος ή Κατζουλάκης σύμφωνα με την τοπική διάλεκτο.

            Τα πρώτα χρόνια της επανάστασης υπηρέτησε υπό τις διαταγές του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη και έμεινε στο πλευρό του «έως τας τελευταίας ώρας του». Πολέμησε μαζί του στο Βαλτέτσι (12 – 13 Μαΐου 1821), όπου οι Τούρκοι κατατροπώθηκαν. Έπειτα συμμετείχε στην πολιορκία και άλωση της Τρίπολης (23 Σεπτεμβρίου 1821). Σε αυτήν την επιχείρηση σκοτώθηκε ο θείος του. Ακολούθως συμμετείχε στο εκστρατευτικό σώμα του Κ. Μαυρομιχάλη στην Ήπειρο προκειμένου να ανακουφίσει τους Σουλιώτες. Μετά την μάχη στο Φανάρι της Σπλάντζας όπου σκοτώθηκε ο Κ. Μαυρομιχάλης, ο Δημήτρης Κατσουλάκος επέστρεψε στην Λακωνία. Δεν γνωρίζουμε πληροφορίες για την δράση του μεταξύ 1823 και 1824. Έλαβε όμως δυναμικά μέρος στην αναχαίτιση των δυνάμεων του Ιμπραήμ που προσπάθησαν να εισβάλουν στην Μάνη το 1826.

Το σχετικό έγγραφο αναφέρει:

«Οἱ κάτωθι ὑποφαινόμενοι κάτοικοι τῆς κωμοπόλεως Μαραθωνησίου πίστιν βεβαίαν βεβαιοῦμεν ὅτι ὁ συμπολίτης μας κ. Δημήτριος Κατζούλης ἀπ’ ἀρχῆς τοῦ ἱεροῦ ἀγῶνος, λαβὼν τὰ ὅπλα κατὰ τῶν ἐχθρῶν, δὲν ἔλειψεν ἀφ’ ὅλας τὰς κατὰ τὴν Πελοπόννησον ἐκστρατείας μὲ ὅσους στρατιώτας ἐδυνήθη ὁμοῦ μετὰ τοῦ Γενναιοτάτου Καπετὰν Κυριακούλη Μαυρομιχάλη ἕως τὰς τελευταίας ὥρας του. Καὶ προσέτι μάλιστα εἰς τὰς κατὰ τὴν Σπάρτην23 εἰσδρομὰς καὶ ἀποβάσεις τοῦ Ἰβραΐμη, ὅπου εἰς ὅλον ὁμοῦ τὸ διάστημα τοῦτο ἐφύλαξεν ἀκριβῶς τὰ χρέη του συναγωνισθεὶς ὑπὲρ τῆς κοινῆς ἐλευθερίας. Μάλιστα εἶναι φανερὸν ὅτι εἰς τὸ ρεσάλτο24 τῆς Τρομπολιτζᾶς25 ἐφονεύθη καὶ ὁ θεῖος του».

Ήδη από τα πρώτα χρόνια της επανάστασης, μετά την φυγή και καταδίωξη των τούρκων της Λακεδαίμονος, ο Δημήτρης Κατσουλάκος εγκαταστάθηκε κοντά στο χωριό Ξηροκάμπι, σε περιοχή που ονομάστηκε Κατσουλαίικα από το όνομα του. Σε έγγραφο του 1825 από τον οπλαρχηγό Νικόλαο Γιατράκο προς τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη αναφέρεται ότι οι Τούρκοι ιππείς, λεγόμενοι ατλίδες έκαψαν τα χωριάτης περιοχής μεταξύ αυτών και τα Κατσουλαίικα. Στην απογραφή του Μαιζόν το 1829 αναφέρονται 6 οικογένειες με 21 κατοίκους.

η σπάθη του αγωνιστή (χορηγία φωτογραφίας από το αρχείο της οικογένειας Κατσουλάκου)

Μετά την επανάσταση 

Το φιλοπόλεμο πνεύμα των Μανιατών ήρθε σε πλήρη αντιπαράθεση με την δημιουργία ενός σύγχρονου ελληνικού κράτους. Στην επίθεση των Μαυρομιχαλαίων εναντίον των Καποδιστριακών δυνάμεων στο Γύθειο το 1831 ο Δημήτρης Κατσουλάκος  (κάτοικος Μαυροβουνίου) λοχίας εν υπηρεσία υπερασπίστηκε την πόλη με επιτυχία. Στις 9/7/1832 ο υποφαινόμενος συμμετείχε στην εκλογή πληρεξουσίου της περιοχής του Γυθείου για να τους εκπροσωπήσει στην εθνική συνέλευση. Την 1^η Δεκεμβρίου 1836 ο υπαξιωματικός του στρατού τότε Δημήτρης Κατσουλάκος λαμβάνει τιμητικά το χάλκινο αριστείο αγώνος της ελληνικής επανάστασης. Οι διακρίσεις ωστόσο για τον ίδιο δεν σταμάτησαν εκεί. Την 1^η Νοεμβρίου του 1837 αναγνωρίζεται ως ανθυπολοχαγός της Βασιλικής Φάλαγγας. σώμα επίλεκτο και τιμητικό.

Το 1844 έγινε προσπάθεια να γίνουν οι πρώτες οργανωμένες εκλογές του ελληνικού κράτους. Αυτό δεν επετεύχθη απόλυτα καθώς οι αντιμαχόμενες οικογένειες σε κάθε επαρχία διεκδικούσαν με βία την εξουσία. Στην ανατολική Μάνη σημειώθηκαν ταραχές. Το 1845 ο Δημήτρης Πετροπουλάκης στασίασε κατά της Κυβέρνησης την οποία θεωρούσε άνομη και κατέλαβε το κάστρο της Μπαρδούνιας. Οι κυβερνητικές δυνάμεις τελικώς επικράτησαν και οι στασιαστές παραδόθηκαν. Μεταξύ των κυβερνητικών δυνάμεων και ο Δημήτρης Κατσουλάκος.

            Περί το 1850 ο Δ. Κατσουλάκος επέστρεψε στα Κατσουλαίικα και παντρεύτηκε την Μαρίτσα Λάσκαρη από την Κουμουστά. Απέκτησε 5 παιδιά τρεις γιους (Γεράσιμο, Θεόδωρο, Ηλία) και δύο κόρες. Το 1872 είναι πια εγγεγραμμένος στους εκλογικούς καταλόγους του δήμου Φάριδος. Απεβίωσε στα Κατσουλαίικα περί τα 1890. Το μοιρολόι του, έχει σωθεί και το πε η αδερφή του

«Δημήτρη μου καλέ μου αδερφέ

άξιε μου αξιωματικέ

και φαλαγγίτη ξακουστέ

Μανιάτης στα μανιάτικα

πολίτης στα πολιτικά

χωριάτης στα χωριάτικα»

η υπογραφή του αγωνιστή

Πηγές

1. Δ. Θ. Κατσουλάκου «ο Αγωνιστής της επανάστασης Δημήτρης Κατσουλάκος» Λακωνικαί Σπουδαί τ. 21^ος , Αθήνα 2015 – 2016
2. Δ. Θ. Κατσουλάκου «Η νότια κοίλη Λακεδαίμων και τα μοιρολόγια της» εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2002
3. Προσωπικό Αρχείο Εγγράφων Δ. Θ. Κατσουλάκου
4. Κ. Κάσση «Μοιρολόγια της μέσα Μάνης» τ. Β Αθήνα 1980
5. Στ. Καπετανάκη «Αριστεία του 1821 σε Μανιάτες αγωνιστές», εκδ. Αδούλωτη Μάνη 2008
6. Γ.Α.Κ Μοναστηριακά φακ. 441 σ.972
7. Δ. Βαγιακάκου «Ιστορικό Λεξικό Ελληνικών Επωνύμων», τ. 2^ος , εκδοτικός οργανισμός Πάπυρος, Αθήνα 2016

θερμές ευχαριστίες στον απόγονο του αγωνιστή και συνώνυμο του Δημήτρη Κατσουλάκο για την παροχή εγγράφων.

 

 

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΘΙΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Η περίπτωση του Βασίλη Καργάκου

Το ακρωτήριο Ταίναρο από τη θάλασσα 1882

(WORDSWORTH, Christopher)

Είναι γεγονός ότι η περιοχή της Μάνης μέχρι προσφάτως έκανε χρήση του Εθιμικού Δικαίου εντόνως κυρίως λόγω της μη ύπαρξης για πολλά χρόνια (Τουρκοκρατία) οργανωμένης δικαστικής αρχής λόγω της αυτονομίας της. Οι οικογενειακοί πόλεμοι και το κληρονομικό δίκαιο είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτής της νοοτροπίας.

Στο παρόν άρθρο θα δούμε ένα περιστατικό φόνου μέσα από τα έγγραφα της περιόδου του νεότερου ελληνικού κράτους και ακολούθως θα αναλύσουμε τα συμπεράσματα που προκύπτουν μέσα από την εθιμική συμπεριφορά της εποχής.

Σε έγγραφο του αρχείου του στρατηγού Παναγιώτη Γιατράκου διαβάζουμε, (διορθωμένη η πρωτότυπη ορθογραφία του κειμένου)

ο πρόεδρος της εφορείας Ιωάννης Μίλησις και ο φρούραρχος Μονεμβασίας (ως μάρτυς) Ι. Κ. Μαυρομιχάλης 13.7.1826 (Αντίγραφο)

Περί τον Ιούλιο του 1826, ενώ ο πλοίαρχος Βασίλειος Καργάκος βρισκόταν στην Σκαρδαμούλα (Καρδαμύλη), δύο ναύτες του «συγχυσθέντες μετά τινός Τούρκου του Δουράκη, τον εφόνευσαν». Η εφορεία υποχρέωσε τον Καργάκο να καταβάλει στον Δουράκη 750 γρόσια και έδωσε το παρόν σε ένδειξη «δια να λάβει το δίκαιον του ο Βασίλειος, όθεν ανήκει και δια να αποδειχθεί ότι οι φονεύσαντες τον Τούρκο ναύται Νικολακιάνοι από το χωρίον Πύργον δεν είχον δίκαιον να ζητούν περί της αυτής υποθέσεως και να ενοχλούν τινά, διότι αυτοί φονεύσαντες τον Τούρκον έφυγον και ο Βασίλης δια αυτούς επλήρωσε ταύτα».

Στο ίδιο έγγραφο υπάρχει σημείωση «ο ανωτέρω Βασίλης Καργάκος είναι πατήρ του Δημητρίου Βασιλάκου κατοίκου Αγίου Ιωάννη του δήμου Σπάρτης, αντίγραφο την 11 7βρίου 1871 Σπάρτην»

Από το παραπάνω αρχείο προκύπτουν διάφορα συμπεράσματα για την κατάσταση που επικρατούσε εκείνη την εποχή.

Πρώτα από όλα βλέπουμε πως οι ισχυρές οικογένειες όπως η οικογένεια Δουράκη από την Καστάνια της έξω Μάνης είχαν την δυνατότητα να έχουν στην κατοχή τους ομήρους – δούλους Τούρκους αιχμαλώτους από τα πεδία των μαχών.

Επίσης εδώ παρατηρούμε μια παλιά εθιμική διαδικασία της Μάνης στην οποία η εφορεία της Σπάρτης (συμβούλιο δημογερόντων) μέσω αιρετοκρισίας επέβαλε. Την αποζημίωση του θανάτου κάποιου προκειμένου να αποφευχθούν αντίποινα και περαιτέρω αιματοχυσία.

Οι Νικολακιάνοι ναύτες που αναφέρονται στο παραπάνω απόσπασμα ως φονιάδες  δεν είναι άλλοι από την γενιά των Νικολακιάνων του Πύργου Διρού. Τούτο επιβεβαιώνεται από το ότι ως μια από τις ισχυρές οικογένειες του χωριού υπογράφουν στις 15/8/1806 υποσχετικό σύμφωνο βοήθειας του Αντώνη μπέη Γρηγοράκη.

απόσπασμα από το συμφωνητικό των οικογενειών του Πύργου το 1806 προς τον Αντωνόμπεη

Τέλος η υποσημείωση για την οικογένεια Καργάκου μας βοηθά να καταλάβουμε πως ήδη από τα πρώτα χρόνια μετά την επανάσταση του 1821 είχε αρχίσει η πληθυσμιακή μετακίνηση των Μανιατών προς την Σπάρτη και την πέριξ περιοχή καθώς αναφέρονται μέλη της στον Άγιο Ιωάννη του Μυστρά και την γύρω περιοχή το 1872 ακόμα και με παρωνύμια.

Ο Δημήτρης Βασιλάκος σε εκλογικό κατάλογο  του Αγίου Ιωάννη το 1872

ΠΗΓΕΣ

1. Αθ. Φωτόπουλου, Οι Γιατράκοι του 1821, Αθήνα 1902, τόμ. Β’, σ. 190, έγγρ. 593 (569).
2. Κ. Κάσση «Άνθη της Πέτρας οικογένειες και εκκλησίες στην Μάνη» Ιχώρ Αθήνα 1990
3. Αγνώστου, «Ιστορικαί αλήθειαι συμβάντων τινών της Μάνης από του 1769 και εντεύθεν : Ο Τζανέτμπεης Καπετανάκης Γρηγογάκης και η οικογένειά του», Τύποις Φ. Καραμπίνη και Κ. Βαφά, 1858
4. http://el.travelogues.gr/item.php?view=47756
5. http://arxeiomnimon.gak.gr (Γ.Α.Κ εκλογικά συλλογής Βλαχογιάννη επαρχία Λακεδαίμονος φακ. 025)
6. https://maniatika.wordpress.com